-
121 амин
утв. частицапусть бу́дет так (ами́нь!)••амин, амин алманды — фольк. употр. как шутливое присловие-прибаутка в концовках сказок, шуточных приговорах и т. п.
амин, амин алманды, авыз-борын ялманды, күз күрде, тамак туймады, фчутки йөрәк ялганды — фольк.; погов ами́нь, ами́нь алманды́, облиза́лись рот и нос, ви́деть ви́дел, не нае́лся, слегка́ го́лод утоли́л
-
122 ачыгавыз
сущ.; разг.; см. ачык авыз -
123 ачык
1. прил.1) откры́тый, раскры́тый, распа́хнутыйачык ишек — откры́тая дверь
ачык китап — раскры́тая кни́га
ачык тәрәзә — распа́хнутое окно́
ачык космоска чыгу — вы́йти в откры́тый ко́смос
ачык якалы күлмәк — руба́шка с откры́тым во́ротом
ачык иҗек — откры́тый слог
2) о́тпертый, неза́пертый (замок, амбар)3) обнажённый, го́лый, оголённый, откры́тыйачык тән — обнажённое те́ло
ачык дала — откры́тая (го́лая) степь
4) я́сный, све́тлый, пого́жий, я́ркий; чи́стыйачык күк йөзе — чи́стое не́бо
көн бик ачык — пого́да о́чень я́сная
5) све́тлый, я́ркий (цвет, тон, оттенок); све́тло-, я́рко-ачык төсләр — я́ркие цвета́
ачык зәңгәр — я́рко-си́ний; све́тло-си́ний
ачык кызыл — я́рко-кра́сный
ачык яшел буяу — све́тло-зелёная кра́ска
6) перен. я́сный, чёткий ( план чего); откры́тый, я́вный, определённый (намёк, подтекст); очеви́дный ( факт)ачык гайбәт — я́вная клевета́ (ложь)
дуслыкның ачык дәлиле — очеви́дное свиде́тельство дру́жбы
ачык фикер үткәрү — провести́ чёткую мысль
тәкъдимегез ачык түгел — ва́ше предложе́ние не совсе́м я́сно
7) перен. вня́тный, вразуми́тельный, прямо́й, конкре́тный, чёткий, отчётливый ( ответ); членоразде́льныйачык аңлатма — вразуми́тельное объясне́ние
ачык сөйләм — членоразде́льная речь
имзасы ачык түгел — по́дпись неразбо́рчивая
9) перен. приве́тливый, раду́шный, доброду́шный ( человек)ачык йөз — приве́тливое лицо́
10) перен. зво́нкий, отчётливый ( голос)11) гла́сный, откры́тый; свобо́дныйачык тәнкыйть — гла́сная кри́тика
ачык суд — откры́тый суд
ачык тавыш бирү юлы белән — путём откры́того голосова́ния
ачык сайлаулар — откры́тые вы́боры
12) публи́чный, откры́тый (о лекциях, защите диссертации)•- ачык ара- ачык җир
- ачык урын
- ачык итеп
- ачык рәвештә
- ачык серкәләнүчеләр
- ачык сизелү
- ачык беленү
- ачык күренү
- ачык су
- ачык түгел
- ачык фикерле
- ачык карашлы
- ачык хат
- ачык һава
- ачык һавага
- ачык һавада••ачык авызлылык — ротозе́йство
ачык йөзле (чырайлы) — см. ачык 1. 10)
ачык күзле — проница́тельный, зо́ркий, яснови́дящий; прозорли́вый книжн.
ачык күзлелек — проница́тельность, зо́ркость; прозорли́вость книжн.
ачык күңелле — открове́нный, и́скренний, чистосерде́чный, прямоду́шный, откры́тый; откры́тая душа́; душа́ нараспа́шку ( у кого)
ачык күңеллелек — открове́нность, и́скренность, чистосерде́чие, чистосерде́чность, прямоду́шие
- ачык авызлыачык чырай (йөз) белән — см. ачык 2. 5)
- ачык йөз
- ачык чырай
- ачык та тишек 2. нареч.1) откры́то, откры́тым; раскры́тым; распа́хнутыммәсьәләне ачык калдыру — оставля́ть вопро́с откры́тым
2) перен. я́сно, чётко, то́чно (определить задачи, наметить план действий)3) перен. вня́тно, вразуми́тельно, пря́мо, конкре́тно ( отвечать на вопросы); членоразде́льно (объяснять, говорить)4) чётко, разбо́рчиво (писать, подписать)5) перен. приве́тливо, раду́шно, доброду́шно (поздороваться с кем, встречать гостей)6) перен. зво́нко, отчётливотавышы ачык ишетелә — го́лос его́ слы́шится отчётливо
7) гла́сно (разбирать конфликт, поощрять кого); откры́то, в откры́тую (высказать своё мнение, критиковать кого, что)3. в знач. сущ.; в косв. ф.1) см. ачыклык 1)-15)ачыкка чыгыйк — вы́йдем на просве́т (откры́тое ме́сто)
аран ачыгына киртә салу — заложи́ть же́рдью прохо́д (вход) в заго́н
2)а) см. ачык һаваб) ачыкка см. ачык һавагав) ачыкта см. ачык һавада -
124 ачык авызлы
-
125 аш-су
сущ.; собир.1) супы́ и вся́кие ку́шанья, (ра́зные) блю́да, столо́выйаш-су тота торган савыт — посу́да для ку́хни
аш-су дирбиясе — столо́вые принадле́жности
мондый аш-суны кем яратмас — кому́ не понра́вится така́я ку́хня (стол); кому́ бу́дут не по душе́ (вку́су) таки́е ку́шанья
аның аш-суы әйбәт була — она́ хорошо́ гото́вит (обеды, ужины, кушанья, блюда)
2) хлеб-солькунак булып керегез, безнең аш-суны да авыз итеп китегез — зайди́те в го́сти, отве́дайте и наш хлеб-соль
•- аш-су пешерү
- аш-су пешереп тору
- аш-суга оста
- ашка-суга оста
- аш-суга булган
- ашка-суга булган
- аш-суга уңган
- ашка-суга уңган
- аш-суга кулы ята
- ашка-суга кулы ята
- аш-судан калдырмау••аш-су кайтару — см. аш кайтару 1)
аш-су төрләндерү — см. аш төрләндерү 1)
-
126 әй
межд.1) при обращении, подзывании, оклике эйәй, тыңла! — эй! послу́шай!
әй, иптәш! — эй, прия́тель!
әй, картлач! — эй, стари́к!
2) выраж. восхищение, удивление, негодование эх! о! ох! ах!әй, акылсыз малай! — ах, глу́пый ребёнок!
әй Аллам, нинди гүзәллек! — о Алла́х, что за красота́!
әй бу яшь чаклар! — ах э́та пора́ мо́лодости!
3) выраж. сожаление, упрёк, озабоченность (чем-л.) эхәй син, ачык авыз! — э́х ты, рази́ня
4) выраж. чувство равнодушия, презрения, отвращения а, нуәй, миңа барыбер! — а! мне всё равно́!
әй, монысы инде артык! — ну, э́то уж сли́шком!
5) разг. гей (возглас, которым погоняют лошадей)әй малкай! — гей скоти́на!
-
127 әрем
сущ.полы́нь || полы́нныйисле әрем — полы́нь го́рькая
кыр әреме — полы́нь полева́я
дала әреме — степна́я полы́нка
әрем исе — полы́нный за́пах
әрем кебек ачы — го́рький как полы́нь
••әрем тел — язви́тельный (злоязы́чный) челове́к
әрем авыз — см. әрем телле
-
128 әчешү
неперех.1) броди́ть || броже́ниеспиртлы әчешү — спиртово́е броже́ние
череп әчешү — броже́ние гни́лостное || броди́льный
әчешү процессы — броди́льный проце́сс
күзем әчешә — мне ре́жет глаза́
горчицадан авыз әчешә — от горчи́цы гори́т во рту
3) перен. боле́ть, щеми́тьйөрәк әчешә — боли́т душа́ (за кого-л.)
См. также в других словарях:
авыз — 1. Ашкайнату каналының азык кабул итә торган алгы өлеше 2. Эче куыш нәрсәләрнең алгы өлешендәге тишек. Чиләк, стакан һ. б. ш. эче куыш тирән әйберләрнең өске өлеше 3. Көпшәле, каналлы нәрсәләрнең алгы як тишеге 3. Урман, әрәмәлек кебекләрнең чите … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
авыз-борын — Авыз һәм борын … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бә — авыз ияр. Сарык, бәрән кычкырганда ишетелгән тавышны белдерә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бә-ә — авыз ияр. Сарык, бәрән кычкырганда ишетелгән тавышны белдерә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бәэ — авыз ияр. Сарык, бәрән кычкырганда ишетелгән тавышны белдерә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
евстахий көпшәсе — Авыз борын куышлыгын урта колак белән тоташтыра торган көпшә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ирен — Авыз ачыклыгы тирәсендәге хәрәкәтчән, итләч, мускуллы тукымалар. ИРЕН АВАЗЛАРЫ – Иреннәр катнашы белән әйтелә торган авазлар (б,п,в,ф,о,ө,у,ү). ИРЕН ЧӘЧӘКЛЕЛӘР – Ике иренле таҗлары булган үсемлекләр семьялыгы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йоткылык — Авыз куышлыгын үңәч белән тоташтыра торган канал … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ифтар — дини. 1. Уразада авыз ачу 2. Рамазан аенда авыз ачу вакытында махсус чакырылган кунаклар мәҗлесе. ИФТАР ИТҮ (КЫЛУ) – Ураза тоткан көнне, кояш баегач, авыз ачу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шәлпек — с. Шәлперәеп, салынып төшкән, сәлперәйгән. ШӘЛПЕК АВЫЗ – Мәми авыз, ачык авыз … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бугаз — 1. Муенның алгы өлеше 2. Тамак төбе, авыз эченең арткы өлеше 3. Сулыш юлының өске өлеше 4. Савытларда: тамак, тар авыз 5. Ике диңгезне, күлне һ. б. ш. сулыкны тоташтыра торган тар су мәйданы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге