Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

per+invidia

Толкование Перевод

101 Liber

1.
līber, ĕra, ĕrum (old form, loebesum et loebertatem antiqui dicebant liberum et libertatem. Ita Graeci loibên et leibein, Paul. ex Fest. p. 121 Müll.; cf. 2. Liber), adj. [Gr. root liph-, liptô, to desire; cf. Sanscr. lub-dhas, desirous; Lat. libet, libido], that acts according to his own will and pleasure, is his own master; free, unrestricted, unrestrained, unimpeded, unshackled; independent, frank, open, bold (opp. servus, servilis).
I.
In gen.; constr. absol., with ab, the abl., and poet. also with gen.
(α).
Absol.:
dictum est ab eruditissimis viris, nisi sapientem liberum esse neminem. Quid est enim libertas? Potestas vivendi ut velis,
Cic. Par. 5, 1, 33:
an ille mihi liber, cui mulier imperat, cui leges imponit, praescribit, jubet, vetat? etc.,
id. ib. 5, 2, 36:
ad scribendi licentiam liber,
id. N. D. 1, 44, 123:
agri immunes ac liberi,
Cic. Verr. 2, 2, 69, § 166:
integro animo ac libero causam defendere,
unprejudiced, unbiased, id. Sull. 31, 86:
liberi ad causas solutique veniebant,
not under obligations, not bribed, id. Verr. 2, 2, 78 § 192; cf.:
libera lingua,
Plaut. Cist. 1, 2, 9:
cor liberum,
id. Ep. 1, 2, 43:
vocem liberam mittere adversus aliquem,
Liv. 35, 32, 6:
libera verba animi proferre,
Juv. 4, 90: judicium [p. 1057] audientium relinquere integrum ac liberum, Cic. Div. 2, 72, 150:
aliquid respuere ingenuo liberoque fastidio,
id. Brut. 67, 236:
libero tempore, cum soluta nobis est eligendi optio,
id. Fin. 1, 10, 33:
tibi uni vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera,
id. Cat. 1, 7, 18:
pars quaestionum vaga et libera et late patens,
id. de Or. 2, 16, 67:
liberum arbitrium eis populo Romano permittente,
Liv. 31, 11 fin.; cf. id. 37, 1, 5:
mandata,
full powers, unlimited authority, id. 37, 56; 38, 8:
fenus,
unlimited, id. 35, 7: custodia, free custody (i. e. confinement to a house or to a town), id. 24, 45; Vell. 1, 11, 1;
v. custodia, II.: legatio, v. legatio: suffragia,
the right of voting freely, Juv. 8, 211:
locus,
free from intruders, undisturbed, secure, Plaut. Poen. 1, 1, 49; 3, 2, 25; id. Cas. 3, 2, 4: aedes, a free house, free dwelling (assigned to the use of ambassadors of friendly nations during their stay in Rome), Liv. 30, 17 fin.; 35, 23; 42, 6:
lectulus,
i. e. not shared with a wife, Cic. Att. 14, 13, 5: toga ( poet. for virilis toga), a man's (prop. of one who is his own master), Ov. F. 3, 771:
vestis,
id. ib. 3, 777:
libera omnia sibi servare,
to reserve to one's self full liberty, Plin. Ep. 1, 5.— Comp.:
hoc liberiores et solutiores sumus, quod, etc.,
Cic. Ac. 2, 3, 8:
est finitimus oratori poëta, numeris astrictior paulo, verborum licentia liberior,
id. de Or. 1, 16, 70:
liberiores litterae,
id. Att. 1, 13, 1:
amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior,
freer, more unrestrained, more cheerful, id. Lael. 18 fin.:
paulo liberior sententia,
Quint. 4, 2, 121:
liberior in utramque partem disputatio,
id. 7, 2, 14:
fusiores liberioresque numeri,
id. 9, 4, 130:
officia liberiora plenioraque,
id. 6, 1, 9:
(flumina) campo recepta Liberioris aquae,
freer, less impeded, Ov. M. 1, 41; cf.:
(Tiberinus) campo liberiore natat,
freer, opener, id. F. 4, 292:
liberiore frui caelo,
freer, opener, id. M. 15, 301.— Sup.:
liberrimum hominum genus, comici veteres tradunt, etc.,
the frankest, most free-spoken, Quint. 12, 2, 22; cf.:
liberrime Lolli,
most frank, most ingenuous, Hor. Ep. 1, 18, 1:
indignatio,
id. Epod. 4, 10.—
(β).
Free or exempt from, void of; with ab:
Mamertini vacui, expertes, soluti ac liberi fuerunt ab omni sumptu, molestia, munere,
Cic. Verr. 2, 4, 10, § 23; cf.:
(consul) solutus a cupiditatibus, liber a delictis,
id. Agr. 1, 9, 27:
ab observando homine perverso liber,
id. Att. 1, 13, 2:
liber a tali irrisione Socrates, liber Aristo Chius,
id. Ac. 2, 39, 123:
ab omni animi perturbatione liber,
id. Off. 1, 20, 67; id. N. D. 2, 21, 55:
loca abdita et ab arbitris libera,
id. Att. 15, 16, B:
libera a ferro crura,
Ov. P. 1, 6, 32:
animus liber a partibus rei publicae,
Sall. C. 4.—
(γ).
With abl.:
animus omni liber curā et angore,
free from, without, Cic. Fin. 1, 15:
animus religione,
Liv. 2, 36:
animus cogitationibus aliis,
Quint. 11, 2, 35:
mens omnibus vitiis,
id. 12, 1, 4; cf.:
liberis odio et gratia mentibus,
id. 5, 11, 37:
omni liber metu,
Liv. 7, 34:
liber invidia,
Quint. 12, 11, 7:
equus carcere,
Ov. Am. 2, 9, 20.—
(δ).
With gen. ( poet.):
liber laborum,
Hor. A. P. 212:
fati gens Lydia,
Verg. A. 10, 154:
curarum,
Luc. 4, 384. — Comp.:
liberior campi,
having a wider space, Stat. S. 4, 2, 24.—
(ε).
Liberum est, with subject-clause:
quam (opinionem) sequi magis probantibus liberum est,
it is free, permitted, allowable, Quint. 6, 3, 112; Plin. Ep. 1, 8:
dies eligere certos liberum erat,
Plin. 30, 2, 6, § 16.—So in abl. absol.:
libero, quid firmaret mutaretve,
Tac. A. 3, 60.
II.
In partic.
A.
Free, in a social point of view, not a slave (opp. servus;
also to ingenuus): neque vendendam censes quae libera est,
Ter. Ad. 2, 1, 40; cf. id. ib. v. 28:
dis habeo gratiam quom aliquot affuerunt liberae, because slaves were not permitted to testify,
id. And. 4, 4, 32; opp. ingenuus, free-born:
quid ea? ingenuan' an festucā facta e servā liberast?
Plaut. Mil. 1, 1, 14:
in jure civili, qui est matre liberā, liber est,
Cic. N. D. 3, 18, 45; id. Caecin. 36, 96:
si neque censu, neque vindictā, nec testamento liber factus est (servus), non est liber,
id. Top. 2, 10:
quae (assentatio) non modo amico, sed ne libero quidem digna est,
of a freeman, id. Lael. 24, 89; Quint. 11, 1, 43:
liberorum hominum alii ingenui sunt, alii libertini,
Gai. Inst. 1, 10; cf. sqq.: ex ancilla et libero jure gentium servus nascitur, id. ib. 1, 82; cf. § 85; Paul. Sent. 2, 24, 1 sqq.—
B.
Free, in a political point of view;
said both of a people not under monarchical rule and of one not in subjection to another people,
Cic. Rep. 1, 32, 48; cf.:
ut ex nimia potentia principum oritur interitus principum, sic hunc nimis liberum populum libertas ipsa servitute afficit,
id. ib. 1, 44, 68:
liber populus,
id. ib. 3, 34, 46:
(Demaratus) vir liber ac fortis,
democratic, republican, fond of liberty, id. ib. 2, 19, 34:
civitates liberae atque immunes,
free from service, Liv. 37, 55:
provinciae civitatesque liberae,
Suet. Vesp. 8:
libera ac foederata oppida,
id. Calig. 3:
Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit,
Juv. 8, 244.—
C.
In a bad sense, esp. with reference to sensual pleasure, unbridled, unchecked, unrestrained, licentious:
quam liber harum rerum multarum siet (Juppiter),
Plaut. Am. prol. 105:
adulescens imprudens et liber,
Ter. Eun. 3, 1, 40; cf.:
sit adulescentia liberior,
somewhat freer, Cic. Cael. 18, 42:
amores soluti et liberi,
id. Rep. 4, 4, 4:
consuetudo peccandi,
id. Verr. 2, 3, 76, § 177.—Hence, adv.: lībĕrē, freely, unrestrictedly, without let or hinderance; frankly, openly, boldly:
qui nihil dicit, nihil facit, nihil cogitat denique, nisi libenter ac libere,
Cic. Par. 5, 1, 34:
animus somno relaxatus solute movetur et libere,
id. Div. 2, 48, 100:
respirare,
id. Quint. 11, 39:
constanter et libere (me gessi),
id. Att. 4, 16, 9:
consilium dare,
id. Lael. 13, 44:
aliquid magis accusatorie quam libere dixisse,
id. Verr. 2, 2, 72, § 176:
omnia libere fingimus et impune,
Quint. 6, 1, 43:
ut ingredi libere (oratio), non ut licenter videatur errare,
Cic. Or. 23, 77.— Comp.:
liberius vivendi fuit potestas,
Ter. And. 1, 1, 23:
loqui,
Cic. Planc. 13, 33:
fortius liberiusque defendere,
Quint. 12, 1, 21:
liberius si Dixero quid,
Hor. S. 1, 4, 103:
maledicere,
id. ib. 2, 8, 37:
longius et liberius exseritur digitus,
Quint. 11, 3, 92; cf. id. 11, 3, 97:
ipsaque tellus Omnia liberius, nullo poscente, ferebat,
freely, of itself, spontaneously, Verg. G. 1, 127.
2.
līber, ĕri ( gen. plur. liberūm, Att. ap. Cic. Tusc. 3, 9; Turp. ap. Non. 495, 26; Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40; 2, 1, 30, § 77; Tac. A. 2, 38; 3, 25 saep.; cf. Cic. Or. 46, 155;
but also: liberorum,
Cic. Verr. 2, 1, 30, § 76; 2, 5, 42, § 109), m. [1. liber], a child.
I.
Sing. (post-class. and rare):
si quis maximam portionem libero relinquat,
Cod. Just. 3, 28, 33; 5, 9, 8 fin.; Quint. Decl. 2, 8.—
II.
Plur., children (freq.; but in class. Lat. only of children with reference to their parents: pueri = children in general, as younger than adulescentes; cf. Krebs, Antibarb. p. 657 sq.).
A.
Lit.: liberorum genus, Enn. ap. Cic. Or. 46, 155 (Trag. v. 347 Vahl.): liberorum sibi quaesendum gratia, id. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):
cum conjugibus et liberis,
Cic. Att. 8, 2, 3:
eum ex C. Fadii filiā liberos habuisse,
id. ib. 16, 11, 1:
liberos procreare,
id. Tusc. 5, 37, 109:
suscipere liberos,
id. Verr. 2, 3, 69, § 161:
per liberos te precor,
Hor. Epod. 5, 5:
dulces,
id. ib. 2, 40:
parvuli,
Quint. 2, 15, 8;
opp. parentes,
id. 11, 1, 82; 3, 7, 18; 26; 6, 1, 18; 6, 5 al.: mater quae liberos, quasi oculos (amisit), orba est, Sulp. ap. Paul. ex Fest. p. 182 Müll.: jus trium liberorum, under the emperors, a privilege enjoyed by those who had three legitimate children (it consisted in the permission to fill a public office before one's twenty-fifth year, and in freedom from personal burdens); this privilege was sometimes also bestowed on those who had fewer than three children, or even none at all; also of one child:
non est sine liberis, cui vel unus filius unave filia est,
Dig. 50, 16, 148; Plaut. Aul. 4, 10, 6; Ter. Hec. 2, 1, 15; id. Heaut. 1, 1, 99; id. And. 5, 3, 20; Cic. Phil. 1, 1, 2; id. de Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 1, 15, § 40; ib. 30, § 76 Zumpt; cf. also Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:
neque ejus legendam filiam (virginem Vestalem)... qui liberos tres haberet,
Gell. 1, 12, 8:
uxores duxerant, ex quibus plerique liberos habebant,
Caes. B. C. 3, 110, 2.—Of grandchildren and great-grandchildren:
liberorum appellatione nepotes et pronepotes ceterique qui ex his descendunt, continentur,
Dig. 50, 16, 220; cf.:
liberi usque ad trinepotem, ultra hos posteriores vocantur,
ib. 38, 10, 10, § 7:
habitus sis in liberum loco,
Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40.—
2.
Esp.
(α).
Of sons (opp. daughters):
procreavit liberos septem totidemque filias,
Hyg. Fab. 9.—
(β).
Of children in gen. = pueri:
praecepta Chrysippi de liberorum educatione,
Quint. 1, 11, 17; cf.: Catus aut de liberis educandis, the title of a book by Varro, v. Gell. 4, 19, 2; Macr. S. 3, 6, 5.—
B.
Transf., of animals, young:
liberis orbas oves,
Plaut. Capt. 4, 2, 38.—Comically:
quaerunt litterae hae sibi liberos: alia aliam scandit,
Plaut. Ps. 1, 1, 23.
3.
Līber, ĕri (Sabine collat. form, loebasius, acc. to Serv. Verg. G. 1, 7; cf. 1. liber, and libertas init.), m. [Gr. leibô, to pour; loibê, a drink - offering; Lat. libare], an old Italian deity, who presided over planting and fructification; afterwards identified with the Greek Bacchus:
hunc dico Liberum Semelā natum, non eum, quem nostri majores auguste sancteque Liberum cum Cerere et Libera consecraverunt. Sed quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera: quod in Libera servant, in Libero non item,
Cic. N. D. 2, 24, 62; cf. Serv. Verg. G. 1, 5; Cic. Leg. 2, 8, 19:
tertio (invocabo) Cererem et Liberum, quod horum fructus maxime necessarii ad victum: ab his enim cibus et potio venit e fundo,
Varr. R. R. 1, 1, 5:
Liber et alma Ceres,
Verg. G. 1, 7:
ex aede Liberi,
Cic. Verr. 2, 4, 57, § 128;
in a pun with 1. liber,
Plaut. Capt. 3, 4, 46; cf. id. Curc. 1, 2, 21; id. Stich. 5, 4, 17; so in a pun with liber, free:
quiaque adeo me complevi flore Liberi, Magis libera uti lingua collibitum est mihi,
Plaut. Cist. 1, 2, 8; cf.:
salve, anime mi, lepos Liberi, ut veteris ego sum cupida, etc.,
id. Curc. 1, 2, 3.— Connected with pater:
sic factum, ut Libero patri repertori vitis hirci immolarentur,
Varr. R. R. 1, 2, 19:
Romulus et Liber pater,
Hor. Ep. 2, 1, 5:
per vestigia Liberi patris,
Plin. 4, 10, 17, § 39:
patre favente Libero fetis palmitibus,
Col. 3, 21, 3:
Libero patri in monte res divina celebratur,
Macr. S. 1, 18, 4.—
B.
Meton., wine:
illud, quod erat a deo donatum, nomine ipsius dei nuncupabant: ut cum fruges Cererem appellamus, vinum autem Liberum: ex quo illud Terentii (Eun. 4, 5, 6): sine Cerere et Libero friget Venus,
Cic. N. D. 2, 23, 60:
Liberum et Cererem pro vino et pane,
Quint. 8, 6, 24; cf. also Plaut. Curc. 1, 2, 4 supra:
sed pressum Calibus ducere Liberum Si gestis, etc.,
Hor. C. 4, 12, 14:
condita cum verax aperit praecordia Liber,
id. S. 1, 4, 89.
4.
lĭber, bri, m. [Gr. lepein, to peel; lepos, lepis; cf. lobos], the inner bark or rind of a tree.
I.
Lit.
A.
In gen.:
obducuntur libro aut cortice trunci,
Cic. N. D. 2, 47, 120:
colligatae libris (arundines),
Varr. R. R. 1, 8, 4:
udoque docent (germen) inolescere libro,
Verg. G. 2, 77:
natam libro et silvestri subere clausam,
id. A. 11, 554; id. E. 10, 67:
quam denso fascia libro,
Juv. 6, 263.—
B.
Esp., because the ancients used the bark or rind of trees to write upon; usually the thin rind of the Egyptian papyrus, on which the books of the Greeks and Romans were usually written (v. Dict. of Antiq. p. 587 sq.):
antea non fuisse chartarum usum. In palmarum foliis primo scriptitatum, dein quarundam arborum libris,
Plin. 13, 11, 21, § 69.—Hence,
II.
Transf.
A.
Paper, parchment, or rolls of any substance used to write upon (cf.:
charta, membrana): quasi quom in libro scribuntur calamo litterae,
Plaut. Ps. 1, 5, 131.—
B.
Most freq. a book, work, treatise:
Demetrii liber de concordia,
Cic. Att. 8, 12, 6:
quas (sententias) hoc libro exposui,
id. Lael. 1, 3; cf. id. ib. 1, 5:
dixi in eo libro, quem de rebus rusticis scripsi,
id. de Sen. 15, 54:
libros pervolutare,
id. Att. 5, 12, 2:
evolvere,
id. Tusc. 1, 11, 24:
volvere,
id. Brut. 87, 298:
legere,
id. Fam. 6, 6, 8:
edere,
id. Fat. 1, 1:
libri confectio,
id. de Sen. 1, 1:
tempus ad libros vacuum,
id. Rep. 1, 9, 14:
cujus (Platonis) in libris,
id. ib. 1, 10, 16:
in Graecorum libris,
id. ib. 2, 11, 21:
librum, si malus est, nequeo laudare,
Juv. 3, 41:
actorum libri,
the official gazette, id. 9, 84; cf. 2, 136; and v. Dict. Antiq. s. v. Acta.—
C.
In partic.
1.
A division of a work a look:
tres libri perfecti sunt de Natura Deorum,
Cic. Div. 2, 1, 3:
hi tres libri (de Officiis),
id. Off. 3, 33, 121:
sermo in novem libros distributus,
id. Q. Fr. 3, 5, 1:
dictum est in libro superiore,
id. Off. 2, 13, 43 [p. 1058] sicut superiore libro continetur, Quint. 11, 1, 1:
versus de libro Ennii annali sexto,
id. 6, 3, 86:
liber primus, secundus, tertius, etc.,
id. 8, 1, 2; 10, 2, 20; 11, 1, 4 al. —Sometimes, in this latter case, liber is omitted:
in T. Livii primo,
Quint. 9, 2, 37:
in tertio de Oratore,
id. 9, 1, 26:
legi tuum nuper quartum de Finibus,
Cic. Tusc. 5, 11, 32.—
2.
In relig. or pub. law lang., a religious book, scriptures; a statute - book, code:
decemviris adire libros jussis,
i. e. the Sibylline books, Liv. 34, 55; 21, 62; 25, 12:
se cum legeret libros, recordatum esse, etc.,
Cic. N. D. 2, 4, 11:
ut in libris est Etruscorum,
id. Div. 2, 23, 50; id. Att. 9, 9, 3:
caerimoniarum,
rituals, Tac. A. 3, 38.—
D.
A list, catalogue, register, Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167.—
E.
A letter, epistle, Nep. Lys. 4, 2; Plin. Ep. 2, 1, 5.—
F.
A rescript, decree (post-Aug.):
liber principis severus et tamen moderatus,
Plin. Ep. 5, 14, 8.

Lewis & Short latin dictionary > Liber
102 liber

1.
līber, ĕra, ĕrum (old form, loebesum et loebertatem antiqui dicebant liberum et libertatem. Ita Graeci loibên et leibein, Paul. ex Fest. p. 121 Müll.; cf. 2. Liber), adj. [Gr. root liph-, liptô, to desire; cf. Sanscr. lub-dhas, desirous; Lat. libet, libido], that acts according to his own will and pleasure, is his own master; free, unrestricted, unrestrained, unimpeded, unshackled; independent, frank, open, bold (opp. servus, servilis).
I.
In gen.; constr. absol., with ab, the abl., and poet. also with gen.
(α).
Absol.:
dictum est ab eruditissimis viris, nisi sapientem liberum esse neminem. Quid est enim libertas? Potestas vivendi ut velis,
Cic. Par. 5, 1, 33:
an ille mihi liber, cui mulier imperat, cui leges imponit, praescribit, jubet, vetat? etc.,
id. ib. 5, 2, 36:
ad scribendi licentiam liber,
id. N. D. 1, 44, 123:
agri immunes ac liberi,
Cic. Verr. 2, 2, 69, § 166:
integro animo ac libero causam defendere,
unprejudiced, unbiased, id. Sull. 31, 86:
liberi ad causas solutique veniebant,
not under obligations, not bribed, id. Verr. 2, 2, 78 § 192; cf.:
libera lingua,
Plaut. Cist. 1, 2, 9:
cor liberum,
id. Ep. 1, 2, 43:
vocem liberam mittere adversus aliquem,
Liv. 35, 32, 6:
libera verba animi proferre,
Juv. 4, 90: judicium [p. 1057] audientium relinquere integrum ac liberum, Cic. Div. 2, 72, 150:
aliquid respuere ingenuo liberoque fastidio,
id. Brut. 67, 236:
libero tempore, cum soluta nobis est eligendi optio,
id. Fin. 1, 10, 33:
tibi uni vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera,
id. Cat. 1, 7, 18:
pars quaestionum vaga et libera et late patens,
id. de Or. 2, 16, 67:
liberum arbitrium eis populo Romano permittente,
Liv. 31, 11 fin.; cf. id. 37, 1, 5:
mandata,
full powers, unlimited authority, id. 37, 56; 38, 8:
fenus,
unlimited, id. 35, 7: custodia, free custody (i. e. confinement to a house or to a town), id. 24, 45; Vell. 1, 11, 1;
v. custodia, II.: legatio, v. legatio: suffragia,
the right of voting freely, Juv. 8, 211:
locus,
free from intruders, undisturbed, secure, Plaut. Poen. 1, 1, 49; 3, 2, 25; id. Cas. 3, 2, 4: aedes, a free house, free dwelling (assigned to the use of ambassadors of friendly nations during their stay in Rome), Liv. 30, 17 fin.; 35, 23; 42, 6:
lectulus,
i. e. not shared with a wife, Cic. Att. 14, 13, 5: toga ( poet. for virilis toga), a man's (prop. of one who is his own master), Ov. F. 3, 771:
vestis,
id. ib. 3, 777:
libera omnia sibi servare,
to reserve to one's self full liberty, Plin. Ep. 1, 5.— Comp.:
hoc liberiores et solutiores sumus, quod, etc.,
Cic. Ac. 2, 3, 8:
est finitimus oratori poëta, numeris astrictior paulo, verborum licentia liberior,
id. de Or. 1, 16, 70:
liberiores litterae,
id. Att. 1, 13, 1:
amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior,
freer, more unrestrained, more cheerful, id. Lael. 18 fin.:
paulo liberior sententia,
Quint. 4, 2, 121:
liberior in utramque partem disputatio,
id. 7, 2, 14:
fusiores liberioresque numeri,
id. 9, 4, 130:
officia liberiora plenioraque,
id. 6, 1, 9:
(flumina) campo recepta Liberioris aquae,
freer, less impeded, Ov. M. 1, 41; cf.:
(Tiberinus) campo liberiore natat,
freer, opener, id. F. 4, 292:
liberiore frui caelo,
freer, opener, id. M. 15, 301.— Sup.:
liberrimum hominum genus, comici veteres tradunt, etc.,
the frankest, most free-spoken, Quint. 12, 2, 22; cf.:
liberrime Lolli,
most frank, most ingenuous, Hor. Ep. 1, 18, 1:
indignatio,
id. Epod. 4, 10.—
(β).
Free or exempt from, void of; with ab:
Mamertini vacui, expertes, soluti ac liberi fuerunt ab omni sumptu, molestia, munere,
Cic. Verr. 2, 4, 10, § 23; cf.:
(consul) solutus a cupiditatibus, liber a delictis,
id. Agr. 1, 9, 27:
ab observando homine perverso liber,
id. Att. 1, 13, 2:
liber a tali irrisione Socrates, liber Aristo Chius,
id. Ac. 2, 39, 123:
ab omni animi perturbatione liber,
id. Off. 1, 20, 67; id. N. D. 2, 21, 55:
loca abdita et ab arbitris libera,
id. Att. 15, 16, B:
libera a ferro crura,
Ov. P. 1, 6, 32:
animus liber a partibus rei publicae,
Sall. C. 4.—
(γ).
With abl.:
animus omni liber curā et angore,
free from, without, Cic. Fin. 1, 15:
animus religione,
Liv. 2, 36:
animus cogitationibus aliis,
Quint. 11, 2, 35:
mens omnibus vitiis,
id. 12, 1, 4; cf.:
liberis odio et gratia mentibus,
id. 5, 11, 37:
omni liber metu,
Liv. 7, 34:
liber invidia,
Quint. 12, 11, 7:
equus carcere,
Ov. Am. 2, 9, 20.—
(δ).
With gen. ( poet.):
liber laborum,
Hor. A. P. 212:
fati gens Lydia,
Verg. A. 10, 154:
curarum,
Luc. 4, 384. — Comp.:
liberior campi,
having a wider space, Stat. S. 4, 2, 24.—
(ε).
Liberum est, with subject-clause:
quam (opinionem) sequi magis probantibus liberum est,
it is free, permitted, allowable, Quint. 6, 3, 112; Plin. Ep. 1, 8:
dies eligere certos liberum erat,
Plin. 30, 2, 6, § 16.—So in abl. absol.:
libero, quid firmaret mutaretve,
Tac. A. 3, 60.
II.
In partic.
A.
Free, in a social point of view, not a slave (opp. servus;
also to ingenuus): neque vendendam censes quae libera est,
Ter. Ad. 2, 1, 40; cf. id. ib. v. 28:
dis habeo gratiam quom aliquot affuerunt liberae, because slaves were not permitted to testify,
id. And. 4, 4, 32; opp. ingenuus, free-born:
quid ea? ingenuan' an festucā facta e servā liberast?
Plaut. Mil. 1, 1, 14:
in jure civili, qui est matre liberā, liber est,
Cic. N. D. 3, 18, 45; id. Caecin. 36, 96:
si neque censu, neque vindictā, nec testamento liber factus est (servus), non est liber,
id. Top. 2, 10:
quae (assentatio) non modo amico, sed ne libero quidem digna est,
of a freeman, id. Lael. 24, 89; Quint. 11, 1, 43:
liberorum hominum alii ingenui sunt, alii libertini,
Gai. Inst. 1, 10; cf. sqq.: ex ancilla et libero jure gentium servus nascitur, id. ib. 1, 82; cf. § 85; Paul. Sent. 2, 24, 1 sqq.—
B.
Free, in a political point of view;
said both of a people not under monarchical rule and of one not in subjection to another people,
Cic. Rep. 1, 32, 48; cf.:
ut ex nimia potentia principum oritur interitus principum, sic hunc nimis liberum populum libertas ipsa servitute afficit,
id. ib. 1, 44, 68:
liber populus,
id. ib. 3, 34, 46:
(Demaratus) vir liber ac fortis,
democratic, republican, fond of liberty, id. ib. 2, 19, 34:
civitates liberae atque immunes,
free from service, Liv. 37, 55:
provinciae civitatesque liberae,
Suet. Vesp. 8:
libera ac foederata oppida,
id. Calig. 3:
Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit,
Juv. 8, 244.—
C.
In a bad sense, esp. with reference to sensual pleasure, unbridled, unchecked, unrestrained, licentious:
quam liber harum rerum multarum siet (Juppiter),
Plaut. Am. prol. 105:
adulescens imprudens et liber,
Ter. Eun. 3, 1, 40; cf.:
sit adulescentia liberior,
somewhat freer, Cic. Cael. 18, 42:
amores soluti et liberi,
id. Rep. 4, 4, 4:
consuetudo peccandi,
id. Verr. 2, 3, 76, § 177.—Hence, adv.: lībĕrē, freely, unrestrictedly, without let or hinderance; frankly, openly, boldly:
qui nihil dicit, nihil facit, nihil cogitat denique, nisi libenter ac libere,
Cic. Par. 5, 1, 34:
animus somno relaxatus solute movetur et libere,
id. Div. 2, 48, 100:
respirare,
id. Quint. 11, 39:
constanter et libere (me gessi),
id. Att. 4, 16, 9:
consilium dare,
id. Lael. 13, 44:
aliquid magis accusatorie quam libere dixisse,
id. Verr. 2, 2, 72, § 176:
omnia libere fingimus et impune,
Quint. 6, 1, 43:
ut ingredi libere (oratio), non ut licenter videatur errare,
Cic. Or. 23, 77.— Comp.:
liberius vivendi fuit potestas,
Ter. And. 1, 1, 23:
loqui,
Cic. Planc. 13, 33:
fortius liberiusque defendere,
Quint. 12, 1, 21:
liberius si Dixero quid,
Hor. S. 1, 4, 103:
maledicere,
id. ib. 2, 8, 37:
longius et liberius exseritur digitus,
Quint. 11, 3, 92; cf. id. 11, 3, 97:
ipsaque tellus Omnia liberius, nullo poscente, ferebat,
freely, of itself, spontaneously, Verg. G. 1, 127.
2.
līber, ĕri ( gen. plur. liberūm, Att. ap. Cic. Tusc. 3, 9; Turp. ap. Non. 495, 26; Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40; 2, 1, 30, § 77; Tac. A. 2, 38; 3, 25 saep.; cf. Cic. Or. 46, 155;
but also: liberorum,
Cic. Verr. 2, 1, 30, § 76; 2, 5, 42, § 109), m. [1. liber], a child.
I.
Sing. (post-class. and rare):
si quis maximam portionem libero relinquat,
Cod. Just. 3, 28, 33; 5, 9, 8 fin.; Quint. Decl. 2, 8.—
II.
Plur., children (freq.; but in class. Lat. only of children with reference to their parents: pueri = children in general, as younger than adulescentes; cf. Krebs, Antibarb. p. 657 sq.).
A.
Lit.: liberorum genus, Enn. ap. Cic. Or. 46, 155 (Trag. v. 347 Vahl.): liberorum sibi quaesendum gratia, id. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):
cum conjugibus et liberis,
Cic. Att. 8, 2, 3:
eum ex C. Fadii filiā liberos habuisse,
id. ib. 16, 11, 1:
liberos procreare,
id. Tusc. 5, 37, 109:
suscipere liberos,
id. Verr. 2, 3, 69, § 161:
per liberos te precor,
Hor. Epod. 5, 5:
dulces,
id. ib. 2, 40:
parvuli,
Quint. 2, 15, 8;
opp. parentes,
id. 11, 1, 82; 3, 7, 18; 26; 6, 1, 18; 6, 5 al.: mater quae liberos, quasi oculos (amisit), orba est, Sulp. ap. Paul. ex Fest. p. 182 Müll.: jus trium liberorum, under the emperors, a privilege enjoyed by those who had three legitimate children (it consisted in the permission to fill a public office before one's twenty-fifth year, and in freedom from personal burdens); this privilege was sometimes also bestowed on those who had fewer than three children, or even none at all; also of one child:
non est sine liberis, cui vel unus filius unave filia est,
Dig. 50, 16, 148; Plaut. Aul. 4, 10, 6; Ter. Hec. 2, 1, 15; id. Heaut. 1, 1, 99; id. And. 5, 3, 20; Cic. Phil. 1, 1, 2; id. de Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 1, 15, § 40; ib. 30, § 76 Zumpt; cf. also Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:
neque ejus legendam filiam (virginem Vestalem)... qui liberos tres haberet,
Gell. 1, 12, 8:
uxores duxerant, ex quibus plerique liberos habebant,
Caes. B. C. 3, 110, 2.—Of grandchildren and great-grandchildren:
liberorum appellatione nepotes et pronepotes ceterique qui ex his descendunt, continentur,
Dig. 50, 16, 220; cf.:
liberi usque ad trinepotem, ultra hos posteriores vocantur,
ib. 38, 10, 10, § 7:
habitus sis in liberum loco,
Cic. Verr. 2, 1, 15, § 40.—
2.
Esp.
(α).
Of sons (opp. daughters):
procreavit liberos septem totidemque filias,
Hyg. Fab. 9.—
(β).
Of children in gen. = pueri:
praecepta Chrysippi de liberorum educatione,
Quint. 1, 11, 17; cf.: Catus aut de liberis educandis, the title of a book by Varro, v. Gell. 4, 19, 2; Macr. S. 3, 6, 5.—
B.
Transf., of animals, young:
liberis orbas oves,
Plaut. Capt. 4, 2, 38.—Comically:
quaerunt litterae hae sibi liberos: alia aliam scandit,
Plaut. Ps. 1, 1, 23.
3.
Līber, ĕri (Sabine collat. form, loebasius, acc. to Serv. Verg. G. 1, 7; cf. 1. liber, and libertas init.), m. [Gr. leibô, to pour; loibê, a drink - offering; Lat. libare], an old Italian deity, who presided over planting and fructification; afterwards identified with the Greek Bacchus:
hunc dico Liberum Semelā natum, non eum, quem nostri majores auguste sancteque Liberum cum Cerere et Libera consecraverunt. Sed quod ex nobis natos liberos appellamus, idcirco Cerere nati nominati sunt Liber et Libera: quod in Libera servant, in Libero non item,
Cic. N. D. 2, 24, 62; cf. Serv. Verg. G. 1, 5; Cic. Leg. 2, 8, 19:
tertio (invocabo) Cererem et Liberum, quod horum fructus maxime necessarii ad victum: ab his enim cibus et potio venit e fundo,
Varr. R. R. 1, 1, 5:
Liber et alma Ceres,
Verg. G. 1, 7:
ex aede Liberi,
Cic. Verr. 2, 4, 57, § 128;
in a pun with 1. liber,
Plaut. Capt. 3, 4, 46; cf. id. Curc. 1, 2, 21; id. Stich. 5, 4, 17; so in a pun with liber, free:
quiaque adeo me complevi flore Liberi, Magis libera uti lingua collibitum est mihi,
Plaut. Cist. 1, 2, 8; cf.:
salve, anime mi, lepos Liberi, ut veteris ego sum cupida, etc.,
id. Curc. 1, 2, 3.— Connected with pater:
sic factum, ut Libero patri repertori vitis hirci immolarentur,
Varr. R. R. 1, 2, 19:
Romulus et Liber pater,
Hor. Ep. 2, 1, 5:
per vestigia Liberi patris,
Plin. 4, 10, 17, § 39:
patre favente Libero fetis palmitibus,
Col. 3, 21, 3:
Libero patri in monte res divina celebratur,
Macr. S. 1, 18, 4.—
B.
Meton., wine:
illud, quod erat a deo donatum, nomine ipsius dei nuncupabant: ut cum fruges Cererem appellamus, vinum autem Liberum: ex quo illud Terentii (Eun. 4, 5, 6): sine Cerere et Libero friget Venus,
Cic. N. D. 2, 23, 60:
Liberum et Cererem pro vino et pane,
Quint. 8, 6, 24; cf. also Plaut. Curc. 1, 2, 4 supra:
sed pressum Calibus ducere Liberum Si gestis, etc.,
Hor. C. 4, 12, 14:
condita cum verax aperit praecordia Liber,
id. S. 1, 4, 89.
4.
lĭber, bri, m. [Gr. lepein, to peel; lepos, lepis; cf. lobos], the inner bark or rind of a tree.
I.
Lit.
A.
In gen.:
obducuntur libro aut cortice trunci,
Cic. N. D. 2, 47, 120:
colligatae libris (arundines),
Varr. R. R. 1, 8, 4:
udoque docent (germen) inolescere libro,
Verg. G. 2, 77:
natam libro et silvestri subere clausam,
id. A. 11, 554; id. E. 10, 67:
quam denso fascia libro,
Juv. 6, 263.—
B.
Esp., because the ancients used the bark or rind of trees to write upon; usually the thin rind of the Egyptian papyrus, on which the books of the Greeks and Romans were usually written (v. Dict. of Antiq. p. 587 sq.):
antea non fuisse chartarum usum. In palmarum foliis primo scriptitatum, dein quarundam arborum libris,
Plin. 13, 11, 21, § 69.—Hence,
II.
Transf.
A.
Paper, parchment, or rolls of any substance used to write upon (cf.:
charta, membrana): quasi quom in libro scribuntur calamo litterae,
Plaut. Ps. 1, 5, 131.—
B.
Most freq. a book, work, treatise:
Demetrii liber de concordia,
Cic. Att. 8, 12, 6:
quas (sententias) hoc libro exposui,
id. Lael. 1, 3; cf. id. ib. 1, 5:
dixi in eo libro, quem de rebus rusticis scripsi,
id. de Sen. 15, 54:
libros pervolutare,
id. Att. 5, 12, 2:
evolvere,
id. Tusc. 1, 11, 24:
volvere,
id. Brut. 87, 298:
legere,
id. Fam. 6, 6, 8:
edere,
id. Fat. 1, 1:
libri confectio,
id. de Sen. 1, 1:
tempus ad libros vacuum,
id. Rep. 1, 9, 14:
cujus (Platonis) in libris,
id. ib. 1, 10, 16:
in Graecorum libris,
id. ib. 2, 11, 21:
librum, si malus est, nequeo laudare,
Juv. 3, 41:
actorum libri,
the official gazette, id. 9, 84; cf. 2, 136; and v. Dict. Antiq. s. v. Acta.—
C.
In partic.
1.
A division of a work a look:
tres libri perfecti sunt de Natura Deorum,
Cic. Div. 2, 1, 3:
hi tres libri (de Officiis),
id. Off. 3, 33, 121:
sermo in novem libros distributus,
id. Q. Fr. 3, 5, 1:
dictum est in libro superiore,
id. Off. 2, 13, 43 [p. 1058] sicut superiore libro continetur, Quint. 11, 1, 1:
versus de libro Ennii annali sexto,
id. 6, 3, 86:
liber primus, secundus, tertius, etc.,
id. 8, 1, 2; 10, 2, 20; 11, 1, 4 al. —Sometimes, in this latter case, liber is omitted:
in T. Livii primo,
Quint. 9, 2, 37:
in tertio de Oratore,
id. 9, 1, 26:
legi tuum nuper quartum de Finibus,
Cic. Tusc. 5, 11, 32.—
2.
In relig. or pub. law lang., a religious book, scriptures; a statute - book, code:
decemviris adire libros jussis,
i. e. the Sibylline books, Liv. 34, 55; 21, 62; 25, 12:
se cum legeret libros, recordatum esse, etc.,
Cic. N. D. 2, 4, 11:
ut in libris est Etruscorum,
id. Div. 2, 23, 50; id. Att. 9, 9, 3:
caerimoniarum,
rituals, Tac. A. 3, 38.—
D.
A list, catalogue, register, Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167.—
E.
A letter, epistle, Nep. Lys. 4, 2; Plin. Ep. 2, 1, 5.—
F.
A rescript, decree (post-Aug.):
liber principis severus et tamen moderatus,
Plin. Ep. 5, 14, 8.

Lewis & Short latin dictionary > liber
103 traicio

trāĭcĭo and transĭcĭo (so always in Cæs.); also trājĭcĭo and transjĭcĭo, jēci, jectum, 3, v. a. and n. [trans-jacio], to throw across.
I.
With the person or thing that moves as object, to cause to cross, cause to go across, over, or through.
A.
In gen., to throw, hurl, cast, or fling over, to shoot over or across:
neque ullum interim telum transiciebatur,
Caes. B. C. 3, 19:
quae concava trajecto cumba rudente vehat (te),
Ov. Am. 3, 6, 4:
arreptum vexillum trans vallum hostium trajecit,
Liv. 25, 14, 4:
cum trans vallum signum trajecisset,
id. 41, 4, 2:
pontibus transjectis,
thrown across, Hirt. B. G. 8, 9:
malis antennisque de nave in navem trajectis,
Liv. 30, 10, 5:
volucrem trajecto in fune columbam suspendit,
Verg. A. 5, 488:
tela alio,
Prop. 2, 12 (3, 3), 18:
pecora nunc in hibernos nunc in aestivos saltus,
drives over, Just. 8, 5, 7.— Poet.:
pedes super acervos,
to step over, Prop. 4 (5), 4, 76:
membra per ardentes acervos celeri pede,
Ov. F. 4, 782.—
B.
In partic.
1.
To transfer, cause to go over or across (from one place, etc., to another):
est etiam aurigae species Vertumnus et ejus, Traicit alterno qui leve pondus equo,
i. e. leaps lightly from horse to horse, Prop. 4 (5), 2, 36:
anulum in dextram manum,
Petr. 74:
quod est levissimum ac summum, ut traiciant in alia vasa,
decant, pour over, Varr. R. R. 1, 64, 1:
cerussam in cacabum,
Scrib. Comp. 45.—
2.
Of soldiers, baggage, etc., to cause to cross (a stream, etc.), to transport, ship across, lead or conduct over, ship over, transfer: dum Brutus traiceret exercitum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 2:
legiones quattuor equitatumque omnem transjecit,
Caes. B. C. 1, 40:
omnibus ferme suis trans Rhodanum trajectis,
Liv. 21, 26, 6:
res suas trans Halyn,
id. 38, 25, 7:
quae ibi legiones essent, eas... in Siciliam traiceret,
id. 23, 31, 4:
ut classem in Italiam traiceret,
id. 28, 36, 1:
pecuniam in provinciam,
id. 26, 7, 8; 48, 13, 9:
huc legionem postea transicit,
Caes. B. C. 1, 54:
magnam partem fortunarum eodem trajecit,
Nep. Att. 2, 2:
eas (sues) si quo traicere vult, in plostrum imponat,
Varr. R. R. 2, 4, 11:
ut praedatum milites trans flumen per occasiones aliis atque aliis locis traiceret,
Liv. 2, 11, 2.— Pass.: Marius trajectus in Africam, Cic. Red. Quir. 8, 20:
equitum innumerabilem vim traici Hellesponto in Europam,
Liv. 35, 48, 3:
classis Punica in Sardiniam trajecta,
id. 27, 6, 13:
(exercitus) Pado trajectus Cremonam,
id. 21, 56, 4; 30, 24, 11:
inermes in Boeotiam trajecti,
id. 32, 17, 3:
in Galliam trajecti forent,
Tac. A. 12, 39.—
(β).
With second acc. of the stream or place crossed:
equitum magnam partem flumen transjecit,
Caes. B. C. 1, 55:
Caesar Germanos flumen traicit,
id. ib. 1, 83 fin.:
si se Alpes Antonius trajecerit,
Cic. Fam. 11, 9, 2: exercitum Rhodanum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 9, 3:
copias Rhodanum,
id. ib. 10, 11, 2:
quos in Africam secum traiceret,
Liv. 29, 22, 12.—
(γ).
With se:
ad Achillam sese ex regiā trajecit,
Caes. B. C. 3, 112: si quo etiam casu Isaram se trajecerint, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, 4:
ducem Romanum in Africam trajecisse sese in hostilem terram,
Liv. 28, 18, 10.—
(δ).
Poet., of the eyes:
quocumque oculos trajecimus,
i. e. to look, Lucr. 4, 424.—
3.
To pass through, make a way through.
(α).
Of soldiers:
pars magna equitum mediam trajecit aciem,
broke through, Liv. 42, 7, 7.—
(β).
To strike through, stab through, pierce, penetrate, transfix, transpierce:
unum ex multitudine,
Caes. B. G. 5, 44:
aliquem pilis,
id. ib. 7, 82:
aliquem scorpione, a latere dextro,
id. ib. 7, 25:
lictorem gladio, Auct. B. Alex. 52: cuspide serpentem,
Ov. M. 4, 571:
lanceā infestā medium femur,
Hirt. B. G. 8, 48:
femur tragulā,
Caes. B. G. 5, 35:
pectus ferro,
Liv. 41, 11, 6:
cava tempora ferro,
Verg. A. 9, 634:
harundine linguam,
Ov. M. 11, 325:
terga sagittā,
id. ib. 9, 128:
exuentem se ac nudatum gladio trajecit,
Just. 3, 1, 8:
sagittā sub mammā trajectus,
id. 12, 9, 12:
aliquid acu,
Cels. 7, 8 and 9.—With se, to stab one ' s self:
se uno ictu infra laevam papillam,
Suet. Oth. 11.—
C.
Trop.
1.
In gen., to transfer, cause to pass:
cum ex illius invidiā deonerare aliquid et in te traicere coeperit,
Cic. Div. in Caecil. 14, 46:
culpam in alium,
Quint. 9, 2, 4:
arbitrium litis trajecit in omnes,
Ov. M. 12, 628.—Mid.:
in cor Trajecto lateris capitisque dolore,
having thrown itself, Hor. S. 2, 3, 29.—
2.
In partic., in rhet.:
verba,
to transpose, Cic. Or. 69, 229:
verba in clausulas,
Quint. 9, 4, 31 Spald.—
II.
To cross over, pass over, cross.
A.
With the place or thing passed over as object:
si Hannibal ad portas venisset murumque jaculo trajecisset,
Cic. Fin. 4, 9, 22:
trajecto amni,
Liv. 21, 27, 3:
Hiberum,
id. 21, 30, 3:
occupavit Scipio Padum traicere,
id. 21, 39, 10:
ratibus Trebiam,
id. 21, 56, 8:
mare,
id. 33, 31, 10:
flumen,
id. 38, 2, 10; 38, 27, 6:
fretum,
Sen. Ep. 14, 8:
amnem,
Curt. 7, 7, 13; 8, 13, 23:
utribus amnem,
id. 4, 7, 16; 4, 1, 10:
Rhenum,
Suet. Tib. 18:
mare,
Sen. Ben. 6, 15, 6:
Padum,
Tac. H. 2, 22:
sinum maris,
Vell. 2, 43, 1:
flumina nando,
Suet. Caes. 57:
Tiberim clipeo,
Claud. VI. Cons. Hon. 186:
Aurora Jam medium aetherio cursu trajecerat axem,
Verg. A. 6, 536; cf. pass.:
postquam cernant Rhodanum trajectum,
Liv. 21, 30, 5:
ut transjaci (nemora) ne sagittis quidem possint,
Sol. 52, 46.—
B.
Absol.:
ad Aethaliam insulam trajecit,
Liv. 37, 13, 3:
ut classe Hasdrubal Aegimurum traiceret,
id. 30, 24, 11:
ne qua classis ex Africā traiceret,
id. 30, 2, 1:
sed traicere in Euboeam erat propositum,
id. 40, 4, 10:
(ei) paranti traicere in Africam nuntiatum est,
id. 28, 36, 1; cf.:
Romanae naves Samum traicerunt,
id. 37, 13, 6:
primo quoque tempore in Africam traiciendum,
id. 29, 22, 11:
ad nos trajecturum illud incendium esse,
id. 7, 30, 12; cf. id. 31, 48, 7:
piscatoriā scaphā trepidus trajecit,
Just. 2, 13, 9:
trajecisse veteres Iberos,
Tac. Agr. 14. —
C.
Trop., to overstep, transgress:
traicit et fati litora magnus amor,
Prop. 1, 19, 12.

Lewis & Short latin dictionary > traicio
104 trajicio

trāĭcĭo and transĭcĭo (so always in Cæs.); also trājĭcĭo and transjĭcĭo, jēci, jectum, 3, v. a. and n. [trans-jacio], to throw across.
I.
With the person or thing that moves as object, to cause to cross, cause to go across, over, or through.
A.
In gen., to throw, hurl, cast, or fling over, to shoot over or across:
neque ullum interim telum transiciebatur,
Caes. B. C. 3, 19:
quae concava trajecto cumba rudente vehat (te),
Ov. Am. 3, 6, 4:
arreptum vexillum trans vallum hostium trajecit,
Liv. 25, 14, 4:
cum trans vallum signum trajecisset,
id. 41, 4, 2:
pontibus transjectis,
thrown across, Hirt. B. G. 8, 9:
malis antennisque de nave in navem trajectis,
Liv. 30, 10, 5:
volucrem trajecto in fune columbam suspendit,
Verg. A. 5, 488:
tela alio,
Prop. 2, 12 (3, 3), 18:
pecora nunc in hibernos nunc in aestivos saltus,
drives over, Just. 8, 5, 7.— Poet.:
pedes super acervos,
to step over, Prop. 4 (5), 4, 76:
membra per ardentes acervos celeri pede,
Ov. F. 4, 782.—
B.
In partic.
1.
To transfer, cause to go over or across (from one place, etc., to another):
est etiam aurigae species Vertumnus et ejus, Traicit alterno qui leve pondus equo,
i. e. leaps lightly from horse to horse, Prop. 4 (5), 2, 36:
anulum in dextram manum,
Petr. 74:
quod est levissimum ac summum, ut traiciant in alia vasa,
decant, pour over, Varr. R. R. 1, 64, 1:
cerussam in cacabum,
Scrib. Comp. 45.—
2.
Of soldiers, baggage, etc., to cause to cross (a stream, etc.), to transport, ship across, lead or conduct over, ship over, transfer: dum Brutus traiceret exercitum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 2:
legiones quattuor equitatumque omnem transjecit,
Caes. B. C. 1, 40:
omnibus ferme suis trans Rhodanum trajectis,
Liv. 21, 26, 6:
res suas trans Halyn,
id. 38, 25, 7:
quae ibi legiones essent, eas... in Siciliam traiceret,
id. 23, 31, 4:
ut classem in Italiam traiceret,
id. 28, 36, 1:
pecuniam in provinciam,
id. 26, 7, 8; 48, 13, 9:
huc legionem postea transicit,
Caes. B. C. 1, 54:
magnam partem fortunarum eodem trajecit,
Nep. Att. 2, 2:
eas (sues) si quo traicere vult, in plostrum imponat,
Varr. R. R. 2, 4, 11:
ut praedatum milites trans flumen per occasiones aliis atque aliis locis traiceret,
Liv. 2, 11, 2.— Pass.: Marius trajectus in Africam, Cic. Red. Quir. 8, 20:
equitum innumerabilem vim traici Hellesponto in Europam,
Liv. 35, 48, 3:
classis Punica in Sardiniam trajecta,
id. 27, 6, 13:
(exercitus) Pado trajectus Cremonam,
id. 21, 56, 4; 30, 24, 11:
inermes in Boeotiam trajecti,
id. 32, 17, 3:
in Galliam trajecti forent,
Tac. A. 12, 39.—
(β).
With second acc. of the stream or place crossed:
equitum magnam partem flumen transjecit,
Caes. B. C. 1, 55:
Caesar Germanos flumen traicit,
id. ib. 1, 83 fin.:
si se Alpes Antonius trajecerit,
Cic. Fam. 11, 9, 2: exercitum Rhodanum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 9, 3:
copias Rhodanum,
id. ib. 10, 11, 2:
quos in Africam secum traiceret,
Liv. 29, 22, 12.—
(γ).
With se:
ad Achillam sese ex regiā trajecit,
Caes. B. C. 3, 112: si quo etiam casu Isaram se trajecerint, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, 4:
ducem Romanum in Africam trajecisse sese in hostilem terram,
Liv. 28, 18, 10.—
(δ).
Poet., of the eyes:
quocumque oculos trajecimus,
i. e. to look, Lucr. 4, 424.—
3.
To pass through, make a way through.
(α).
Of soldiers:
pars magna equitum mediam trajecit aciem,
broke through, Liv. 42, 7, 7.—
(β).
To strike through, stab through, pierce, penetrate, transfix, transpierce:
unum ex multitudine,
Caes. B. G. 5, 44:
aliquem pilis,
id. ib. 7, 82:
aliquem scorpione, a latere dextro,
id. ib. 7, 25:
lictorem gladio, Auct. B. Alex. 52: cuspide serpentem,
Ov. M. 4, 571:
lanceā infestā medium femur,
Hirt. B. G. 8, 48:
femur tragulā,
Caes. B. G. 5, 35:
pectus ferro,
Liv. 41, 11, 6:
cava tempora ferro,
Verg. A. 9, 634:
harundine linguam,
Ov. M. 11, 325:
terga sagittā,
id. ib. 9, 128:
exuentem se ac nudatum gladio trajecit,
Just. 3, 1, 8:
sagittā sub mammā trajectus,
id. 12, 9, 12:
aliquid acu,
Cels. 7, 8 and 9.—With se, to stab one ' s self:
se uno ictu infra laevam papillam,
Suet. Oth. 11.—
C.
Trop.
1.
In gen., to transfer, cause to pass:
cum ex illius invidiā deonerare aliquid et in te traicere coeperit,
Cic. Div. in Caecil. 14, 46:
culpam in alium,
Quint. 9, 2, 4:
arbitrium litis trajecit in omnes,
Ov. M. 12, 628.—Mid.:
in cor Trajecto lateris capitisque dolore,
having thrown itself, Hor. S. 2, 3, 29.—
2.
In partic., in rhet.:
verba,
to transpose, Cic. Or. 69, 229:
verba in clausulas,
Quint. 9, 4, 31 Spald.—
II.
To cross over, pass over, cross.
A.
With the place or thing passed over as object:
si Hannibal ad portas venisset murumque jaculo trajecisset,
Cic. Fin. 4, 9, 22:
trajecto amni,
Liv. 21, 27, 3:
Hiberum,
id. 21, 30, 3:
occupavit Scipio Padum traicere,
id. 21, 39, 10:
ratibus Trebiam,
id. 21, 56, 8:
mare,
id. 33, 31, 10:
flumen,
id. 38, 2, 10; 38, 27, 6:
fretum,
Sen. Ep. 14, 8:
amnem,
Curt. 7, 7, 13; 8, 13, 23:
utribus amnem,
id. 4, 7, 16; 4, 1, 10:
Rhenum,
Suet. Tib. 18:
mare,
Sen. Ben. 6, 15, 6:
Padum,
Tac. H. 2, 22:
sinum maris,
Vell. 2, 43, 1:
flumina nando,
Suet. Caes. 57:
Tiberim clipeo,
Claud. VI. Cons. Hon. 186:
Aurora Jam medium aetherio cursu trajecerat axem,
Verg. A. 6, 536; cf. pass.:
postquam cernant Rhodanum trajectum,
Liv. 21, 30, 5:
ut transjaci (nemora) ne sagittis quidem possint,
Sol. 52, 46.—
B.
Absol.:
ad Aethaliam insulam trajecit,
Liv. 37, 13, 3:
ut classe Hasdrubal Aegimurum traiceret,
id. 30, 24, 11:
ne qua classis ex Africā traiceret,
id. 30, 2, 1:
sed traicere in Euboeam erat propositum,
id. 40, 4, 10:
(ei) paranti traicere in Africam nuntiatum est,
id. 28, 36, 1; cf.:
Romanae naves Samum traicerunt,
id. 37, 13, 6:
primo quoque tempore in Africam traiciendum,
id. 29, 22, 11:
ad nos trajecturum illud incendium esse,
id. 7, 30, 12; cf. id. 31, 48, 7:
piscatoriā scaphā trepidus trajecit,
Just. 2, 13, 9:
trajecisse veteres Iberos,
Tac. Agr. 14. —
C.
Trop., to overstep, transgress:
traicit et fati litora magnus amor,
Prop. 1, 19, 12.

Lewis & Short latin dictionary > trajicio
105 transicio

trāĭcĭo and transĭcĭo (so always in Cæs.); also trājĭcĭo and transjĭcĭo, jēci, jectum, 3, v. a. and n. [trans-jacio], to throw across.
I.
With the person or thing that moves as object, to cause to cross, cause to go across, over, or through.
A.
In gen., to throw, hurl, cast, or fling over, to shoot over or across:
neque ullum interim telum transiciebatur,
Caes. B. C. 3, 19:
quae concava trajecto cumba rudente vehat (te),
Ov. Am. 3, 6, 4:
arreptum vexillum trans vallum hostium trajecit,
Liv. 25, 14, 4:
cum trans vallum signum trajecisset,
id. 41, 4, 2:
pontibus transjectis,
thrown across, Hirt. B. G. 8, 9:
malis antennisque de nave in navem trajectis,
Liv. 30, 10, 5:
volucrem trajecto in fune columbam suspendit,
Verg. A. 5, 488:
tela alio,
Prop. 2, 12 (3, 3), 18:
pecora nunc in hibernos nunc in aestivos saltus,
drives over, Just. 8, 5, 7.— Poet.:
pedes super acervos,
to step over, Prop. 4 (5), 4, 76:
membra per ardentes acervos celeri pede,
Ov. F. 4, 782.—
B.
In partic.
1.
To transfer, cause to go over or across (from one place, etc., to another):
est etiam aurigae species Vertumnus et ejus, Traicit alterno qui leve pondus equo,
i. e. leaps lightly from horse to horse, Prop. 4 (5), 2, 36:
anulum in dextram manum,
Petr. 74:
quod est levissimum ac summum, ut traiciant in alia vasa,
decant, pour over, Varr. R. R. 1, 64, 1:
cerussam in cacabum,
Scrib. Comp. 45.—
2.
Of soldiers, baggage, etc., to cause to cross (a stream, etc.), to transport, ship across, lead or conduct over, ship over, transfer: dum Brutus traiceret exercitum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 2:
legiones quattuor equitatumque omnem transjecit,
Caes. B. C. 1, 40:
omnibus ferme suis trans Rhodanum trajectis,
Liv. 21, 26, 6:
res suas trans Halyn,
id. 38, 25, 7:
quae ibi legiones essent, eas... in Siciliam traiceret,
id. 23, 31, 4:
ut classem in Italiam traiceret,
id. 28, 36, 1:
pecuniam in provinciam,
id. 26, 7, 8; 48, 13, 9:
huc legionem postea transicit,
Caes. B. C. 1, 54:
magnam partem fortunarum eodem trajecit,
Nep. Att. 2, 2:
eas (sues) si quo traicere vult, in plostrum imponat,
Varr. R. R. 2, 4, 11:
ut praedatum milites trans flumen per occasiones aliis atque aliis locis traiceret,
Liv. 2, 11, 2.— Pass.: Marius trajectus in Africam, Cic. Red. Quir. 8, 20:
equitum innumerabilem vim traici Hellesponto in Europam,
Liv. 35, 48, 3:
classis Punica in Sardiniam trajecta,
id. 27, 6, 13:
(exercitus) Pado trajectus Cremonam,
id. 21, 56, 4; 30, 24, 11:
inermes in Boeotiam trajecti,
id. 32, 17, 3:
in Galliam trajecti forent,
Tac. A. 12, 39.—
(β).
With second acc. of the stream or place crossed:
equitum magnam partem flumen transjecit,
Caes. B. C. 1, 55:
Caesar Germanos flumen traicit,
id. ib. 1, 83 fin.:
si se Alpes Antonius trajecerit,
Cic. Fam. 11, 9, 2: exercitum Rhodanum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 9, 3:
copias Rhodanum,
id. ib. 10, 11, 2:
quos in Africam secum traiceret,
Liv. 29, 22, 12.—
(γ).
With se:
ad Achillam sese ex regiā trajecit,
Caes. B. C. 3, 112: si quo etiam casu Isaram se trajecerint, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, 4:
ducem Romanum in Africam trajecisse sese in hostilem terram,
Liv. 28, 18, 10.—
(δ).
Poet., of the eyes:
quocumque oculos trajecimus,
i. e. to look, Lucr. 4, 424.—
3.
To pass through, make a way through.
(α).
Of soldiers:
pars magna equitum mediam trajecit aciem,
broke through, Liv. 42, 7, 7.—
(β).
To strike through, stab through, pierce, penetrate, transfix, transpierce:
unum ex multitudine,
Caes. B. G. 5, 44:
aliquem pilis,
id. ib. 7, 82:
aliquem scorpione, a latere dextro,
id. ib. 7, 25:
lictorem gladio, Auct. B. Alex. 52: cuspide serpentem,
Ov. M. 4, 571:
lanceā infestā medium femur,
Hirt. B. G. 8, 48:
femur tragulā,
Caes. B. G. 5, 35:
pectus ferro,
Liv. 41, 11, 6:
cava tempora ferro,
Verg. A. 9, 634:
harundine linguam,
Ov. M. 11, 325:
terga sagittā,
id. ib. 9, 128:
exuentem se ac nudatum gladio trajecit,
Just. 3, 1, 8:
sagittā sub mammā trajectus,
id. 12, 9, 12:
aliquid acu,
Cels. 7, 8 and 9.—With se, to stab one ' s self:
se uno ictu infra laevam papillam,
Suet. Oth. 11.—
C.
Trop.
1.
In gen., to transfer, cause to pass:
cum ex illius invidiā deonerare aliquid et in te traicere coeperit,
Cic. Div. in Caecil. 14, 46:
culpam in alium,
Quint. 9, 2, 4:
arbitrium litis trajecit in omnes,
Ov. M. 12, 628.—Mid.:
in cor Trajecto lateris capitisque dolore,
having thrown itself, Hor. S. 2, 3, 29.—
2.
In partic., in rhet.:
verba,
to transpose, Cic. Or. 69, 229:
verba in clausulas,
Quint. 9, 4, 31 Spald.—
II.
To cross over, pass over, cross.
A.
With the place or thing passed over as object:
si Hannibal ad portas venisset murumque jaculo trajecisset,
Cic. Fin. 4, 9, 22:
trajecto amni,
Liv. 21, 27, 3:
Hiberum,
id. 21, 30, 3:
occupavit Scipio Padum traicere,
id. 21, 39, 10:
ratibus Trebiam,
id. 21, 56, 8:
mare,
id. 33, 31, 10:
flumen,
id. 38, 2, 10; 38, 27, 6:
fretum,
Sen. Ep. 14, 8:
amnem,
Curt. 7, 7, 13; 8, 13, 23:
utribus amnem,
id. 4, 7, 16; 4, 1, 10:
Rhenum,
Suet. Tib. 18:
mare,
Sen. Ben. 6, 15, 6:
Padum,
Tac. H. 2, 22:
sinum maris,
Vell. 2, 43, 1:
flumina nando,
Suet. Caes. 57:
Tiberim clipeo,
Claud. VI. Cons. Hon. 186:
Aurora Jam medium aetherio cursu trajecerat axem,
Verg. A. 6, 536; cf. pass.:
postquam cernant Rhodanum trajectum,
Liv. 21, 30, 5:
ut transjaci (nemora) ne sagittis quidem possint,
Sol. 52, 46.—
B.
Absol.:
ad Aethaliam insulam trajecit,
Liv. 37, 13, 3:
ut classe Hasdrubal Aegimurum traiceret,
id. 30, 24, 11:
ne qua classis ex Africā traiceret,
id. 30, 2, 1:
sed traicere in Euboeam erat propositum,
id. 40, 4, 10:
(ei) paranti traicere in Africam nuntiatum est,
id. 28, 36, 1; cf.:
Romanae naves Samum traicerunt,
id. 37, 13, 6:
primo quoque tempore in Africam traiciendum,
id. 29, 22, 11:
ad nos trajecturum illud incendium esse,
id. 7, 30, 12; cf. id. 31, 48, 7:
piscatoriā scaphā trepidus trajecit,
Just. 2, 13, 9:
trajecisse veteres Iberos,
Tac. Agr. 14. —
C.
Trop., to overstep, transgress:
traicit et fati litora magnus amor,
Prop. 1, 19, 12.

Lewis & Short latin dictionary > transicio
106 transjicio

trāĭcĭo and transĭcĭo (so always in Cæs.); also trājĭcĭo and transjĭcĭo, jēci, jectum, 3, v. a. and n. [trans-jacio], to throw across.
I.
With the person or thing that moves as object, to cause to cross, cause to go across, over, or through.
A.
In gen., to throw, hurl, cast, or fling over, to shoot over or across:
neque ullum interim telum transiciebatur,
Caes. B. C. 3, 19:
quae concava trajecto cumba rudente vehat (te),
Ov. Am. 3, 6, 4:
arreptum vexillum trans vallum hostium trajecit,
Liv. 25, 14, 4:
cum trans vallum signum trajecisset,
id. 41, 4, 2:
pontibus transjectis,
thrown across, Hirt. B. G. 8, 9:
malis antennisque de nave in navem trajectis,
Liv. 30, 10, 5:
volucrem trajecto in fune columbam suspendit,
Verg. A. 5, 488:
tela alio,
Prop. 2, 12 (3, 3), 18:
pecora nunc in hibernos nunc in aestivos saltus,
drives over, Just. 8, 5, 7.— Poet.:
pedes super acervos,
to step over, Prop. 4 (5), 4, 76:
membra per ardentes acervos celeri pede,
Ov. F. 4, 782.—
B.
In partic.
1.
To transfer, cause to go over or across (from one place, etc., to another):
est etiam aurigae species Vertumnus et ejus, Traicit alterno qui leve pondus equo,
i. e. leaps lightly from horse to horse, Prop. 4 (5), 2, 36:
anulum in dextram manum,
Petr. 74:
quod est levissimum ac summum, ut traiciant in alia vasa,
decant, pour over, Varr. R. R. 1, 64, 1:
cerussam in cacabum,
Scrib. Comp. 45.—
2.
Of soldiers, baggage, etc., to cause to cross (a stream, etc.), to transport, ship across, lead or conduct over, ship over, transfer: dum Brutus traiceret exercitum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 2:
legiones quattuor equitatumque omnem transjecit,
Caes. B. C. 1, 40:
omnibus ferme suis trans Rhodanum trajectis,
Liv. 21, 26, 6:
res suas trans Halyn,
id. 38, 25, 7:
quae ibi legiones essent, eas... in Siciliam traiceret,
id. 23, 31, 4:
ut classem in Italiam traiceret,
id. 28, 36, 1:
pecuniam in provinciam,
id. 26, 7, 8; 48, 13, 9:
huc legionem postea transicit,
Caes. B. C. 1, 54:
magnam partem fortunarum eodem trajecit,
Nep. Att. 2, 2:
eas (sues) si quo traicere vult, in plostrum imponat,
Varr. R. R. 2, 4, 11:
ut praedatum milites trans flumen per occasiones aliis atque aliis locis traiceret,
Liv. 2, 11, 2.— Pass.: Marius trajectus in Africam, Cic. Red. Quir. 8, 20:
equitum innumerabilem vim traici Hellesponto in Europam,
Liv. 35, 48, 3:
classis Punica in Sardiniam trajecta,
id. 27, 6, 13:
(exercitus) Pado trajectus Cremonam,
id. 21, 56, 4; 30, 24, 11:
inermes in Boeotiam trajecti,
id. 32, 17, 3:
in Galliam trajecti forent,
Tac. A. 12, 39.—
(β).
With second acc. of the stream or place crossed:
equitum magnam partem flumen transjecit,
Caes. B. C. 1, 55:
Caesar Germanos flumen traicit,
id. ib. 1, 83 fin.:
si se Alpes Antonius trajecerit,
Cic. Fam. 11, 9, 2: exercitum Rhodanum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 9, 3:
copias Rhodanum,
id. ib. 10, 11, 2:
quos in Africam secum traiceret,
Liv. 29, 22, 12.—
(γ).
With se:
ad Achillam sese ex regiā trajecit,
Caes. B. C. 3, 112: si quo etiam casu Isaram se trajecerint, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, 4:
ducem Romanum in Africam trajecisse sese in hostilem terram,
Liv. 28, 18, 10.—
(δ).
Poet., of the eyes:
quocumque oculos trajecimus,
i. e. to look, Lucr. 4, 424.—
3.
To pass through, make a way through.
(α).
Of soldiers:
pars magna equitum mediam trajecit aciem,
broke through, Liv. 42, 7, 7.—
(β).
To strike through, stab through, pierce, penetrate, transfix, transpierce:
unum ex multitudine,
Caes. B. G. 5, 44:
aliquem pilis,
id. ib. 7, 82:
aliquem scorpione, a latere dextro,
id. ib. 7, 25:
lictorem gladio, Auct. B. Alex. 52: cuspide serpentem,
Ov. M. 4, 571:
lanceā infestā medium femur,
Hirt. B. G. 8, 48:
femur tragulā,
Caes. B. G. 5, 35:
pectus ferro,
Liv. 41, 11, 6:
cava tempora ferro,
Verg. A. 9, 634:
harundine linguam,
Ov. M. 11, 325:
terga sagittā,
id. ib. 9, 128:
exuentem se ac nudatum gladio trajecit,
Just. 3, 1, 8:
sagittā sub mammā trajectus,
id. 12, 9, 12:
aliquid acu,
Cels. 7, 8 and 9.—With se, to stab one ' s self:
se uno ictu infra laevam papillam,
Suet. Oth. 11.—
C.
Trop.
1.
In gen., to transfer, cause to pass:
cum ex illius invidiā deonerare aliquid et in te traicere coeperit,
Cic. Div. in Caecil. 14, 46:
culpam in alium,
Quint. 9, 2, 4:
arbitrium litis trajecit in omnes,
Ov. M. 12, 628.—Mid.:
in cor Trajecto lateris capitisque dolore,
having thrown itself, Hor. S. 2, 3, 29.—
2.
In partic., in rhet.:
verba,
to transpose, Cic. Or. 69, 229:
verba in clausulas,
Quint. 9, 4, 31 Spald.—
II.
To cross over, pass over, cross.
A.
With the place or thing passed over as object:
si Hannibal ad portas venisset murumque jaculo trajecisset,
Cic. Fin. 4, 9, 22:
trajecto amni,
Liv. 21, 27, 3:
Hiberum,
id. 21, 30, 3:
occupavit Scipio Padum traicere,
id. 21, 39, 10:
ratibus Trebiam,
id. 21, 56, 8:
mare,
id. 33, 31, 10:
flumen,
id. 38, 2, 10; 38, 27, 6:
fretum,
Sen. Ep. 14, 8:
amnem,
Curt. 7, 7, 13; 8, 13, 23:
utribus amnem,
id. 4, 7, 16; 4, 1, 10:
Rhenum,
Suet. Tib. 18:
mare,
Sen. Ben. 6, 15, 6:
Padum,
Tac. H. 2, 22:
sinum maris,
Vell. 2, 43, 1:
flumina nando,
Suet. Caes. 57:
Tiberim clipeo,
Claud. VI. Cons. Hon. 186:
Aurora Jam medium aetherio cursu trajecerat axem,
Verg. A. 6, 536; cf. pass.:
postquam cernant Rhodanum trajectum,
Liv. 21, 30, 5:
ut transjaci (nemora) ne sagittis quidem possint,
Sol. 52, 46.—
B.
Absol.:
ad Aethaliam insulam trajecit,
Liv. 37, 13, 3:
ut classe Hasdrubal Aegimurum traiceret,
id. 30, 24, 11:
ne qua classis ex Africā traiceret,
id. 30, 2, 1:
sed traicere in Euboeam erat propositum,
id. 40, 4, 10:
(ei) paranti traicere in Africam nuntiatum est,
id. 28, 36, 1; cf.:
Romanae naves Samum traicerunt,
id. 37, 13, 6:
primo quoque tempore in Africam traiciendum,
id. 29, 22, 11:
ad nos trajecturum illud incendium esse,
id. 7, 30, 12; cf. id. 31, 48, 7:
piscatoriā scaphā trepidus trajecit,
Just. 2, 13, 9:
trajecisse veteres Iberos,
Tac. Agr. 14. —
C.
Trop., to overstep, transgress:
traicit et fati litora magnus amor,
Prop. 1, 19, 12.

Lewis & Short latin dictionary > transjicio
107 valens

vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.
I.
Lit., of physical strength, vigor, or health.
A.
In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).
1.
Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):
puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!
Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;
plus valebat,
id. Truc. 4, 3, 38 sq.:
sanus homo, qui bene valet,
Cels. 1, 1 init.:
si magis valet,
id. 3, 18:
si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),
id. 4, 7 init.:
prout nervi valent,
id. 8, 16.—Of plants:
vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33, 3 sq. —
2.
To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.
a.
Of personal subjects, etc.
(α).
With ad and acc.:
alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,
Cic. Off. 1, 30, 107.—
(β).
With inf.:
manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,
Suet. Galb. 21:
mustela cum mures veloces non valeret assequi,
Phaedr. 4, 1, 10:
valet ima summis Mutare deus,
Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:
illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,
Lucr. 6, 1057:
versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),
Hor. A. P. 40:
nec valuere manus infixum educere telum,
Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —
b.
Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:
fimum potum ad dysentericos valet,
Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:
cimices valent contra serpentium morsus,
Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:
id quoque collyrium eodem valet,
Cels. 6, 6, 21.—With pro:
ruta per se pro antidoto valet,
Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:
dictamnus valet potu et illitu et suffitu,
Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:
sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,
Plin. 34, 18, 55, § 177.—
c.
Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—
B.
Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.
a.
In gen.
(α).
Absol.:
equidem valeo recte et salvus sum,
Plaut. Am. 2, 1, 36:
perpetuon' valuisti?
id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:
valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,
id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:
dicit vilicus servos non valuisse,
Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:
boves ut recte valeant,
id. ib. 103:
optime valere et gravissime aegrotare,
Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:
cura est, ut valeat,
Plaut. Stich. 5, 2, 4:
ego valeo recte et rem gero,
id. Pers. 2, 3, 34:
te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,
Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:
commode,
Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:
minus valere... melius valere,
Cic. Att. 4, 14, 1:
nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,
Plaut. Mil. 4, 8, 8.—
(β).
With abl.:
si corpore valuisset,
Cic. Brut. 20, 77:
nec melius valeo quam corpore, mente,
Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:
pedibus,
Nep. Phoc. 4, 1:
stomacho,
Juv. 6, 100.—
(γ).
With ab and abl.:
ab oculis,
Gell. 13, 30, 10:
a morbo,
Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—
b.
Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;
and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),
Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:
mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,
Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—
c.
Rarely impers. pass.:
quid agitur, Sagaristio? ut valetur?
Plaut. Pers. 2, 5, 8.—
d.
Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).
(α).
In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:
bene vale, Alcumena,
id. Am. 1, 3, 1:
vale atque salve,
id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:
bene valete et vivite,
id. Mil. 4, 8, 30:
ite intro cito: valete,
id. As. 3, 3, 155:
abeo: valete, judices justissimi,
id. Capt. prol. 67:
vos valete et plaudite,
Ter. Eun. 5, 8, 64:
in hoc biduom vale,
id. ib. 1, 2, 110:
vive valeque,
Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:
et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,
Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—
(β).
At the conclusion of letters:
Vale,
Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:
cura ut valeas,
Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:
tu me diligis et valebis,
Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—
(γ).
Also in bidding farewell to the dead:
salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,
Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;
v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,
Cat. 101, 10:
terque, Vale, dixit,
Ov. F. 3, 563:
supremumque vale... dixit,
id. M. 10, 62.—
(δ).
As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:
valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,
Plaut. Am. 3, 2, 46:
immo habeat, valeat, vivat cum illa,
Ter. And. 5, 3, 18:
valeas, habeas illam quae placet,
id. Ad. 4, 4, 14:
si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,
good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:
valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,
Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:
quare ista valeant: me res familiaris movet,
Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:
valete curae,
Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—
(ε).
With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:
illum salutavi: post etiam jussi valere,
Cic. Att. 5, 2, 2:
vix illud potui dicere triste vale,
Ov. H. 13, 14:
saepe vale dicto rursus sum multa locutus,
id. Tr. 1, 3, 57:
tibi valedicere non licet gratis,
Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):
vale facere (or valefacere),
August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.
II.
Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.
A.
In gen.:
fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,
will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:
fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,
id. Dom. 30, 79:
dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,
id. Brut. 14, 57:
tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,
id. Red. in Sen. 5, 11:
in more majorum, qui tum ut lex valebat,
id. Leg. 2, 10, 23:
valuit auctoritas,
id. Tusc. 2, 22, 53:
verba si valent,
id. Caecin. 21, 61:
(ejus) valet opinio tarditatis,
is established, id. de Or. 1, 27, 125:
si conjuratio valuisset,
id. ib. 17, 7:
cujus ratio non valuit,
Nep. Milt. 3, 7:
jus tamen gentium valuit,
Liv. 2, 4, 7:
praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,
id. 44, 31, 6:
et vestrae valuere preces,
Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—
B.
Esp.
1.
With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.
a.
With abl.:
non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,
Plaut. Bacch. 2, 2, 50:
reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,
Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):
multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,
id. Verr. 2, 2, 49, § 122:
ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,
id. Leg. 3, 17, 38:
quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,
id. Mur. 18, 38:
parum valent (Graeci) verbo,
i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:
qui aut gratia aut misericordia valerent,
Caes. B. C. 2, 44:
dicendo,
Nep. Ages. 1, 2:
qui pedum cursu valet,
Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:
Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,
Ov. Am. 1, 15, 14:
plerique plus ingenio quam arte valuerunt,
Quint. 1, 8, 8:
rogando,
Ov. M. 2, 183:
subtilitate vincimur, valeamus pondere,
Quint. 12, 11, 8.—
b.
With in and abl.:
Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,
Cic. Brut. 36, 136:
quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,
id. Caecin. 19, 55:
in his maxime valet similitudo,
Quint. 6, 3, 57:
mire in causis valet praesumptio,
id. 9, 2, 16:
(digitus) in exprobrando et indicando valet,
id. 11, 3, 94.—
2.
With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.
a.
With in and acc.:
hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,
Cic. Tusc. 2, 26, 63:
quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,
id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:
cum illud verbum unde in utramque rem valeat,
id. Caecin. 31, 89:
num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,
Plin. 17, 7, 4, § 44:
etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,
Quint. 2, 16, 10:
hoc etiam in praeteritum valet,
id. 9, 2, 20; cf.:
cum... idque in omnis partis valeret,
Cic. Fam. 4, 10, 2.—
b.
With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:
id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,
Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—
c.
With ad and acc. of thing:
tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,
Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;
ad omnis certe non valebit,
id. Fat. 4, 8:
illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,
id. Cat. 3, 12, 29:
vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,
id. Ac. 1, 5, 21:
ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,
id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:
eadem fictio valet et ad qualitates,
Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—
d.
With apud or ad and acc. of person influenced, etc.
(α).
With apud:
ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,
Ter. Heaut. 3, 1, 79:
non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,
Cic. Fam. 13, 16, 3:
apud te veritas valebit,
id. Quint. 1, 5:
sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?
id. Tusc. 2, 4, 11:
magnis meritis apud regem... valebat,
Nep. Con. 3, 1:
jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,
Sall. C. 9, 1:
apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,
Liv. 31, 48, 1:
apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,
Quint. 6, 2, 28.—
(β).
With ad:
dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,
Cic. Brut. 14, 57:
clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,
Liv. 21, 6, 4:
metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,
id. 38, 28, 6.—
e.
With contra and acc.:
hoc nonne videtur contra te valere?
Cic. Ac. 2, 27, 86:
quae valeant contra falsam criminationem,
id. de Or. 2, 79, 321:
ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,
id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:
cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,
Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—
f.
With pro and abl.:
multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,
Ov. Tr. 1, 3, 46:
epitheton valet pro nomine,
Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—
g.
With dat. gerund. (post-class. and rare):
nam et augendae rei et minuendae valet (particula),
Gell. 5, 12, 10.—
h.
With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;
not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,
Lucr. 1, 108:
hanc ob rem vitam retinere valemus,
id. 3, 257:
nec continere suos ab direptione castrorum valuit,
Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:
quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,
Hor. Epod. 16, 3:
cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,
id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:
nec valuit locos coeptos avertere cursus,
Tib. 4, 1, 55:
qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,
Curt. 3, 4, 5:
neque ex eo infamiam discutere valuit,
Suet. Caes. 79.—With things as subj.:
ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,
Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,
3.
With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.
(α).
Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):
plus potest qui plus valet,
Plaut. Truc. 4, 3, 38:
neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,
Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):
ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,
Cic. Sest. 28, 60:
illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,
id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;
eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,
id. Brut. 37, 139:
cur minus Venena Medaeae valent?
Hor. Epod. 5. 62.—
(β).
With abl.:
quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,
Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.
v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,
Caes. B. G. 2, 17:
qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,
Cic. Fam. 1, 7, 10:
quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,
id. Dom. 6, 14:
Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,
id. Brut. 14, 55:
quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,
Caes. B. G. 7, 63:
Caesar multum equitatu valebat,
id. B. C. 1, 61:
cum tantum equitatu valeamus,
id. ib. 3, 86:
equitatu plurimum valere,
id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—
(γ).
With in and abl.:
nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:
hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,
Hor. Ep. 1, 6, 52. —
(δ).
With ad and acc.:
multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,
Cic. Phil. 9, 5, 12:
ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,
id. Div. 2, 46, 97:
valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,
id. de Or. 2, 43, 182:
ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,
Caes. B. G. 6, 30:
genus ad probandam speciem minimum valet,
Quint. 5, 10, 56.—
(ε).
With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:
apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,
Cic. Fam. 6, 6, 13:
utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,
Caes. B. G. 1, 40:
tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,
id. ib. 5, 54:
potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,
Cic. Imp. Pomp. 16, 46:
non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,
id. Fam. 1, 9, 11:
facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,
id. Verr. 2, 5, 43, § 112:
apud quem ut multum gratia valeret, effecit,
Nep. Con. 2, 1.—
(ζ).
With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—
(η).
With pro:
pro periculo magis quam contra salutem valere,
Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:
quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,
Caes. B. G. 1, 51.—
(θ).
With inter:
plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,
Caes. B. G. 2, 4.—
(ι).
With adv. of pur pose:
hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,
Nep. Them. 4, 4:
non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,
Quint. 1, 2, 16:
nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?
Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —
C.
Idiomatic uses.
1.
Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;
quinarii, quod quinos,
Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:
dum pro argenteis decem aureus unus valeret,
Liv. 38, 11, 8:
ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,
Plin. 33, 3, 13, § 47:
si haec praedia valeant nunc decem,
Dig. 24, 1, 7, § 4:
quasi minimo valeret hereditas,
ib. 19, 1, 13:
quanti omnibus valet (servus),
ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—
2.
Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:
quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,
Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;
sed quae dicit, idem valent,
id. Tusc. 5, 10, 24:
quamquam vocabula prope idem valere videantur,
id. Top. 8, 34:
hoc verbum quid valeat, non vident,
id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;
id valet gallinacei rostrum,
Suet. Vit. 18:
pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,
Quint. 1, 4, 29 et saep.:
et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,
id. 10, 1, 13:
duo quae idem significant ac tantumdem valent,
id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).
A.
Lit.
1.
In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;
valens adflictet me,
Plaut. Bacch. 2, 1, 44:
virgatores,
id. As. 3, 2, 19:
robusti et valentes et audaces satellites,
Cic. Agr. 2, 31, 84:
cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,
id. Fam. 7, 1, 3:
valentissimi lictores,
id. Verr. 2, 5, 54, § 142:
homines,
id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:
hic membris et mole valens,
Verg. A. 5, 431:
membris valens,
Ov. M. 9, 108:
corpore esse vegeto et valenti,
Gell. 3, 1, 11:
nervi musculique,
Cels. 8, 20:
trunci,
Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:
tunicae,
stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—
2.
In partic.
a.
Well in health, healthy, hale, hearty:
valeo et venio ad minus valentem,
Plaut. Truc. 2, 7, 24:
medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,
Cic. Fam. 16, 9, 2:
puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,
id. Clu. 9, 27; cf.
valens (opp. imbecillus),
id. Fam. 16, 5, 2:
(sensus) si sani sunt et valentes,
id. Ac. 2, 7, 19:
si valens corpus est neque magno opere vexatum,
Cels. 7, 26, 5:
sive aegra, sive valens,
Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:
qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,
Cic. Off. 2, 4, 15;
so opp. aeger,
id. de Or. 2, 44, 186.—
b.
Of medicines, strong, powerful, active:
valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,
Cels. 4, 15 fin.:
medicamenta,
id. 1, 3 med.:
silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,
Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—
B.
Trop., strong, powerful, mighty:
mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,
Cic. Att. 7, 3, 4:
fuit quondam ita firma haec civitas et valens,
id. Har. Resp. 28, 60:
cum valentiore pugnare,
id. Fam. 5, 21, 2:
valens dialecticus,
id. Fat. 6, 12:
ut fieri nihil possit valentius,
id. Brut. 16, 64:
Philippus jam tum valens multa moliebatur,
Nep. Timoth. 3, 1:
opibus jam valentes,
id. Eum. 10, 3:
argumenta valentiora,
Quint. 5, 13, 12:
quid pars adversa habeat valentissimum,
id. 5, 13, 52:
nec fraus valentior quam consilium meum,
Cic. Univ. 11:
ad letum causae satis valentes,
Ov. M. 5, 174; so,
causae,
id. Tr. 1, 8, 29:
causa valentior,
id. P. 1, 10, 35:
deus morbo omni valentior,
Stat. S. 1, 4, 111:
oppida valentissima,
Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).
1.
Lit.:
resistere,
Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:
nimis valenter ibi retenta materia,
Cels. 5, 26, 21:
praeceps spirare valentius Eurus (coepit),
Ov. M. 11, 481.—
2.
Trop., of speech, forcibly, energetically:
non diu dicebat sed valenter,
Sen. Contr. 3, 22 med.:
si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,
Val. Max. 3, 7, ext. 6.

Lewis & Short latin dictionary > valens
108 valeo

vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.
I.
Lit., of physical strength, vigor, or health.
A.
In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).
1.
Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):
puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!
Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;
plus valebat,
id. Truc. 4, 3, 38 sq.:
sanus homo, qui bene valet,
Cels. 1, 1 init.:
si magis valet,
id. 3, 18:
si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),
id. 4, 7 init.:
prout nervi valent,
id. 8, 16.—Of plants:
vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33, 3 sq. —
2.
To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.
a.
Of personal subjects, etc.
(α).
With ad and acc.:
alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,
Cic. Off. 1, 30, 107.—
(β).
With inf.:
manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,
Suet. Galb. 21:
mustela cum mures veloces non valeret assequi,
Phaedr. 4, 1, 10:
valet ima summis Mutare deus,
Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:
illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,
Lucr. 6, 1057:
versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),
Hor. A. P. 40:
nec valuere manus infixum educere telum,
Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —
b.
Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:
fimum potum ad dysentericos valet,
Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:
cimices valent contra serpentium morsus,
Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:
id quoque collyrium eodem valet,
Cels. 6, 6, 21.—With pro:
ruta per se pro antidoto valet,
Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:
dictamnus valet potu et illitu et suffitu,
Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:
sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,
Plin. 34, 18, 55, § 177.—
c.
Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—
B.
Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.
a.
In gen.
(α).
Absol.:
equidem valeo recte et salvus sum,
Plaut. Am. 2, 1, 36:
perpetuon' valuisti?
id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:
valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,
id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:
dicit vilicus servos non valuisse,
Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:
boves ut recte valeant,
id. ib. 103:
optime valere et gravissime aegrotare,
Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:
cura est, ut valeat,
Plaut. Stich. 5, 2, 4:
ego valeo recte et rem gero,
id. Pers. 2, 3, 34:
te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,
Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:
commode,
Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:
minus valere... melius valere,
Cic. Att. 4, 14, 1:
nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,
Plaut. Mil. 4, 8, 8.—
(β).
With abl.:
si corpore valuisset,
Cic. Brut. 20, 77:
nec melius valeo quam corpore, mente,
Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:
pedibus,
Nep. Phoc. 4, 1:
stomacho,
Juv. 6, 100.—
(γ).
With ab and abl.:
ab oculis,
Gell. 13, 30, 10:
a morbo,
Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—
b.
Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;
and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),
Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:
mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,
Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—
c.
Rarely impers. pass.:
quid agitur, Sagaristio? ut valetur?
Plaut. Pers. 2, 5, 8.—
d.
Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).
(α).
In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:
bene vale, Alcumena,
id. Am. 1, 3, 1:
vale atque salve,
id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:
bene valete et vivite,
id. Mil. 4, 8, 30:
ite intro cito: valete,
id. As. 3, 3, 155:
abeo: valete, judices justissimi,
id. Capt. prol. 67:
vos valete et plaudite,
Ter. Eun. 5, 8, 64:
in hoc biduom vale,
id. ib. 1, 2, 110:
vive valeque,
Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:
et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,
Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—
(β).
At the conclusion of letters:
Vale,
Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:
cura ut valeas,
Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:
tu me diligis et valebis,
Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—
(γ).
Also in bidding farewell to the dead:
salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,
Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;
v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,
Cat. 101, 10:
terque, Vale, dixit,
Ov. F. 3, 563:
supremumque vale... dixit,
id. M. 10, 62.—
(δ).
As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:
valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,
Plaut. Am. 3, 2, 46:
immo habeat, valeat, vivat cum illa,
Ter. And. 5, 3, 18:
valeas, habeas illam quae placet,
id. Ad. 4, 4, 14:
si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,
good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:
valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,
Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:
quare ista valeant: me res familiaris movet,
Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:
valete curae,
Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—
(ε).
With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:
illum salutavi: post etiam jussi valere,
Cic. Att. 5, 2, 2:
vix illud potui dicere triste vale,
Ov. H. 13, 14:
saepe vale dicto rursus sum multa locutus,
id. Tr. 1, 3, 57:
tibi valedicere non licet gratis,
Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):
vale facere (or valefacere),
August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.
II.
Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.
A.
In gen.:
fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,
will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:
fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,
id. Dom. 30, 79:
dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,
id. Brut. 14, 57:
tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,
id. Red. in Sen. 5, 11:
in more majorum, qui tum ut lex valebat,
id. Leg. 2, 10, 23:
valuit auctoritas,
id. Tusc. 2, 22, 53:
verba si valent,
id. Caecin. 21, 61:
(ejus) valet opinio tarditatis,
is established, id. de Or. 1, 27, 125:
si conjuratio valuisset,
id. ib. 17, 7:
cujus ratio non valuit,
Nep. Milt. 3, 7:
jus tamen gentium valuit,
Liv. 2, 4, 7:
praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,
id. 44, 31, 6:
et vestrae valuere preces,
Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—
B.
Esp.
1.
With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.
a.
With abl.:
non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,
Plaut. Bacch. 2, 2, 50:
reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,
Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):
multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,
id. Verr. 2, 2, 49, § 122:
ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,
id. Leg. 3, 17, 38:
quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,
id. Mur. 18, 38:
parum valent (Graeci) verbo,
i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:
qui aut gratia aut misericordia valerent,
Caes. B. C. 2, 44:
dicendo,
Nep. Ages. 1, 2:
qui pedum cursu valet,
Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:
Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,
Ov. Am. 1, 15, 14:
plerique plus ingenio quam arte valuerunt,
Quint. 1, 8, 8:
rogando,
Ov. M. 2, 183:
subtilitate vincimur, valeamus pondere,
Quint. 12, 11, 8.—
b.
With in and abl.:
Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,
Cic. Brut. 36, 136:
quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,
id. Caecin. 19, 55:
in his maxime valet similitudo,
Quint. 6, 3, 57:
mire in causis valet praesumptio,
id. 9, 2, 16:
(digitus) in exprobrando et indicando valet,
id. 11, 3, 94.—
2.
With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.
a.
With in and acc.:
hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,
Cic. Tusc. 2, 26, 63:
quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,
id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:
cum illud verbum unde in utramque rem valeat,
id. Caecin. 31, 89:
num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,
Plin. 17, 7, 4, § 44:
etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,
Quint. 2, 16, 10:
hoc etiam in praeteritum valet,
id. 9, 2, 20; cf.:
cum... idque in omnis partis valeret,
Cic. Fam. 4, 10, 2.—
b.
With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:
id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,
Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—
c.
With ad and acc. of thing:
tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,
Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;
ad omnis certe non valebit,
id. Fat. 4, 8:
illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,
id. Cat. 3, 12, 29:
vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,
id. Ac. 1, 5, 21:
ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,
id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:
eadem fictio valet et ad qualitates,
Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—
d.
With apud or ad and acc. of person influenced, etc.
(α).
With apud:
ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,
Ter. Heaut. 3, 1, 79:
non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,
Cic. Fam. 13, 16, 3:
apud te veritas valebit,
id. Quint. 1, 5:
sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?
id. Tusc. 2, 4, 11:
magnis meritis apud regem... valebat,
Nep. Con. 3, 1:
jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,
Sall. C. 9, 1:
apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,
Liv. 31, 48, 1:
apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,
Quint. 6, 2, 28.—
(β).
With ad:
dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,
Cic. Brut. 14, 57:
clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,
Liv. 21, 6, 4:
metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,
id. 38, 28, 6.—
e.
With contra and acc.:
hoc nonne videtur contra te valere?
Cic. Ac. 2, 27, 86:
quae valeant contra falsam criminationem,
id. de Or. 2, 79, 321:
ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,
id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:
cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,
Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—
f.
With pro and abl.:
multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,
Ov. Tr. 1, 3, 46:
epitheton valet pro nomine,
Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—
g.
With dat. gerund. (post-class. and rare):
nam et augendae rei et minuendae valet (particula),
Gell. 5, 12, 10.—
h.
With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;
not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,
Lucr. 1, 108:
hanc ob rem vitam retinere valemus,
id. 3, 257:
nec continere suos ab direptione castrorum valuit,
Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:
quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,
Hor. Epod. 16, 3:
cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,
id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:
nec valuit locos coeptos avertere cursus,
Tib. 4, 1, 55:
qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,
Curt. 3, 4, 5:
neque ex eo infamiam discutere valuit,
Suet. Caes. 79.—With things as subj.:
ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,
Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,
3.
With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.
(α).
Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):
plus potest qui plus valet,
Plaut. Truc. 4, 3, 38:
neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,
Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):
ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,
Cic. Sest. 28, 60:
illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,
id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;
eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,
id. Brut. 37, 139:
cur minus Venena Medaeae valent?
Hor. Epod. 5. 62.—
(β).
With abl.:
quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,
Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.
v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,
Caes. B. G. 2, 17:
qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,
Cic. Fam. 1, 7, 10:
quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,
id. Dom. 6, 14:
Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,
id. Brut. 14, 55:
quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,
Caes. B. G. 7, 63:
Caesar multum equitatu valebat,
id. B. C. 1, 61:
cum tantum equitatu valeamus,
id. ib. 3, 86:
equitatu plurimum valere,
id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—
(γ).
With in and abl.:
nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:
hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,
Hor. Ep. 1, 6, 52. —
(δ).
With ad and acc.:
multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,
Cic. Phil. 9, 5, 12:
ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,
id. Div. 2, 46, 97:
valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,
id. de Or. 2, 43, 182:
ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,
Caes. B. G. 6, 30:
genus ad probandam speciem minimum valet,
Quint. 5, 10, 56.—
(ε).
With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:
apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,
Cic. Fam. 6, 6, 13:
utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,
Caes. B. G. 1, 40:
tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,
id. ib. 5, 54:
potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,
Cic. Imp. Pomp. 16, 46:
non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,
id. Fam. 1, 9, 11:
facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,
id. Verr. 2, 5, 43, § 112:
apud quem ut multum gratia valeret, effecit,
Nep. Con. 2, 1.—
(ζ).
With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—
(η).
With pro:
pro periculo magis quam contra salutem valere,
Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:
quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,
Caes. B. G. 1, 51.—
(θ).
With inter:
plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,
Caes. B. G. 2, 4.—
(ι).
With adv. of pur pose:
hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,
Nep. Them. 4, 4:
non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,
Quint. 1, 2, 16:
nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?
Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —
C.
Idiomatic uses.
1.
Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;
quinarii, quod quinos,
Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:
dum pro argenteis decem aureus unus valeret,
Liv. 38, 11, 8:
ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,
Plin. 33, 3, 13, § 47:
si haec praedia valeant nunc decem,
Dig. 24, 1, 7, § 4:
quasi minimo valeret hereditas,
ib. 19, 1, 13:
quanti omnibus valet (servus),
ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—
2.
Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:
quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,
Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;
sed quae dicit, idem valent,
id. Tusc. 5, 10, 24:
quamquam vocabula prope idem valere videantur,
id. Top. 8, 34:
hoc verbum quid valeat, non vident,
id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;
id valet gallinacei rostrum,
Suet. Vit. 18:
pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,
Quint. 1, 4, 29 et saep.:
et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,
id. 10, 1, 13:
duo quae idem significant ac tantumdem valent,
id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).
A.
Lit.
1.
In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;
valens adflictet me,
Plaut. Bacch. 2, 1, 44:
virgatores,
id. As. 3, 2, 19:
robusti et valentes et audaces satellites,
Cic. Agr. 2, 31, 84:
cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,
id. Fam. 7, 1, 3:
valentissimi lictores,
id. Verr. 2, 5, 54, § 142:
homines,
id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:
hic membris et mole valens,
Verg. A. 5, 431:
membris valens,
Ov. M. 9, 108:
corpore esse vegeto et valenti,
Gell. 3, 1, 11:
nervi musculique,
Cels. 8, 20:
trunci,
Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:
tunicae,
stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—
2.
In partic.
a.
Well in health, healthy, hale, hearty:
valeo et venio ad minus valentem,
Plaut. Truc. 2, 7, 24:
medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,
Cic. Fam. 16, 9, 2:
puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,
id. Clu. 9, 27; cf.
valens (opp. imbecillus),
id. Fam. 16, 5, 2:
(sensus) si sani sunt et valentes,
id. Ac. 2, 7, 19:
si valens corpus est neque magno opere vexatum,
Cels. 7, 26, 5:
sive aegra, sive valens,
Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:
qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,
Cic. Off. 2, 4, 15;
so opp. aeger,
id. de Or. 2, 44, 186.—
b.
Of medicines, strong, powerful, active:
valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,
Cels. 4, 15 fin.:
medicamenta,
id. 1, 3 med.:
silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,
Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—
B.
Trop., strong, powerful, mighty:
mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,
Cic. Att. 7, 3, 4:
fuit quondam ita firma haec civitas et valens,
id. Har. Resp. 28, 60:
cum valentiore pugnare,
id. Fam. 5, 21, 2:
valens dialecticus,
id. Fat. 6, 12:
ut fieri nihil possit valentius,
id. Brut. 16, 64:
Philippus jam tum valens multa moliebatur,
Nep. Timoth. 3, 1:
opibus jam valentes,
id. Eum. 10, 3:
argumenta valentiora,
Quint. 5, 13, 12:
quid pars adversa habeat valentissimum,
id. 5, 13, 52:
nec fraus valentior quam consilium meum,
Cic. Univ. 11:
ad letum causae satis valentes,
Ov. M. 5, 174; so,
causae,
id. Tr. 1, 8, 29:
causa valentior,
id. P. 1, 10, 35:
deus morbo omni valentior,
Stat. S. 1, 4, 111:
oppida valentissima,
Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).
1.
Lit.:
resistere,
Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:
nimis valenter ibi retenta materia,
Cels. 5, 26, 21:
praeceps spirare valentius Eurus (coepit),
Ov. M. 11, 481.—
2.
Trop., of speech, forcibly, energetically:
non diu dicebat sed valenter,
Sen. Contr. 3, 22 med.:
si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,
Val. Max. 3, 7, ext. 6.

Lewis & Short latin dictionary > valeo
109 libertà

f.
1.

1) свобода, воля

di (della) libertà — свободный (agg.)

amante della libertà — свободолюбивый (agg.)

libertà di parola (di religione, di pensiero) — свобода слова (совести, мысли)

negare la libertà di scelta — лишать свободы выбора

libertà di movimento — свобода передвижения

libertà di insegnamento — свобода преподавания

libertà di riunione — свобода собраний

libertà di stampa — свобода печати

libertà politiche — политические свободы

libertà civili — гражданские (демократические) свободы

avere libertà di movimento (fig.) — иметь право действовать по своему усмотрению

conquistare la libertà — завоевать свободу (добиться свободы)

negare la libertà a qd. — лишать кого-л. свободы (отнять у кого-л. свободу)

perdere la libertà — потерять (утратить) свободу

nei momenti di libertà — на досуге (в свободные минуты)

agire in piena libertà — действовать совершенно свободно (беспрепятственно)

combattere per la libertà — бороться (сражаться) за свободу

morire per la libertà — умереть за свободу

minare la libertà — ущемлять (ограничивать) свободу

la libertà è il diritto alla disuguaglianza — свобода это право на неравенство

Toqueville aveva visto nella libertà religiosa la forma più alta di libertà — Токвиль считал свободу совести высшей формой свободы

2) (giur.) свобода, воля

rimettere in libertà — отпустить на свободу (на волю)

rimettere un detenuto in libertà — освободить заключённого (освободить арестованного из под стражи)

privare della libertà — лишить свободы кого-л.

gli fu concessa la libertà condizionata — его освободили условно

essere in libertà vigilata — находиться под надзором полиции

ottenere la libertà su cauzione — освободиться под залог

libertà "sulla parola" — освобождение "под честное слово"

il detenuto invidia chi è in libertà — заключённый завидует тем, кто на воле (кто не за решёткой)

3) (requie) свободное время

questo lavoro mi lascia molte ore di libertà — на этой работе у меня остаётся много свободного времени

mettersi in libertà — переодеться в домашнюю одежду (одеться по-домашнему)

mettiti in libertà! — раздевайся! (чувствуй себя свободно!)

stare in libertà — чувствовать себя как дома

4) (licenziosità) фамильярность, вольность, фривольность

prendersi delle libertà con qd. — фамильярничать с + strum. (вольничать)

scusa se mi sono preso la libertà di fartelo notare! — извини, что я позволил себе сделать тебе замечание!

si permette delle libertà — он позволяет себе некоторые вольности

mi sembra che lei si stia prendendo troppe libertà! — по-моему, вы слишком много себе позволяете!

2.

•

◆ in piena (tutta) libertà — совершенно свободно

Il nuovo dizionario italiano-russo > libertà
110 livido

1. agg.

1) (per il freddo) посиневший от холода

aveva le mani livide — у неё были посиневшие от холода руки

ha la faccia livida per il freddo — он посинел от холода

2) (pallido) мертвенно-бледный, бледный, побелевший

faccia livida — мертвенно-бледное лицо

livido dalla rabbia — побелевший (бледный) от ярости

3) (fig. plumbeo) свинцовый; мрачный, угрюмый

cielo livido — свинцовое небо

"la livida palude" (Dante) — "угрюмое болото" (Данте)

4) (vile) гнусный

certe livide insinuazioni — гнусные инсинуации

livido d'invidia — позеленевший (зелёный) от зависти

2. m.

синяк, кровоподтёк; (fam.) фингал, (gerg.) финик

farsi un livido — поставить (посадить) себе синяк

che cosa hai combinato, sei pieno di lividi! — что с тобой случилось, ты весь в синяках (в кровоподтёках)!

si è fatto un grosso livido sulla gamba — он поставил себе здоровенный синяк на ноге

Il nuovo dizionario italiano-russo > livido
111 -B833

a bocca aperta

с открытым ртом, с разинутым ртом:

Le mie sorelle stavano a guardare a bocca aperta, non senza invidia, mentre io mi preparavo al giorno delle nozze. (C. de la Mora, «Una donna di Madrid»)

Мои сестры не без зависти смотрели, широко раскрыв рот, на мои приготовления к свадьбе.

Davvero, per farsi onore, il sindaco Magnesco avrebbe voluto metter su una camera ardente da far restare tutti a bocca aperta, col catafalco e ogni cosa. (L. Pirandello, «Novelle per un anno»)

И впрямь, не желая ударить лицом в грязь, синдик Маньеско хотел приготовить для высокопоставленного покойника пышные похороны с катафалком и всеми регалиями, чтобы все ахнули от изумления.

La madre... vide il gesto e rimase a bocca aperta, guardandoci. Questa mi guardava, guardava la Dirce, e faceva tanto d'occhi, ma si capiva di già che non avrebbe parlato. (A. Moravia, «Racconti romani»)

Мать... увидела этот жест и застыла, открыв рот и уставившись на нас. Она смотрела на меня, на Дирче глазами, полными ужаса, но было ясно, что она ничего не скажет.

(Пример см. тж. - B798; - T360).

Frasario italiano-russo > -B833
112 -G1140

dormire tra due (или quattro) guanciali

быть, совершенно спокойным; иметь чистую совесть;

Quanto alla baronessa Rubiera posso dormire fra due guanciali. (G. Verga, «Mastro-don Gesualdo»)

Что касается баронессы Рубиера, я могу быть совершенно спокоен.

...non fa mica comodo a una studentessa di buona famiglia o a una signora con tanto di marito e figli, non fa comodo per esempio essere sorprese di punto in bianco nude in letto con uno che non conoscono neanche di nome... Mentre con lei Ermelina, potevano dormire fra due guanciali... Lei è onestà in persona.., lei è come una mamma per le sue care bambine. Guai però se si arrischiano a farle un bidone. (D. Buzzati, «Un amore»)

...ведь неудобно же, если студенточку из порядочной семьи или порядочную замужнюю семейную женщину, ведь не очень удобно, если ни с того ни с сего их застают голыми в постели с мужчинами, которых они и по имени-то не знают... А за ней, за Эрмелиной, они могут спать себе спокойно... Она — сама честность... она как мама для своих девочек. Но не дай-то бог попытаться ее надуть.

Non desta invidia a nessuno; nessuno verrà mai a portarmela via: posso dormire fra due guanciali. (P. Spalletti, «Esame di riparazione»)

Это мое чувство ни у кого не вызывает зависти, никто у меня его не украдет. Я могу спать спокойно.

Frasario italiano-russo > -G1140
113 FOSSA

f

- F1187 —
fossa dei leoni

fino all'orlo della fossa
— см. - O606

con un piede nella fossa
— см. - P1603

- F1188 —
andare alla (или discendere nella) fossa

- F1189 —
avere i piedi (или un piede, il capo) nella (или dentro la) fossa (тж. essere col capo nella fossa; avere un piede sulla bara)

- F1190 —
essere (come Daniele) nella fossa dei leoni

essere sull'orlo della fossa
— см. - O607

fare le fosse nelle gote
— см. - G899

- F1191 —
far montare la fossa a qd

- F1192 —
scavare la fossa a qd

- F1193 —
scavarsi la fossa con le proprie mani (или da sé)

dal campo ha a uscir la fossa
— см. - C395

chi asino è, e cervo (esser) si crede, al saltar della fossa se n'avvede
— см. -A1234

chi è di (или per) Natura fino alla fossa dura
— см. - N102

- F1194 —
chi scava la fossa agli altri, vi cade dentro egli stesso

- F1195 —
chi vien dalla fossa sa che cosa è (или significa) morte

gotta nell'ossa dura fino alla fossa
— см. - G902

gl'iniqui lavorano a scavarsi la fossa
— см. - I273

l'invidia fa agli altri la fossa e poi ci casca dentro
— см. - I368

se il cieco guida il cieco, l'uno e l'altro cadono nella fossa
— см. - C1833

del senno di poi ne sono piene le fosse
— см. - S626

il vizio di (или per) natura fino alla fossa dura
— см. - N102

Frasario italiano-russo > FOSSA
114 punta

f

1) остриё, острый конец

punta della penna — кончик пера

sulla punta della penna — на кончике / на острие пера

ce l'ho sulla punta della penna — это так и просится на бумагу

fare la punta alla matita — очинить карандаш

punta fonografica — граммофонная игла

2) (перовое) сверло

punta da trapano / per forare — сверло

ferire di punta — нанести колющую рану; проколоть

ferita da punta — колотая рана

punte di spillo перен. — колкости

3) конец, кончик, край; верхушка ( дерева)

la punta della lingua — кончик языка

ce l'ho sulla punta della lingua / delle labbra — это слово вертится у меня на языке

la punta delle dita — кончики пальцев

avere una cosa sulla punta delle dita перен. — знать что-либо как свои пять пальцев

si conta sulla punta delle dita — по пальцам перечесть (можно)

punta dell'iceberg журн. — верхушка айсберга

in punta d(e)i piedi — на цыпочках

a punta — остроконечный; остроугольный

cappello a tre punte — треуголка ( шляпа)

stella a cinque punte — пятиконечная звезда

barba a punta — эспаньолка

fino alla punta dei capelli — до корней волос

4) геогр. мыс

punta di terra — коса

5)

punta da calzolaio — сапожный гвоздь

6) охот. стойка

fare la punta — делать стойку ( о собаке)

7) центр

8) игла (напр. гравёра)

9) пик, наибольшее значение

10) наконечник

11) pl нападение, линия нападения ( в футболе)

•

Syn:

aculeo, capocchia, pinza, pungiglione, pungolo, puntone, chiodo, перен. cima, picco, vertice, cuspide, cocuzzolo, apice, vertice, guglia; fitta; un poc(hin)o

••

con una punta di... — с некоторой долей...

parlare con una punta d'ironia / d'invidia — говорить несколько иронически / с некоторой долей зависти (и т.п.)

parlare in punta di forchetta — выражаться изысканно

Большой итальяно-русский словарь > punta
115 agito

āvi, ātum, āre [intens. к ago ]

1) приводить в движение ( mens agitat molem V); двигать ( aliquid huc et illuc Sl); направлять, устремлять ( currum ad flumina V)

2) гнать, погонять (lanigeros greges, capellas V)

3) управлять, править (quadrijugos currus V; navem triremem Nep)

spatium agitandi Nep — ристалище

4)

а) вздымать, крутить ( harenam Sl): приводить в волнение, волновать ( mare ventis C); шевелить ( digitos PJ); развевать ( capillos H); трясти ( cacumen O); раздувать (scintillam, перен. ignes amoris O); размахивать, потрясать ( hastam O)

a. alas O — махать крыльями

б) раскачивать ( ventis agitatur pinus H); вызывать, производить ( motum C); упражнять ( ingenium per studia Sen)

5) преследовать, травить, ловить (feras C; a. Trojanos terris vel undis V); загонять ( cervos in retia O); прогонять ( chelydros V); изгонять ( aliquem totā urbe V); угонять, похищать ( hominum praedas et pecorum Amm)

6) нападать, критиковать ( aliquid C); порицать, упрекать ( aliquem H); бичевать, осмеивать ( aliquid saevis verbis H)

7) беспокоить, тревожить ( rem publicam seditionibus Sl); мучить, угнетать (aliquem scelerum poenis C; animum curis cogitationibusque L injuriis agitatus populus Fl)

metu atque libidine diversus agitabatur Sl — (Югурта) колебался между страхом и желанием

8) возбуждать, побуждать (aliquem invidiā V; agitatus cupidine regni Fl); подстрекать, возмущать ( plebem L)

9) ( о времени) проводить ( noctem apud aquam Sl); (про)жить ( aevum sub legibus V)

a. moras Sl — медлить

10)

а) делать, осуществлять, совершать

cuncta a. Sl — заниматься всем

б) выполнять ( praecepta parentis Sl); создавать, устраивать ( praesidia L)

a. custodiam T — нести охрану

honorem a. T — занимать пост, находиться у власти

alicujus arbitrio agitari Sl — совершиться по чьей-л. воле

11) вести ( bellum Sl); соблюдать, хранить ( pacem Sl)

pax agitatur Sl — господствует мир

indutiae agitantur Sl — установлено перемирие

12) выражать, проявлять (gaudium, laetitiam Sl; odium T)

13) праздновать ( dies festos C); справлять ( diem natalem Pl)

a. convivium O — пировать

a. jocos cum aliquo O — забавляться с кем-л.

14) думать, обдумывать, замышлять ( часто с прибавлением (in) animo, (in) mente, in corde, secum)

a. in animo bellum L — затевать войну

vos agitate fugam V — обдумайте план бегства

plus quam civilia a. T — замышлять нечто, выходящее за пределы компетенции простого гражданина

ipse longe aliter animo agitabat Sl — сам он лелеял совсем другие намерения

oratori omnia agitata esse debent C — у оратора всё должно быть обдумано

15) вести переговоры (aliquid, de re aliquā Sl, L); обсуждать ( aliquid in senatu C)

his rebus agitatis Cs — когда (всё) это было обсуждено

agraria lex vehementer agitabatur C — аграрный закон горячо обсуждался (защищался)

16) жить, обитать

propius mare a. Sl — жить близ моря

17) бродить, быть, находиться ( pro muro dies noctesque Sl)

inter primores a. L — находиться в первых рядах (сражающихся)

18) вести себя, поступать, действовать ( ferociter Sl)

eo modo agitabat (uti) Sl — он действовал так (чтобы)

Латинско-русский словарь > agito
116 eminentia

I ēminentia, ium n. [ eminens ]
1) выступы, шероховатости ( rupis L)

2) замечательные места ( orationis Q)

3) выдающиеся достоинства или качества ( nunquam eminentia invidiā carent VP)
II ēminentia, ae f. [ eminens ]
1) выступ, нарост ( eminentiae similes verrucis PM)

2) выпуклость ( culminum Ap); телесность, осязаемость (soliditas et e. C)

3) освещённое место ( картины) C

4) превосходство, совершенство ( formarum AG)

5) выдающееся дарование (duae eminentiae, sc. Xenophon et Plato AG)

6) преимущество

per eminentiam Dig — по преимуществу

Латинско-русский словарь > eminentia
117 obliquus

oblīquus, a, um

1) направленный в сторону, боковой (iter Cs; motus corporis C); косвенный, косой, наносимый сбоку ( ictus H)

imago obliqua PM — профиль

2) наклонный ( sublĭcae Cs); покатый ( collis L)

ex (ab) obliquo PM, O — сбоку, со стороны, косо

per (in) obliquum H, L, PM — вкось, вбок, в сторону

3) косящийся, завистливый ( invidia V)

oculo obliquo aspicere O — смотреть искоса или косо

4) кривой, изогнутый, извилистый (ripa, cursus O; fulmen Sen)

5) побочный, неединоутробный (genus St; sanguis Lcn)

6) иносказательный, двусмысленный (oratio Su; verba Amm)

7) грам. относящийся к другому слову, косвенный (casus Vr, Q); непрямой, косвенный (oratio Just; allocutio Q)

Латинско-русский словарь > obliquus
118 rumpo

rūpī, ruptum, ere

1) рвать, разрывать (vincula C; vestes O; terĕtes plăgas H); разбивать ( catēnas H); ломать, сносить, разрушать (pontem L; claustra H); вскрывать ( cicatrīces QC); разрубать, рассекать, разрезать ( lora gladio QC); пронзать (intima praecordia ferro O); вырывать, выкорчёвывать ( radīces solo Col); отрывать ( funem a litore V); силой прокладывать ( viam per hostes V); прорывать, прокапывать или пробивать ( fontem O)

radii se inter nubila rumpunt V — лучи пробиваются сквозь облака

media agmina r. V — прорваться сквозь (вражеские) полки

se nubibus imber ruperat V — из туч хлынул ливень

rumpunt horrea messes V — от (богатой) жатвы ломятся амбары

rumpi invidiā M — лопаться от зависти

r. vocem V, T — подать голос, заговорить

r. questūs pectore V — разразиться жалобами

r. gemitum Sil — издать стон, застонать

risum r. C — захохотать

cicādae rumpunt arbusta V — цикады наполняют кусты стрекотанием

r. reditum alicui H — отрезать кому-либо путь к отступлению, возврату

2) нарушать (rupta foedera V; r. pacem Eutr); преступать ( leges Lcn); расстраивать, расторгать ( nuptias alicujus H); прекращать, прерывать ( somnum V)

r. moras V, M, PM — перестать медлить

Латинско-русский словарь > rumpo
119 caveo

caveo, cāvī, cautum, ēre (v. κοέω, ich merke), Vorsichtsmaßregeln treffen, I) um sich zu hüten = auf der Hut sein, sich hüten, sich in acht nehmen, sich vorsehen, 1) im allg.: a) absol.: faciet, nisi caveo, Ter.: erunt enim (molesti soritae), nisi cavetis. Cautum est, inquit, Cic. – cum animum attendisset ad cavendum, Nep. – bes. im Imperat., cave, Komik., Hor. u.a. – b) mit Ang. von welcher Seite? (= gegen wen od. was?) durch ab u. Abl. od. (vor- u. nachklass.) durch bl. Abl., ab alqo, Cic.: a veneno, Cic.: ab eruptionibus, Caes.: ab insidiis, Sall. – c. malo, Plaut. u. Petr.: infortunio, Plaut. – zugl. m. Ang. für wen? durch Dat., sibi ab eo, Plaut. Bacch. 739: eo mi (= mihi) abs te caveo cautius, Plaut. Men. 151: cave tibi Romā! Val. Max. 1, 6, 5 (Vgl. no. e, α aus Plaut. Pseud. 897 sqq.). – c) m. Ang. mit (bei) wem? durch cum m. Abl., mihi tecum cavendum est, nimis qui es orator catus, Plaut. most. 1142. – d) m. Ang. in betreff wessen? α) durch Acc. = vor jmd. oder etw., alqm, Cic.: cave canem! Varr. fr. u.a.: c. malum, Cic.: omnia, Cic.: vallum caecum fossasque, Caes.: insidias, Suet.: ictum fulminis, Lucr. (vgl. unten no. 2). – im Passiv, cavenda etiam gloriae cupiditas, Cic.: aliquot dies cavendis ac struendis in vicem insidiis trahere, Liv.: quod multis rationibus caveri potest, Cic.: cavendus dolus, Sall. fr.: cauto opus est, Plaut. – β) durch Infin., postremo caveret id petere a populo Romano, quod illi iure negaretur, Sall.: commisisse cavet quod mox mutare laboret, Hor. – beim Imperat. cave, caveto (als starke Verneinung = ja nicht, beileibe nicht), in quibus cave vereri, ne etc., fürchte ja nicht usw., Cic. ad Att. 3, 17, 3 B (Wesenberg u. Müller cave vereare): eo plumbum affundere caveto, Cato r. r. 20, 1: laedere hanc caveto, Catull. 50, 21. – e) mit Ang. zu welchem Zwecke? α) durch ne, ut ne m. Konj., ut cavebis, ne me attingas, Plaut.: cavit, ne qua in re iure plecteretur, Nep.: cavendum est, ne extra modum sumptu et magnificentiā prodeas, Cic.: cavere, necubi hosti opportunus fieret, Sall.: quod ut ne accidat cavendum est, Cic. de amic. 99; u. so (mit ut ne) auch Cic. ad Q. fr. 1, 1, 13. § 38. Liv. 34, 17, 8. – zugl. mit Ang für wen? durch Dat. u. vor wem? durch ab m. Abl. a me opere petiit maximo, ut mihi caverem a Pseudulo servo meo, ne fidem ei haberem, Plaut. Pseud. 897 sqq. – β) beim Imperativ cave, caveto, cavete (als starke Verneinung = ja nicht, beileibe nicht) durch ne m. Konj. od. gew. m. bl. Konj. (s. Holtze Synt. 2, 172 u. 174 sq.), cave ne cadas, Naev. com. fr.: cave ne pendeas, si etc., Afran. fr.: caveto ne laxi sient, Cato: ignem caveto ne intromittas, Cato: nupta, tu quoque, quae tuus vir petet, cave ne neges, Catull.: decolles cave, Caecil. com. fr.: cave vestem attigas, Acc. fr.: cave attigeris hominem, Varr. fr.: verbum cave faxis, Plaut.: cave sis mentiare, Cic.: cave ignoscas, Cic.: cave deformes multa bona uno vitio, Liv.: caveto, cum ventus siet aut imber, effodias aut seras, Cato: cavete inulti animam amittatis, Sall.: mit der 1. Pers.; cave posthac umquam istuc verbum ex te audiam, Ter. – m. der 3. Pers., cavete fratrum misereat, Cic.: cavete concurrant arma, Verg. – ellipt., cave mendacium (sc. ne dicas), ja (beileibe) keine L., Plaut. mil. 967: so auch cave mihi mendaci quicquam (sc. dicas), Plaut. asin. 30. – γ) durch ut mit Konj. = sich vorsehen, Fürsorge tragen, dafür sorgen, daß usw. (s. Zumpt Cic. de off. 1, 39, 10), tertium est, ut caveamus, ut ea, quae pertinent ad liberalem speciem et dignitatem, moderata sint, Cic.: cavisse deos priore anno, ut tuto libertas defendi posset, Liv.

2) insbes., als t. t. der Fechterspr., parieren, ictum (Ggstz. inferre ictum), Quint. 4, 2, 26: cavere ac propulsare adversos ictus, Quint. 9, 1, 20: quartae (manus fiunt), si geminata captatio est, ut bis cavere, bis repetere oportuerit, Quint. 5, 13, 54: paratus iam ad cavendum ictumque declinans hostis, Dict. 2, 40.

II) Vorsichtsmaßregeln treffen, um etw. gegen Schaden und Gefahr sicherzustellen, für jmd. od. etwas Fürsorge tragen, jmdm. od. einer Sache Sicherheit verschaffen, jmd. od. etw. sicherstellen, sichern, 1) im allg., m. Ang. für wen od. was? durch Dat., alci, Cic.: qui in Oratore tuo caves tibi per Brutum etc., Cic.: cav. concordiae publicae, Vell.: securitati, Suet. – zugl. m. Ang. von welcher Seite? (= gegen was?) durch ab m. Abl., orant ac monent, ut ipsis ab invidia caveatur, Liv. 3, 52, 11. – zugleich m. Ang. zu welchem Zwecke? α) durch ad m. Akk, semper existimasti, satis cautum tibi ad defensionem fore, si etc., Cic. II. Verr. 1, 88. – β) durch ut m. Konj., caverat enim sibi ille sororius adulter... omnium ut suorum scelerum socium te adiutoremque praeberes, Cic. Pis. 28. – mit Angabe in betreff wessen? durch Acc., scabiem pecori et iumentis caveto, sichere das Klein- u. Großvieh gegen die Räude, Cato r. r. 5, 7.

2) insbes., als zivilist. u. publiz. t. t. a) Sicherheit verschaffen, α) sich Sicherheit (Gewähr, Kaution) geben lassen, sich sicherstellen, absol., cum ita caverent, SI etc., Cic. – m. Ang. von welcher Seite? durch ab m. Abl., ab sese caveat, Cic.: tibi ego non solvam, nisi prius a te cavero amplius eo nomine neminem, cuius petitio sit, esse petiturum, Cic. -β) jmdm. durch Einleitung u. Feststellung der Kautionsformulare Sicherheit verschaffen, sicherstellen, jmdm. bei Kautionen Rechtsbeistand leisten (als Geschäft der röm. Rechtsgelehrten), absol., cavere in iure, Cic.: haec urbana militia rospondendi, scribendi, cavendi, Cic.: sin autem quaereretur, quisnam iuris consultus vere nominaretur, eum dicerem, qui legum et consuetudinis eius, quā privati in civitate uterentur, et ad respondendum et ad agendum et ad cavendum peritus esset, Cic. – mit Ang. wem? durch Dat., cum tu mihi meisque saepe cavisses, Cic. – γ )durch sachliche, schriftliche od. mündliche Bürgschaft Sicherheit gewähren, Gewähr (Kaution) leisten, einstehen, mit Ang. wem? durch Dat., mit Ang. wodurch? durch Abl., m. Ang. in betreff wessen? durch de m. Abl., praedibus et praediis populo, Cic.: obsidibus de pecunia, Caes.: u. iureiurando et chirographo de ea re, Suet. – obsidibus inter se, Caes. – m. Ang. in betreff wessen? durch Acc., alci pecuniam, ICt.: chirographum, ICt. – mit Ang. wofür? durch pro mit Abl., capite pro ea, Plin. – u. m. Ang. wie hoch? in duplum, Suet.: populo in duplum praediis, Tac. – übtr., verbürgen übh., mit folg. Acc. u. Jnfin., nonne vestris cautum est litteris adamatum esse ab Aurora Tithonum, Arnob. 4, 27 in. – b) durch schriftliche Verordnung Fürsorge-, Sorge tragen, fest-, sicherstellen, anordnen, verordnen, verfügen, einen Beschluß fassen, α) testamentarisch, mit Ang. in betreff wessen? durch allg. Acc. eines Pronom. neutr. gen., si hoc, qui testamentum faciebat, cavere voluisset, Cic. – u. m. Ang. zu welchem Zwecke? durch ut m. Konj., testamento, ut ageretur (dies natalis), Cic. – mit Ang. für wen? zu wessen Gunsten? durch Dat., heredi velle cavere, Cic. – β) vertragsweise, m. Ang. für wen? durch Dat., mit Ang. in betreff wessen? durch de m. Abl., m. Ang. wodurch? durch Abl., in quo (foedere) cum caveretur utrorumque sociis, nihil de Saguntinis cautum est, Liv.: de quibus (agris) cautum sit foedere, Cic.: de adulterio satis caveri lege visum, Tac. – zugl. m. Ang. zu welchem Zwecke? durch ne m. Konj., sibi se privatim nihil cavere (er bedinge für sich keine Sicherstellung [gegen Strafe], keine Straflosigkeit); militibus cavendum, quod apud patres semel plebi, iterum legionibus cautum sit, ne fraudi secessio esset, Liv. 7, 41, 2. – γ) gesetzlich, durch Verfügung des Senats, des Fürsten, m. Ang. für wen? zu wessen Gunsten? durch Dat., quarum (legum) altera privatorum aedificiis, altera ipsis sepulcris cavet, Cic.: quoniam veteranis cautum esse volumus, Cic. – m. Ang. in betreff wessen? durch de m. Abl., ut de eo alia in lege cautum esse videatur, Cic. – m. Ang. zu welchem Zwecke? durch ut od. ne m. Konj., cautum est lege XII tabb., ut etc., Plin.: princeps cavit, ut etc., Plin. pan.: propositum est edictum quo cavebatur, ut religionis illius homines carerent omni honore ac dignitate, Lact.: cautum est in legibus Scipionis, ne etc., Cic.: cautum est senatus consulto, ne etc., Frontin. – / cavitum = cautum, Lex agr. im Corp. inscr. Lat 1, 200, 6. – Imperat. căvĕ (st. căvē) gemessen, zB. Plaut. asin. 467; capt. 431. Catull. 50, 18 sq. u. 61, 146. Hor. sat. 2, 3, 38. Prop. 1, 7, 25. Ov. am. 1, 8, 72, u. căvĕsis, Plaut. Amph. 845. Ter. eun. 799; vgl. Neue-Wagener Formenl.³ Bd. 2. S. 299 u. 300.

lateinisch-deutsches > caveo
120 cohaereo

co-haereo, haesī, haesum, ēre, zusammenhangen, I) mit einem andern Gegenstande zusammenhangen, = zusammenkleben, verwachsen sein, unmittelbar zusammenstoßen, unmittelbar od. eng verbunden sein, m. cum u. Abl., m. bl. Dat., m. inter se, m. Abl. (wodurch?), absol., a) eig., äußerlich, sowohl mit etw., cohaerens cum corpore membrum, Cic.: turris muris hostium propemodum cohaerebat, Curt.: nec equo membra mea cohaerent (umschr. = ich bin kein Hippozentaur), Ov.: nec femori committe femur, nec crure cohaere, Ov.: qui cohaerent Mesopotamiae Rhoali vocantur, Plin. – als auch (mit u. ohne inter se) miteinander, ossa inter se cohaerent, Cels.: inter se iuga velut serie cohaerentia, Curt. – labra cohaerentia, Mela: rami alius alio implicati et cohaerentes, Curt.: conexa et cohaerentia aedificia, Tac.: duae acies ita cohaerebant, ut armis arma pulsarent, Curt.: dehiscentibus quae cohaerebant, Sen.: libri situ cohaerentes, Sen. – b) übtr., innerlich, α) übh., sowohl mit etw., vitiosum est, quod non ex ipsa causa natum videatur, ut proprie cohaereat cum narratione, Cornif. rhet.: si (illa, quae prima dicuntur) vehementer velis congruere et cohaerere cum causa, Cic.: collocabuntur igitur verba, ut inter se aptissime cohaereant extrema cum primis, Cic.: quod causae non cohaeret, Quint.: dos cohaeret matrimonio, ICt. – als auch (mit u. ohne inter se) miteinander, res (die Ereignisse) inter se cohaerent, Curt.: ut non modo non cohaerentia inter se diceres, sed maxime disiuncta et contraria, Cic.: paululum obsoni; ipsus tristis; de improviso nuptiae; non cohaerent, das reimt sich nicht zusammen, Ter. – β) insbes., durch irgend ein soziales, verwandtschaftliches, geschäftliches usw. Band zusammenhangen, eng verbunden sein, v. Pers., tot gentes non sacris, non moribus, non commercio linguae nobiscum cohaerentes, Curt.: etiamsi nobis sanguine cohaereant, Quint. – v. Abstr., haec ratio pecuniarum, quae Romae versatur, implicita est cum illis pecuniis Asiaticis et cohaeret, Cic.: ex invidia potentiae male cohaerens inter Cn. Pompeium et C. Caesarem concordia, Vell. – II) in sich-, organisch zusammenhangen, zusammenhalten, innerlichen Halt haben (s. Schömann Cic. de nat. deor. 2, 82. Kühner u. Tischer Cic. Tusc. 3, 61. Jordan Cic. Caecin. 52), a) eig.: mundus ita apte cohaeret, ut dissolvi nullo modo queat, Cic.: aliquid eiusmodi nullā cohaerendi naturā, ohne eine darin wirkende Kraft organischen Zusammenhangs, Cic.: u. (im Bilde) vix haec, si undique fulciamus, iam labefacta, vix, inquam, nixa in omnium nostrum umeris cohaerebunt, Cic.: u. so v. Pers., omnibus modis fulciendi sunt, qui ruunt nec cohaerere possunt propter magnitudinem aegritudinis, gleichs. (wie ein Bau) nicht zusammenhalten, d.i. sich nicht zusammennehmen, sich nicht fassen können, Cic. – ille (imperator) est vinculum, per quod res publica cohaeret, Sen.: alia, quibus (wodurch) cohaerent (homines), d.i. woraus sie bestehen, Cic. – b) übtr., v. Reden u. Denken, einen bündigen Zusammenhang od. Halt haben, vix diserti adulescentis cohaerebat oratio, Cic.: sermo hercle et familiaris et cotidianus non cohaerebit, si verba inter nos aucupabimur, Cic. – male cohaerens cogitatio (Gedankenvorbereitung), Quint. – / Partiz. cohaesus = cohaerens, Gell. 15, 16, 4.

lateinisch-deutsches > cohaereo

Страницы

См. также в других словарях:

invidia — 1in·vì·dia s.f. 1a. AU sentimento di astio, ostilità e rammarico per la felicità, il benessere, la fortuna altrui: avere, provare, nutrire invidia per, nei confronti di qcn., crepare, morire d invidia, destare l invidia di qcn., fare, dire qcs.… … Dizionario italiano
invidia — /in vidja/ s.f. [dal lat. invidia, der. di invĭdus invido, mal disposto ]. 1. a. [sentimento spiacevole e acrimonioso verso chi possiede un bene o una qualità che si vorrebbero per sé, spec. con la prep. di : avere i. di qualcuno ] ▶◀ ‖ gelosia,… … Enciclopedia Italiana
invidia — {{hw}}{{invidia}}{{/hw}}s. f. 1 Sentimento di rancore e di astio per la fortuna, la felicità o le qualità altrui | Portare invidia a qlcu., sentire invidia per qlcu., invidiarlo | Essere degno d –i, invidiabile, molto felice o fortunato | Nella… … Enciclopedia di italiano
invidia — s. f. 1. (in senso malevolo) gelosia, livore, bile, malevolenza, rivalità CONTR. compiacimento, altruismo, disinteresse, consenso, ammirazione 2. (in senso benevolo) ammirazione CONTR. disprezzo, dispiacere, commiserazione. SFUMATURE invidia… … Sinonimi e Contrari. Terza edizione
sbavare — v. intr. [der. di bava, col pref. s (nel sign. 5)] (aus. avere ) 1. [emettere bava dalla bocca] ▶◀ salivare, schiumare, [in modo continuo] (non com.) sbavicchiare, [in modo continuo e disgustoso] (non com.) sbavazzare. 2. (fig., fam.) a.… … Enciclopedia Italiana
malato — A agg. 1. (di persona) ammalato, infermo, malandato, egro (lett.), acciaccato, allettato (raro), indisposto, sofferente □ infortunato, invalido CONTR. sano, fiorente, florido, robusto, vegeto 2. (fig., di cosa) guasto, corrotto, bacato … Sinonimi e Contrari. Terza edizione
invidiosamente — in·vi·dio·sa·mén·te avv. CO con, per invidia: parlare invidiosamente, guardare qcn. invidiosamente {{line}} {{/line}} DATA: av. 1466 … Dizionario italiano
spione — spi·ó·ne s.m. 1. OB spia 2. CO chi ha il vizio di fare la spia, di riferire per invidia, cattiveria o interesse notizie segrete o fatti compromettenti altrui 3. CO estens., chi osserva curiosamente e senza farsi scorgere fatti e comportamenti… … Dizionario italiano
ammùdij — invidia, dispiacere per il bene di cui godono gli altri, gelosia, odio, cattiveria … Dizionario Materano
Glück — 1. Am Glück ist alles gelegen. Frz.: Il n y a qu heure et malheur en ce monde. Lat.: Fortuna homini plus quam consilium valet. 2. Bâr d s Glück hat, fürt di Braut hem. (Henneberg.) – Frommann, II, 411, 141. 3. Bei grossem Glück bedarf man gute… … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
Codex Alera — is a fantasy book series by Jim Butcher. The series chronicles the coming of age of a young man named Tavi in the realm of Alera, an empire similar to Rome, on the world of Carna. Every Aleran has some degree of command over elemental forces or… … Wikipedia

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на все языки

per+invidia

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на все языки

per+invidia

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: