-
1 дзэкъэн
(мэдзакъэ) неперех. гл. кусаться/ Дзэм дегъэубыдэурэ, дзэр хэкъузэурэ пышхыкIын, уIэгъэ щIын, гъэузын.Хьэр мэдзакъэ.Дыгъэр мэдзакъэ см. дыгъэ I 1. -
2 дыгъэ
I 1. ( хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) солнце ( как астрономический термин с прописной буквы)/ ЩIы хъурейр зыгъэнэху, зыгъэхуабэ планетэрщ. Дыгъэ къыкъуэкIыгъуэ. ЩIыр Дыгъэм и хъуреягъкIэ къокIуэкI.* Дыгъэр пшэм щIилъафэкIэ, ункIыфIыркъым. (погов.) Дыгъэр лъагэу уафэгум къиуват, дуней псом жьыи псыи щызеуэ хуэмыдэу махуэм и хуабэгъуэт. Iуащхь. Аузым и адрыщIкIэ къыщыт къурш лъагэшхуэм дыгъэр щхьэщымыхьауэ хуэмурэ екIуэтэхырт. Т. Хь.2. солнце, свет, тепло/ Дыгъэм къыбгъэдэкI нэхур, хуабагъэр.ЖьыщIыгъэр дыгъэм щедзын. Алэрыбгъум дыгъэ егъэун.* Хьэмид и джанэ дыгъэм трихыжар и щIыбагъ бгырыпхымкIэ зэлъикъусурэ нащхьэ къысхуищIащ. Iуащхь.3. солнце ( ласковое обращение к любимому человеку)/ ЯгъэлъапIэ, фIыуэ ялъагъу цIыхум зэрызыхуагъазэ псалъэ гуапэ.Дыгъэ бзий солнечный луч.* Уэгум щызэрызехьэ пшагъуэ гуэрэным къыпхидзурэ дыгъэ бзий хуабэхэр щIы щхьэфэм къытредзэ. Iуащхь.Дыгъэ зытегъэпсэн принимать солнечную ванну. Дыгъэ нэбзийр уэсэпс зытрищIа удзым топщIыпщIэ. Щ. Ам.Дыгъэ темыгъэпсэн держать взаперти кого-что-л.Дыгъэ хьэвэ кубано-зеленчукские см. гъуэз.Дыгъэм зегъэун греться на солнце, загорать.* Языныкъуэ шыщIэхэр дыгъэм зрагъэухэу джабэм бгъукIэ кIэрылъхэт. Къ. Хь.Дыгъэр иубыдын затмиться-о солнце.Дыгъэр къепсын светить-о солнце.Дыгъэр къоIых припекает-о солнце.Дыгъэр къыдэкIуэтеин подняться-о солнце. Дэ зыдужьыху, дыгъэр фIыуэ къыдэкIуэтеящ.Дыгъэр къыкъуэкIын взойти-о солнце.Дыгъэр мэдзакъэ припекает-о солнце (букв. солнце кусается).Дыгъэр тенэцIыхьын клониться к закату-о солнце.* Дыгъэр тенэцIыхьауэ бгъэдыхьащ кIэмыргуей щIалэр ГъущIыпсэ и куэбжэм. КI. Т. Пщыхьэщхьэ дыгъэр тенэцIыхьырт. Iуащхь.Дыгъэ пэзэз(э) солнце в зените/ Махуэ хуабэ дыдэу дыгъэр щхьэгум щит.* Мы дыгъэ пэзазэм щхьэ губгъуэм уит, си къуэш?! Къу. С.II пригожий/ ТеплъэфI зиIэ.Сабий дыгъэ. Дыгъэ бын. -
3 дзэкъэн