ór+ǫllum+áttum

* * *

(pl. -ir), f.

1) quarter of the heaven, direction, = átt( flugu þau í brott bæði samt í sömu ætt);

2) one’s family, extraction, pedigree (hann var sœnskr at ætt); þaðan eru komnar þræla ættir, the race of thralls; telja ætt til e-s, to trace one’s pedigree to; e-t gengr í ætt, it is hereditary;

3) generation (í ina þriðju eða fjórðu ætt).

* * *

f., like sætt (q. v.), the forms vary between átt and ætt; in old writers the latter form is by far the more common; in mod. usage they have been separated, átt meaning a quarter in a local sense, ætt a family: [ætt is akin to Ulf. aihts = τα ὑπάρχοντα; A. S. æhte = property; Early Engl. agte; Germ. acht = patrimony; the root verb is eiga, átti, like mega, máttr; from this original sense are derived both the senses, ætt = a family, and ætt or átt = Scot. ‘airt,’ ‘regio caeli;’ the etymology of átt from átta ( eight), suggested at p. 47, col. 1, is too fanciful.]

B. An airt, quarter of the heavens, in gen. dat. pl. átta, áttum; eptir þat sá sól, ok mátti þá deila ættir, Fb. i. 431; átta ættir, eina ætt, Sks. 54; af suðr-ætt, … vestr-ætt, flugu brott í sömu ætt, … ór þeim ættum sem þér þóttu ernirnir fljúga, Ísl. ii. 195, 196; þá drífr snær ór öllum áttum, Edda i. 186 (so also Ub. l. c., but ættum Cod. Worm. l. c.); í allar áttir, Edda i. 182 (ættir Ub. l. c.); norðr-ætt, suðr-ætt, vestr-ætt, austr-ætt, qq. v.; hann skyldi auka ríki sitt hálfu í hverja höfuð-átt, Hkr. i. 49; af öllum áttum, from all ‘airts’ of heaven, Edda 40, Hkr. i. 33; ór ýmissum áttum, Orkn. (in a verse), and so on; see átt, p. 47.

II. prop. what is inborn, native, one’s own, Lat. proprium; one’s family, extraction, kindred, pedigree; áttir, Grág. i. 238, Haustl. 10; allt er þat ætt þín, Óttar heimski, Hdl.; telja, rekja ættir, to trace pedigrees, id.; jötna ætt, id.; órar ættir, Vþm.; komnir af ætt Hörða-Kára, Fms. i. 287; hitt veit ek eigi hvaðan þjófs-augu eru komin í ættir várar, Nj. 2; tvá menn er ættir eru frá komnar, Adam ok Evu, Edda (pref.); dýrra manna ættir, … enginn stærisk af sinni ætt, Landn. 357; er þaðan komin mikil ætt, Eb. 123 new Ed.; hann er orðinn stórum kynsæll, því at til hans telja ættir flestir inir göfgustu menn á Íslandi, 126; Háleygja-ætt, Landn. 255; jarla-ættir, konunga-ættir, biskupa-ættir, etc., passim; ór ættum er ef lengra er rekit, out of the ætt, not genuine, spurious, Edda 124; e-t gengr í ætt, to be hereditary, of habits, character, diseases, or the like, Ó. H. 122; cp. úr-ætta.

COMPDS: ættarbálkr, ættarbragð, ættarbætir, ættarferð, ættarfylgja, ættarfærsla, ættargripr, ættarhaugr, ættarhögg, ættarlaukr, ættarmenn, ættarmót, ættarnafn, ættarréttr, ættarskarð, ættarskjöldr, ættarskömm, ættarspillir, ættarstofn, ættarsvipr, ættartal, ættartala.

☞ Genealogies (ættir, ættar-tölur, ætt-vísi) form the ground-work of the old Icel. historiography; the ancient Saga-men delighted in them, and had a marvellous memory for lineages; in the Sagas the pedigrees give the clue by which to trace the succession of events, and supply the want of chronology. Whole chapters in the best Sagas, esp. at the beginning of a work, are set apart for genealogies, thus. Nj. ch. 1, 19, 20, 25, 26, 46, 57, 96, 97, 114, 115, 155, as also 47, 57, 58, 106 (begin.), Eb. ch. 1, 7, 8, 12, 65, Ld. ch. 1, 31, 32, Eg. ch. 23, Gullþ. ch. 1, Dropl. S. ch. 1–3, Þorst. hv. ch. 1–3, Þorst. Saga St. (the end), Rafns S. (the end-chapter), Flóam. S. ch. 1 (and esp. the end-chapter), Hænsa Þ. S. ch. 1, Gísl. S. pp. 8, 9, Vapn. S. ch. 3, Ísl. i. 353–362 (Biskupa-ættir), Guðm. S. ch. 1, Árna b. S. ch. 1, Þórð. S. hr. new Ed. (at the end), Fagrsk. 144–148, Orkn. S. ch. 39, 59. In the Sturlunga S. the initial chapters (Sturl. i. 44–55, with which the work of Sturla begins) are devoted to the tracing the families of that time; so also Sturl. i. 202–206, iii. 96, 97. But the chief store-house for genealogical knowledge is the Landnáma, which contains about 5000 pr. names, of which perhaps a third are names of women.

* * *

I) f.

1) family, race;

2) quarter, direction; see ætt.

II) from eiga.

* * *

f. a family, race, v. ætt and compds; for a fuller account of this word see ætt, p. 760.

and ætt, f., pl. áttir and ættir [Germ. acht = Lat. ager, praedium, a rare and obsolete word in Germ.], plaga caeli, quarter; just as quarter refers to the number four, so átt seems to refer to eight: átt properly means that part of the horizon which subtends an arc traversed by the sun in the course of three hours; thus defined,—meðan sól veltist urn átta ættir, Sks. 54; ok þat eru þá þrjár stundir dags er sól veltist um eina sett, id.; the names of the eight áttir are, útnorðr á., north-west; norðr á., north; landnorðr á., north-east; austr a., east; landsuðr á., south-east; suðr á., south; útsuðr á., south-west; vestr á., west; four of which (the compounds) are subdivisions; átt is therefore freq. used of the four only, Loki görði þar hús ok fjórar dyrr, at hann mátti sjá ór húsinu í allar áttir, … to all (i. e. four) sides, Edda 39: or it is used generally, from all sides, þá drífr snær ór öllum áttum, Edda 40; drífa þeir til ór öllum áttum (= hvaðanæva), Hkr. i. 33; norðrætt, Edda 4, 23; hence a mod. verb átta, að; á. sik, to find the true quarter, to set oneself right, cp. Fr. s’orienter.

COMPDS: áttaskipan, áttaskipti, áttaviltr.

* * *

(dríf; dreif, drifum; drifinn), v.

1) to drift, drive like spray or snow (þá drífr snær ór öllum áttum); fig. of missles, to shower, fly, like flakes of snow (láta drífa skot, vápn, á e-n); veðr var drífanda, there was a great snow-storm; esp. impers. with dat., dreif sandinn, the sand drifted; lauðri dreif á lypting útan, the spray drove over the poop; þegar dreif í Löginn krömmu, there fell wet snow in the Lake, it began to sleet;

2) to crowd, throng, rush; þá drífr ofan mannfjöldi mikill til strandar, a great crowd rushes down to the shore; dreif allt fólk á hans fund, all people crowded to see him; tóku menn þá at drífa brott frá hertoganum, men began to desert the duke; drífa yfir e-n, to befall, happen to one;

refl., láta yfir drífast (= drífa yfir sik), to yield, give in (rán ok útlegðir þeirra manna, er eigi létu yfir drífa);

3) to perform; drífa leik, to play; en í annan stað á ek at drífa mikinn vanda, I am in a hard strait;

4) to besprinkle with (e-t e-u döggu drifinn).

f. fall of snow, snowdrift (skotvápn flugu svá þykt sem drífa).

* * *

pret. dreif, pl. drifu; pres. dríf; pret. subj. drifi; part. drifinn: [Ulf. dreiban = εκβάλλειν; A. S. drîfan; Engl. drive; O. H. G. triban; mod. Germ. treiben; Swed. drifva; Dan. drive, all in a transitive sense—to drive.]

I. to drive like spray, either pers. or impers., with dat. or even neut.; þá kemr áfall mikit … ok dreif yfir búlkann, Bs. i. 422; lauðri dreif á lypting útan, the spray drove over the poop, Fms. vi. (in a verse); hence metaph. phrases, láta yfir d., to let drift before wind and wave, Ísl. ii. 461: or even reflex., láta yfir (fyrir) drífask, to let drive or drift away, let go, give in; rán ok útlegðir þeirra manna er eigi létu fyrir drífask, Fb. i. 70; þat dugir á enga leið, at menn láti yfir drífask, Bs. ii. 51; ok er þó þat ráð, at láta eigi fyrir drífask, Karl. 386, 452: allit. phrase, drífa á dagana, e. g. mart hefir drifit á dagana, many things (splashes) have happened; drifinn döggu, besprent with dew, Vtkv. 5: naut., róa drífanda, to pull so that the spray splashes about, pull hard, Fms. viii. 263, 431: to drift, of a snow storm or the like, tré með drífandum kvistum, a tree with the branches full of snow. Sks. 49; veðr var drífanda, it snowed, Sturl. iii. 50, Ó. H. 85; þegar dreif í Löginn krömmu, there fell soft snow in the Lake, i. e. it began to sleet, Fms. v. 196; þá drífr snær ór öllum áttum, Edda 40: metaph. of missiles, to shower as flakes of snow, borgarmena láta þegar d. skot á þá, Al. 11; lata þeir d. vápn á þá, Fb. i. 135.

II. neut. to crowd, throng; þá drífr ofan mannfjöldi mikill til strandar, a great crowd rushed down to the shore, Ld. 76; tóku menn þá at d. brott frá hertoganum, the men began to desert (run away) from the duke, Fms. ix. 531, dreif allt fólk á hans fund, all people rushed to see him, i. 21, iv. 105; d. á dyrr, to rush to the door, Vkv. 19.

III. to perform; eiga e-t at d., to have a thing to perform, Gþl. 15, 16; en í annan stað á ek at d. mikinn vanda, I am in a hard strait, Fms. i. 221; d. leik, to play, Fas. i. 37: the sense to drive out, expel, so common in all other Teut. dialects, hardly occurs in old writers, and sounds foreign even now; the proverb, með íllu skal illt út drífa; d. sig, to exert oneself, etc., (cant phrases.)

[auʰtʰ:]

I. f áttar, áttir

1) страна света

2) сторона; направление

* * *

(dríf; dreif, drifum; drifinn), v.

1) to drift, drive like spray or snow (þá drífr snær ór öllum áttum); fig. of missles, to shower, fly, like flakes of snow (láta drífa skot, vápn, á e-n); veðr var drífanda, there was a great snow-storm; esp. impers. with dat., dreif sandinn, the sand drifted; lauðri dreif á lypting útan, the spray drove over the poop; þegar dreif í Löginn krömmu, there fell wet snow in the Lake, it began to sleet;

2) to crowd, throng, rush; þá drífr ofan mannfjöldi mikill til strandar, a great crowd rushes down to the shore; dreif allt fólk á hans fund, all people crowded to see him; tóku menn þá at drífa brott frá hertoganum, men began to desert the duke; drífa yfir e-n, to befall, happen to one;

refl., láta yfir drífast (= drífa yfir sik), to yield, give in (rán ok útlegðir þeirra manna, er eigi létu yfir drífa);

3) to perform; drífa leik, to play; en í annan stað á ek at drífa mikinn vanda, I am in a hard strait;

4) to besprinkle with (e-t e-u döggu drifinn).

f. fall of snow, snowdrift (skotvápn flugu svá þykt sem drífa).

* * *

u, f. a fall of snow, sleet; fjúk ok d., Bs. i. 185; veðr var þykt ok d., Fms. v. 341; skotvápn flugu svá þykt sem d., i. 45; um kveldit görði á drífu-él blautt, Orkn. 414; kom þá drífu-él mikit, ok var all-myrkt, Fms. ix. 23.

f. -i-

1) семья, род, племя; см. ætt

2) направление, сторона света; см. ætt

pp. и 2 л. sing. praes. indic. от eiga

(-ar, pl. -ir, acc. -i or -u), m.

1) choice, alternative (hann sá engan sinn kost annan);

mun ek engan kost á gøra, I will give no choice in the matter;

2) choice, terms (hvern kost vili þér nú gøra Ingjaldi);

hugsat hefi ek kostinn, I have thought over the terms;

3) choice, chance, opportunity;

kostr er e-s, there is a chance (þat er hverjum manni boðit at leita sér lífs, meðan kostr er);

eiga e-s kost, to have a choice of (eiga slíkra manna kost);

eiga alls kosti við e-n, to have one altogether in one’s power;

4) match (Sigríðr hét dóttir hans ok þótti bezir kostr á Hálogalandi);

hann spyrr, hverr eigi að ráða fyrir kosti hennar, who was to give her away;

5) state, condition;

sjá fyrir sínum kosti, to take care of oneself;

síðan lét Símon varðveita kost hennar, look after her affairs;

6) cost, expense = kostnaðr( þat skip höfðu bœjarmenn látit gøra af sínum kosti);

7) means, victuals, provisions (bauð hann Oddi alla kosti með sér);

8) food (þat var siðr at fœra konum þeim kost, er á sæng hvíldu);

9) board (þá bauð Ketill fé fyrir kost hennar);

10) stores, goods (tvau skip hlaðin vænum kosti);

11) good quality, good things;

segja kost ok löst á e-u, to tell both the good and the bad of a thing;

fær þú fátt af mér fríðra kosta, thou shalt get little good from me;

12) virtue, opp. to löstr;

13) adverb. usages:

þat er til kostar, ef, it is well done, if;

at þeim kosti, on that condition;

at öðrum kosti, else, otherwise;

at síðasta, efsta kosti, in the last instance, last emergency;

alls kostar, quite, in every respect;

eigi eins kostar, not very, not peculiarly;

annars kostar, as for the rest;

nökkurs kostar, in any wise;

þess kostar, in this case, thus.

* * *

m., gen. kostar, pl. kostir, old acc. pl. kostu, which is used in old poets as Sighvat (Ó. H. 39), Arnór (Edda 50); but the usual form in the MSS. as well as in mod. usage is kosti; [Ulf. kustus = δοκιμή, 2 Cor. ii. 9, xiii. 3; Germ. and Dan. kost = fare, food]:—a choice, the fundamental notion being trial;

I. condition, chance, but mostly with the notion of a hard choice; eru nú tveir kostir til, sá annarr, at …, hinn annarr, at …, Nj. 199; sá er hinn þriði kostr, Grág. ii. 83; munu þér hinn sama kost fyrir höndum eiga sem vær áttum, at verja fé yðvart ok frelsi … en at öðrum kosti, Eg. 8; hann sá engan sinn kost annan, en hann lét fallask þvers undan laginu, Nj. 246, Eg. 24; sám vér þann helzt várn kost at firrask fund hans, 70; nú má Flosi sjá sinn kost, hvárt hann vill sættask til þess at sumir sé utan sætta, Nj. 250; það er hverjum manni boðit, at leita sér lífs meðan kostr er, 202; einbeygðr kostr, the only choice left, Orkn. 58.

2. choice, terms; hvern kost vili þér nú göra Ingjaldi? Nj. 3; ek göri þér skjótan kost, Dropl. 6; göra e-m tvá kosti, Ld. 212, Fs. 57; tók Kali þenna kost, Orkn. 214.

3. a chance, opportunity, possibility; göra kost á e-u, Nj. 155, 271; mun ek öngan kost á göra, I will give no choice in the matter, i. e. will not do it, 149; kost muntú láta at etja, 90:—kostr er á, or gen. kostr e-s, a thing is possible, there is a chance, 254, 263; ef þess er k., Grág. ii. 56; Háreks var ekki við k., there was no question as to H., Ísl. ii. 315; þá er mín er eigi við kostr, when I am gone, Stj. 363:—eiga e-s kosti, to have a chance of, be able, allowed, Grág. i. 63, 468, Ld. 84, 160, 184, Nj. 57, 132, Eg. 16, 60, 531, Sks. 20 B.

4. a match, of an unmarried woman; Sigríðr hét dóttir hans ok þótti beztr kostr á Hálogalandi, Eg. 25; hann átti dóttur eina er Unnr hét, hón var væn kona ok kurteis ok vel at sér, ok þótti sá beztr k. á Rangárvöllum, Nj. (begin.); Hallr kvað góðan kost í henni, H. said she was a good match, 180, Fs. 88, Stj. 187; engi kostr þótti þá þvílíkr sem Helga hin Fagra í öllum Borgarfirði, Ísl. ii. 206: giving a woman away, hann spyrr hverr ráða eigi fyrir kosti hennar, who was to give her away, Band. 9 new Ed.; mey til kosta, a maid to be married, Hm. 81, (MS. kossa), cp. liggja heima sem mær til kosta, Fas. iii. 409, (ráða-kostr, a match); kvennkostr (q. v.), góðr kvennkostr.

5. choice, state, condition; þat mun mína kosti hér fram draga, at þú átt ekki vald á mér, Orkn. 120; kostum drepr kvenna karla ofríki, i. e. the tyranny of man crushes a woman’s right, Am. 69; drap þá brátt kosti, then the state grew worse, id.; sjá fyrir sínum kosti, to take care of oneself, Fms. x. 236; eigi mun honum þykkja batnað hafa várr kostr, Eg. 287; eigi treystusk menn at raska kosti þeirra, people dared not meddle with them, disturb them, Ld. 146; bændr vildu verja kost sinn, defend themselves, Fms. ix. 306; síðan lét Simon varðveita kost hennar, guard her affairs, vii. 233; þá heldr hann kosti sínum, then he holds his place, loses not his right, Grág. ii. 209; ú-kostir, afar-kostir, a hard, evil choice; ör-kostr, lack of choice, poverty.

II. cost, expence; allan þann kost er hann hefir fyrir haft, Jb. 321; sá er vitna þarf skal standa þeim kost allan, 358; hver maðr er sik ok sín hjú heldr á sínum kosti, K. Á. 78; þat skip höfðu bæjar-menn látið göra af sínum kosti, Fms. ix. 270; hann hélt sik ríkmannlega at klæðum ok öllum kosti ( fare), ii. 278; hann lét alla sína félaga á sinn kost þann vetr, Gullþ. 9; hví hann var svá djarfr at taka slíka menn upp á kost hans, Landn. 149, v. l.; hann gaf sér mikinn kost til ( he took great pains), at koma þeim öllum í vingun við Guð, Hom. 108; þóat hann hefði mörgu sinni mikinn kost ( pains) til gefit, Al. 116; hann lézk þar vildu sína kosti til leggja ( do his best), at þeir Hákon deildi enga úhæfu, Fms. i. 22.

III. means; er (þeir) synja ölmusu, er kosti höfðu til, Hom. 64; hafa meira kost, to be the strongest, Fb. ii. 361; eiga alls kosti við e-n, to have it all in one’s power, i. e. to be the strongest; Jökull gaf honum líf ok átti áðr alls kosti við hann, Fs. 10; eiga alla kosti, Fms. iv. 296, Stj. 481; Bessus er slíks átti kosti við hann er hann vildi gört hafa, Al. 101; eiga nokkurs góðs kosti, 96; hafa lítils kosti, to have small chance, be little worth, Mar.: means, provisions, meðan mér endask föng til, þótt ek véla um mína kosti, though I am left to my own supplies, Eg. 66; bauð hann Oddi alla kosti með sér, Fas. ii. 540; ef vér hittumk síðar svá at þeir hafi meiri kosli ( forces), Fms. v. 87; bændr efldu þá kost hans um búit, Sturl. iii. 196 C: stores, tvau skip hlaðin vænum kosti, Fms. xi. 436; hér sé ek beggja kost, I see here plenty of either, Sighvat; mungát né aðra kosti ( fare), setjask í kosti e-s, Fms. viii. 58; bændr uggðu at sezt mundi á kost þeirra, ok kurruðu ílla, Bs. i. 549: victuals, provisions, Germ. kost, selja silfr fyrir kost, Fas. i. 450; hveiti ok annarr kostr, Stj. 112; Kirkja á þetta í kosti, tvær vættir skreiðar, vætt smjörs, vætt kjöts, Pm. 34; tvau hundruð í haustlagi, tíu aura í kosti, Vm. 42: board, bóndi skal halda honum kost, Jb. 374; þá bauð Ketill fé fyrir kost hennar, Dropl. 4; til kostar ok klæða, fare and clothing, B. K. 108; at konungs kosti, at the king’s table, Bs. i. 782; far-k. (q. v.), a ship, vehicle; liðs-k., forces, troops.

IV. cost, quality; af léttum kosti, Fms. x. 173; þat sax var afburðar-járn kosti, of fine steel, id.

2. good things; friði fylgja allir kostir ok öll fríðindi, Clem. 29; kyn ok kostr ( quality), MS. 4. 9; fátt fríðra kosta, Hdl. 45: þeir kostir skulu ok fylgja, at þik skal aldri kala í skyrtunni, Fas. ii. 529, 531; þá ferr hann ór skyrtu sinni, ok hélt hón öllum kostum sínum, 539: fatness, Lat. ubertas glebae, jarðarinnar kost ok feitleik, Stj. 167; þar vóru allgóðir lands-kostir, Hkr. i. 55; er mér sagt gott frá landa-kostum, at þar gangi fé sjálfala á vetrum en fiskr í hverju vatni, Fs. 20, 25, Landn. 225, v. l.; af kostum skal þessu landi nafn gefa ok kalla Markland, Fb. i. 539.

3. virtue; þeir stígask yfir af hermönnum Krists fyrir helga kosti, Hom. 27; Kristni þróask at mannfjölda ok kostum, MS. 677. 8; eigi er þat rúnanna kostr, … heldr er þat þinn kostr, Skálda 162, freq. in mod. usage.

4. a good quality, virtue; segja kost ok löst, to tell fairly the good and bad of a thing; skalt þú segja kost ok löst á konunni, Nj. 23; hann sagði kost ok löst af landinu, Landn. 30; löstu ok kostu bera ljóða synir blandna brjóstum í, Hm. 134; ú-kostr, a fault, flaw; mann-kostir, virtues.

5. spec. of a horse, plur. a fine pace; hestr óð kafs af kostum, Sighvat.

V. spec. and adverb. usages; til kostar, well! all right! well done! er þat til kostar, ef eigi flýjum vér fyrir mönnunum, Fms. xi. 139; þat er til kostar, ef …, well done, if …, Hým. 33; er þat ok til kostar ( it is a comfort) at Höskuldi muni þá tveir hlutir ílla líka, Ld. 70: because, allra mest af þeim kosti, at …, Hom. 33: sagði Ósvífr at þeir mundi á kostum ( indeed) finna, at þau Guðrún vóru eigi jafnmenni, Ld. 122; þeim kosti, in that case, Grág. i. 40; engum kosti, by no means, MS. 4. 21; at þeim kosti, on that condition, Grág. ii. 239; at öðrum kosti, else, otherwise, Eg. 8, 749; at þriðja kosti, thirdly, 14, Grág. i. 395; at síðasta, efsta kosti, in the last instance, last emergency, Nj. 221; at fæsta kosti, at least, N. G. L. i. 61; at versta kosti, in the worst case, 101; at minnsta kosti, at least: gen., alls kostar, quite, in every respect, Sks. 674 B, passim; eigi eins kostar, not very, not peculiarly, Ísl. ii. 322; annars kostar, as for the rest, 108 B; nokkurs kostar, in any wise, Fms. xi. 79, Fb. i. 74; sums kostar, in some respect, Fas. ii. 547, v. 69, Hom. 89; þess kostar, in this case, thus, Fms. xi. 79, Rb. 36, Hom. (St.): acc., þá kostu, as adv., in such a manner, N. G. L. i. 327; fyrir hvern kost, by every means. ☞ Kostr, in sense I, is in old writers often omitted, and left to be supplied by the adjective or pronoun, e. g. þann (viz. kost) munu vér af taka, Ld. 188; at hann mundi verða þann upp at taka, Eg. 157, Nj. 222; er þá ok sá einn (viz. kostr) til, 227, Fms. vii. 265; er oss nú engi annarr til, Nj. 143, Eg. 405; er yðr engi annarr á görr en snúa aptr, Nj. 207; Hákon jarl er alltrauðr undir trúna at ganga, ok þykkir vera harðr (viz. kostr) á annat borð, Fms. xi. 39.

COMPDS: kostarhald, kostarlauss, kostaboð, kostamikill, kostamunr, kostavandr, kostavanr.