-
1 абайламаганда ясалган
-
2 алмашлыктан ясалган
местоимённый (слово, форма) -
3 артта ясалган
-
4 коеп ясалган
= коеп эшләнгән лито́й, отли́тый -
5 кулсыз ясалган
нерукотво́рный -
6 охшатып ясалган
-
7 абайламаганда
нареч.неожи́данно; нежда́нно, нежда́нно-нега́данно; когда́ и в поми́не не́ былоабайла́маганда берәр сорау биреп куйсалар — е́сли неожи́данно зададу́т како́й-нибудь вопро́с
бу күңелсезлек абайла́маганда булды (килеп чыкты) — э́та неприя́тность случи́лась (свали́лась) неожи́данно (нежда́нно, нежда́нно-нега́данно)
- абайламаганда ясалганһөҗүмне бөтенләй абайла́маганда ясаганнар — нападе́ние бы́ло совершено́ совсе́м неожи́данно
- абайламаганда эшләнгән
- абайламаганда килеп төшкән -
8 абайламаганда булган
-
9 алмашлык
сущ.; грам.местоиме́ние || местоимённыйалмашлык формалары — местоимённые фо́рмы
алмашлык сүз (җөмлә) — местоимённое сло́во (предложе́ние)
-
10 арт
1. сущ.обычно в притяж.ф.1)арттан этү — толка́ть (подтолкну́ть) сза́ди
артыңа мендәр куй — положи́ за́ спину поду́шку
нигә артыңа яшерәсең уенчыгыңны? — почему́ пря́чешь игру́шку за́ спину?
б) за́дняя (обра́тная, ты́льная, оборо́тная) сторона́ (мебели, здания, сооружения, памятника)шкафның алдын буяган, арты буяусыз — шкаф спе́реди покра́шен, а сза́ди (с обра́тной стороны́) - нет
дәфтәр артындагы тапкырлау таблицалары — табли́ца умноже́ния на обра́тной (оборо́тной) стороне́ тетра́ди
машинаның артына беркетелгән номерлар — номера́, прикреплённые сза́ди маши́ны
в) зад, за́дняя часть (телеги, трактора, вагона, автомобиля, поезда); задо́карбаның артына ябышып — ухвати́вшись за задо́к (зад) теле́ги
2) спи́нка ( стула)пинҗәкне урындык артына элү — пове́сить пиджа́к на спи́нку сту́ла
кресло артына таяну — облокоти́ться о спи́нку кре́сла
3) за́дник, задо́к разг. ( у сапог)арты тапталып беткән тапочка — та́почка со сто́птанным за́дником
4) назаты́льник ( шапки)5) разг. корма́ (у парохода, корабля)6) разг. коне́ц, после́дствие; имеет тж. индив. переводыарты ничек булыр соң бу эшнең? — а како́в же бу́дет коне́ц (после́дствие) э́той зате́и?
арты хәерле (яхшы) булсын — чтоб ко́нчилось (заверши́лось) благополу́чно (хорошо́); пусть ко́нчится добро́м
7)а) в составн.; геогр. названиях за-елга арты — заре́чье
Казан арты — Заказа́нье
Кавказ арты республикалары — закавка́зские респу́блики
бәйрәм арты көннәре — послепра́здничные дни
сугыш арты еллары — послевое́нные го́ды
8) в знач. послелога артыутырыш арты утырыш — заседа́ние за заседа́нием
көн арты көн үтә — прохо́дит день за днём
рәхмәт арты рәхмәт алу — получа́ть благода́рность за благода́рностью
б) разг. за (кем, чем, после кого, чего) (стоять в списке, занимать очередь)синең арты булырмын — я за тобо́й (по́сле тебя́) бу́ду
9) в знач. нареч. артында перен. за спино́й, за глаза́, загла́зноартымда сөйләгән сүзгә игътибар итмәскә тырышам мин — на то, что говоря́т за мое́й спино́й, стара́юсь не обраща́ть внима́ния
артында патшаны да сүгәләр — (посл.) за спино́й (за глаза́) и царя́ руга́ют
10) в знач. послелога артына за (что-л., кого-л.) (спрятаться, положить что-л.); за (кем-л., чем-л.); по, за (что-л.) прост.вокзал артына чыгу — вы́йти за вокза́л
велосипедны койма артына сөяү — прислони́ть велосипе́д за забо́ром
куаклар артына яшеренү — спря́таться за кусты́
11) в знач. послелога артындаклуб артында - бакча — за клу́бом - сад
бу күренеш артында нәрсә ята? — что кро́ется за э́тим явле́нием?
аның артында озын чират — за ним дли́нная о́чередь
артымда кыштырдау ишетелеп китте — за спино́й у меня́ послы́шался шо́рох; позади́ (меня́) послы́шался шо́рох
депутат артында халык тора — за депута́том стои́т наро́д; за спино́й депута́та стои́т наро́д
12) в знач. послелога арттан, артыннансезнең арттан барабыз — идём за ва́ми; идём сле́дом (за ва́ми)
йөгер артларыннан — беги́ вслед; беги́ за ни́ми вдого́нку
үлгән артыннан үлеп булмый — (посл.) вслед за поко́йным не умира́ют (т. е. не следует отчаиваться)
безнең арттан алырсыз — полу́чите по́сле нас (за на́ми)
синең чират минем арттан (артымнан) булыр — твоя́ о́чередь бу́дет за мной (по́сле меня́; позади́ меня́)
в) вслед, в спи́ну, вдого́нкуберәүнең артыннан кычкырып калу — кри́кнуть кому́-то вдого́нку
г) из-за спины́ (кого, чьей) (выглядывать, смотреть, появляться)ашаган артыннан ук — сра́зу по́сле еды́
чәчү артыннан бүтән эшләр башлана — вслед за се́вом начина́ются други́е рабо́ты
е) за (кем, чем); позади́ (сза́ди) (кого, чего), позади́ (себя́), за собо́й (по, за чем) прост.машина артыннан төтен боҗралары калдырып чаба — маши́на мчи́тся, оставля́я позади́ (себя́) ко́льца ды́ма
бия артыннан колыны бара — за кобы́лой идёт её жеребёнок; позади́ (сза́ди) кобы́лы идёт её жеребёнок
юл бара биек таулар артыннан — доро́га идёт за высо́кими гора́ми
ж) за (чем, кем)дан артыннан куу — гна́ться за сла́вой
олау артыннан олау үтеп тора — прохо́дит подво́да за подво́дой
балык артыннан балыкны алып кына тора — так и выта́скивает ры́бу за ры́бой
з) из-за (кого, чего)урман артыннан трактор дөбердәве ишетелде — из-за ле́са донёсся гро́хот тра́ктора
•- артына борылып карау
- артка әйләнеп карау
- артына әйләнеп карау
- артка карап
- артка карап кына
- артка карый-карый
- артка карый-карый гына
- артка карау
- артына карау
- артка тибү
- артка утыру
- арт белән утыру
- артта эшләнгән
- артта әйтелгән
- артта ясалган
- артта тартылган
- артта булган
- арттан барып
- арттан җитеп булмау
- артыннан җитеп булмау
- арттан җитә алмау
- артыннан җитә алмау
- арттан җитү
- арттан ияреп
- арттан иярү
- арттан иярүче
- арттан йөрү
- арттан йөрүче
- арттан карап калу
- арттан килеп
- артын сикертү••арт белән тыңлау — прост. слу́шать за́дом
арт кыздыру — прост. (букв. греть зад) загора́ть (на со́лнце)
арт кысу — прост. прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
арт тазарту (чистарту) — см. арт сөртү 1)
арт тайдыру — прост. уви́ливать/увильну́ть (от выполнения поручения, от участия в общем мероприятии)
арт төртергә (дә) вакыт юк — прост. присе́сть (да́же) не́когда
арт чиста (таза, коры) булу — прост. быть чи́стым (чи́стеньким)
арт юеш (чыланган) булу — прост. быть не без греха́; ры́льце в пуху́ ( у кого)
артка әйләнеп (борылып) карарга (да) өлгермәү — не успе́ть огляну́ться
артка да элмәү; колакка да элмәү — прост. и у́хом не ведёт (поведёт); и в ус не ду́ет
артка кул җитмәү — ру́ки не дохо́дят, что́бы сде́лать за собо́й (по́сле себя́) ( что)
артка кыл (да) сыймый (сыярлык түгел) — прост. не́когда (да́же, и) поверну́ться
артка су керү — см. аска су керү
артка тибеп — прост. взаше́й, в ше́ю, в три ше́и, с тре́ском прост. (выставить дебошира, прогнать лентяя с работы)
артка ут кабу — усил.; см. аска су керү
артка ут капкан кебек — прост. как угоре́лый (суетиться, бежать, спешить)
артка ут ягу — прост. жа́рить, пожа́рить, зажа́ривать, поджа́ривать прост.; сде́лать так, что́бы земля́ горе́ла под нога́ми ( у кого)
арттан караганда беренче — пе́рвый сза́ди, после́дний
арттан төтен чыгу — прост. (аж) дым идёт
арттан төшү — см. артка төшү 1)-4)
арттан чыгару — прост. сочиня́ть/сочини́ть; выду́мывать/вы́думать
арттан чыгу — см. артка төшү 3)
- арт белән борылуартыннан төшү — гна́ться ( за кем), пресле́довать
- арт белән киртә җимерү
- арт бирү
- арт борыр урын юк
- арт борыр урын да юк
- арт сөртү
- артка төшү
- артка үтү
- артына төшү
- артыннан йөрү 2. прил.1) за́дний (шина, колесо автомобиля)арт тәгәрмәч — за́днее колесо́
арт кесә — за́дний карма́шек (карма́н)
автобусның арт ишеге — за́дние две́ри авто́буса
2) за́дний (огород, сад, плетень)арт капка — за́дние воро́та
3) разг. за́дний, обра́тный, ты́льный, оборо́тныйбинаның арт ягы — за́дняя сторона́ зда́ния
витринаның арт ягы — обра́тная сторона́ витри́ны
•- арт ишек- арт ишектән
- арт сан
- арт саңаклылар
- арт юл куышлыгы
- арт як••арт аяк белән йөрү — ходи́ть (стоя́ть) на за́дних ла́пках
арт санны онытып — прост. неприли́чно забы́вшись ( спать)
арт ягы йомшак (сыек) — ненадёжный, сла́бый
арт ягы нык (таза) — прост. кре́пкий, спра́вный ( хозяин); чу́вствует себя́ кре́пким (уве́ренным); сиди́т кре́пко; кре́пкий (спра́вный) мужи́к (хозя́ин)
арт якка су керү — см. аска су керү
арт якка тибү — см. артка тибү
арт якка үтү — см. артка үтү
-
11 артта эшләнгән
= артта әйтелгән; артта ясалган; артта тартылган; артта булган загла́зный -
12 әвәләү
перех.1) ска́тывать/ската́ть || ска́тка (шарика, хлебного мякиша)кар әвәләү — ската́ть снежо́к
2) обва́ливать/обваля́ть (в чём-л.) || валя́ниебалыкны онда әвәләү — обваля́ть ры́бу в муке́
3) лепи́ть, вылепля́ть/вы́лепить, налепи́ть, слепи́ть || ле́пкакар бабай әвәләп ясау — слепи́ть сне́жную ба́бу
әвәләп ясау дәресе — уро́к ле́пки
әвәләп ясалган — лепно́й, изгото́вленный ле́пкой
4) ска́тывать/ската́ть, сваля́тькиез итек әвәләү — ската́ть ва́ленки
5) перен.; пренебр. стря́пать/состря́пать || стряпня́шигырь кисәге әвәләп ташлау — состря́пать стишо́к
• -
13 әйбер
сущ.1) вещь, предме́т || вещево́й, предме́тныйистәлекле әйбер — па́мятная вещь
кыйммәтле әйбер — дорога́я вещь
кеше әйбере — чужа́я вещь
бизәнү әйберләре — предме́ты украше́ния
әйбер склады — вещево́й склад
2) ве́щи, иму́щество, добро́; пожи́ткибарлы-юклы әйберләр — ску́дные пожи́тки
йорт әйберләре — дома́шний скарб, ве́щи дома́шнего обихо́да; у́тварь
3) това́р, изде́лие; приво́зәйбер бәяләре арту — повыше́ние цен на това́ры
агачтан ясалган әйбер — поде́лка (изде́лие) из де́рева
металлдан эшләнгән әйберләр — металли́ческие изде́лия
бүген базарга күп әйбер килгән — сего́дня на ры́нке большо́й приво́з
4) вещь, рабо́та; произведе́ние, творе́ние, труд ( о произведениях искусства)шагыйрь әйбәт әйбер язган — поэ́т написа́л прекра́сное произведе́ние
5) обстоя́тельство, явле́ние, не́что, вещькөтелмәгән әйбер килеп чыкты — произошло́ не́что неожи́данное
••әйбер әйтмәү — не упрека́ть, не руга́ть
әйбергә табыну — вещи́зм
әйберләрне үз исемнәре белән атау — называ́ть ве́щи свои́ми имена́ми (говорить о чём-л. прямо, ничего не смягчая)
-
14 әрҗә
сущ.1) я́щик, ларь, ко́роб (лубяный, плетёный)каен тузыннан ясалган әрҗә — берестяно́й (берёстовый) ко́роб
2) ку́зов, кузово́к (телеги, саней)машина әрҗәсе — ку́зов маши́ны
3) диал. плетёный сундучо́к -
15 баббит
1. сущ.бабби́т ( сплав олова и свинца с медью и сурьмой)2. прил.баббиттан эшләнгән (ясалган) — сде́ланный из бабби́та
бабби́товый, сде́ланный из бабби́табаббит балдак — бабби́товое кольцо́; бабби́товая ша́йба
-
16 берлектә
нареч.1) вме́сте, совме́стно, вку́пе уст.кычытканның әрекмән белән берлектә ясалган төнәтмәсе — насто́й крапи́вы с лопухо́м
2) в еди́нстве, содру́жестве••берлектә - көч — погов. в содру́жестве - си́ла; си́ла - в еди́нстве
берлектә һәм дуслыкта — погов. в еди́нстве и дру́жбе
-
17 битлек
I сущ.1) се́тка (на лицо́)умартачы битлеге — се́тка па́сечника
2) разг.; в разн. знач. ма́скаяңа ел битлекләре — нового́дние ма́ски
аю битлеге — ма́ска медве́дя
противогаз битлеге — противога́зная ма́ска
марлядан ясалган битлек — ма́рлевая ма́ска
битлек кигән хирург — хиру́рг в ма́ске
3) разг. цифербла́т (часов, некоторых весовых приборов и т. п.)••битлеген ачу (битлеген салу) — разоблачи́ть; сорва́ть (с кого-л.) ма́ску
битлек артына яшеренү (битлек астына яшеренү) — скрыва́ть свою́ и́стинную су́щность; притворя́ться
битлек кию (битлек каплау) — лицеме́рить, притворя́ться (букв. надева́ть ма́ску)
II прил.битлекне салу — переста́ть притворя́ться; снять (сорва́ть) с себя́ ма́ску
в сочет. с числ. на... страни́цах, на... страни́цөч йөз битлек роман — рома́н на трёхстах страни́цах
-
18 бөтеркә
сущ.1)а) ло́кон, прядь, завито́к, завиту́шкачәч бөтеркәсе — завито́к воло́с;
б) завито́кхәреф бөтеркәсе — завито́к бу́квы
колонна капителенә ясалган бөтеркә — завито́к на капите́ли коло́нны
2) в знач. прил.; диал. кудря́вый, курча́вый, завито́йбөтеркә чәч — кудря́вые во́лосы
-
19 витраж
сущ.витра́жсарай тәрәзәләрендә төсле пыялалардан витражлар ясалган — в о́кнах дворца́ витражи́ вы́полнены из цветны́х стёкол
-
20 гәрәбә
1. сущ.янта́рь2. прил.гәрәбәдән ясалган мөштек — мундшту́к из янтаря́
янта́рныйгәрәбә муенса — янта́рное ожере́лье, янта́рные бу́сы
гәрәбә беләзек — янта́рный брасле́т
См. также в других словарях:
читән — Бастырып яки буйга үрелгән чыбыклардан ясалган киртә. с. Читәннән ясалган, читәннән үреп ясалган читән койма. с. Читәнгә балчык сылап ясалган читән абзар. ЧИТӘН АРБА, ЧЫТЫР АРБА, ТАРАНТАС – Утыра торган урыны чит читләп тал чыбыклардан үреп… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
челтәр — 1. Үтә күренмәле, тигез яки рәсемле итеп тукылган яисә бәйләнгән эре күзәнәкле җиңел тукыма (гадәттә тәрәзә пәрдәсе, күлмәккә бизәк тоту һ. б. ш. өчен кулл.) с. Шундый тукымадан тегелгән, ясалган 2. Үзара тигез кисешкән җепләрдән төенләп ясалган… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чүлмәк — 1. Сөт катык һ. б. ш. салып кую өчен балчыктан яндырып ясалган, төбе таррак түгәрәк савыт. Гөл утырту өчен өскә таба киңәеп киткән, гадәттә төбе тишекле балчык савыт. с. Чүлмәктән гыйбарәт чүлмәк морҗа 2. иск. Савыт фарфордан ясалган кыйммәтле… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җәтмә — 1. Бау, җеп һ. б. ш. нәрсәләрдән үреп, аркылы торкылы итеп төйнәп ясалган челтәр сыман җайланма. Җәтмә челтәр сыман булып күренгән әйбер тур. томан җәтмәсе аша... 2. Кош аулау, балык тоту, кайбер җәнлекләрне эләктерү һ. б. өчен үреп ясалган тозак … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
таш — 1. Металлардан башка һәртөрле каты минерал, тау токымы. Таштан кисеп ясалган кирпеч – төзү материалы. Таштан торган, таштан ясалган кайбер әйберләр яки аларның өлешләре мунча ташы 2. Кыйммәтле яки кирәкле минерал тур. 3. с. күч. Хәрәкәтсез һәм… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чылбыр — диал. Озынча, түгәрәк яки башка төрле металл боҗраларны бер берсенә кидереп ясалган бау сәгать чылбыры. с. Чылбырдан ясалган чылбыр тезген. сөйл. Богау. күч. Ирекне, азатлыкны буып торган нәрсә; зынҗыр 2. Нәр. б. эзлекле рәвештә рәт рәт булып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чыңгыр — диал. Озынча, түгәрәк яки башка төрле металл боҗраларны бер берсенә кидереп ясалган бау сәгать чылбыры. с. Чылбырдан ясалган чылбыр тезген. сөйл. Богау. күч. Ирекне, азатлыкны буып торган нәрсә; зынҗыр 2. Нәр. б. эзлекле рәвештә рәт рәт булып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
элгәк — 1. Бауның, җепнең һ. б. ш. очларыннан тартып тыгызларлык, кысарлык итеп бәйләнгән бер өлеше. Кошларны, вак җәнлекләрне аулау өчен булган, бер өлеше кысылып тыгызланырлык итеп бәйләнгән бау; тозак 2. Берәр әйбергә, сапка беркетелгән, кулга киярлек … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
элмәк — 1. Бауның, җепнең һ. б. ш. очларыннан тартып тыгызларлык, кысарлык итеп бәйләнгән бер өлеше. Кошларны, вак җәнлекләрне аулау өчен булган, бер өлеше кысылып тыгызланырлык итеп бәйләнгән бау; тозак 2. Берәр әйбергә, сапка беркетелгән, кулга киярлек … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
баз — I. 1. Казып ясалган зур чокыр. Нәр. б. урнаштыру өчен җайлаштырылган чокыр 2. Идән асты чокыры (куышлыгы) 3. иск. Җирне казып ясалган зиндан 4. этн. Өсте чыбык чабык белән каплап куела торган тирән чокыр рәв. ау корылмасы бүре базы 5. Таш, балчык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
басма — I. и. 1. Баскычның басып менә торган аратасы яки киртләче 2. Өйалды баскычы. Басып яки утырып тору өчен бер генә тактадан торган җайланма көймә б. сы 3. Су кырыеннан эчкәрәк кереп басып торырга (йөрергә) уңайлы булсын өчен ясалган, корылган… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге