-
101 concedo
con-cēdo, cessī, cessum, ere, sich aufmachend, Platz machend treten = abtreten (abziehen), beiseite treten od. gehen, das Feld räumen, sich aus dem Staube machen, davongehen, sich hinwegbegeben, sich zurückziehen, entweichen, u. mit Beziehung auf das Ziel hintreten, sich hinbegeben, wohin übergehen, I) eig.: a) übh.: α) v. leb. Wesen: concedite atque abscedite onmes; de via decedite, geht alle beiseite! macht Platz! geht aus dem Wege! Plaut.: tempus est concedere, Ter. – m. ab od. m. ex u. Abl., od. m. bl. Abl., ab alqo, Plaut.: a foribus, Plaut.: superis ab oris, von der Oberwelt, Verg.: v. Lebl., iamque dies caelo concesserat, Verg. – m. Advv., m. ad u. in m. Akk., m. trans u. Akk. u. bl. Abl. (woher?) u. bl. Acc. loc. (wohin?), huc concede aliquantum, Plaut.: huc tandem concede, Verg.: huc concessero, Ter.: hic dum abit huc concessero, Caecil. com. fr.: interea concedite istuc, Plaut.: c. procul, Afran. com. fr.: c. retro, Curt. u. Tac.: ad ianuam concessero, Plaut.: concede ad dexteram! Ter.: c. in turbam, Hor.: c. in Iunonis Laciniae delubrum, Liv.: c. in hiberna, Liv.: Carthaginem novam in hiberna, Liv.: c. in arcem, Liv. u. Curt. (s. Drak. Liv. 5, 39, 9. Mützell Curt. 3, 4 [9], 5): c. trans Rhenum, Tac. – concede hinc a foribus paulum istorsum, Ter.: ab alcis oculis aliquo (irgendwohin), Cic.: c. ab Ethopia in altiorem tumulum, Liv.: c. ex praetorio in tabernaculum suum, Liv.: concedam hinc intro, Ter.: concedere aliquantisper hinc mi intro lubet, Plaut.: concede hinc domum, Ter.: rus concessuram (esse) hinc, Ter.: m. Dat. (wohin? wozu?), cenae nuptiali, Apul. met. 6, 10. – m. 1. Supin., c. Argos habitatum (um da zu w.), Nep. Them. 8, 1. – m. cum u. Abl., cum coniugibus ac liberis in arcem Capitoliumque, Liv.: cum alqo Neapolim, Gell. – m. per u. Akk. der Pers. (durch jmd. = auf jmds. Betrieb), c. ad victorem per Flavium Sabinum, übergehen, Tac. – β) v. Lebl.: ipsae rursus concedite silvae! fahret hin, ihr W.! Verg.: docet, unde fulmen venerit, quo concesserit, Cic.: vita per auras maesta concessit ad manes, Verg.: neque nox quoquam concedit die (= diei), weicht irgendwohin vor dem T., Plaut. Amph. 276. – b) insbes.: α) einem andern Platz machend aus einem Orte gehen, ausziehen, ex aedibus, Ter. Hec. 679. – β) einen Ort aufgebend abziehen, einen Ort usw. aufgeben, räumen, gew. im Pass. (unpers.), metu concessum (esse) barbarus ratus, Liv. – m. Abl. (von wo?), post... cedendo in angulum Bruttium ceterā Italiā concessum, Liv. 28, 12, 6 (wo post conc. subst. = nach der Räumung des übrigen It.). – m. Dat. (wem?), Samnium, quo iam tamquam trans Hiberum agro Poenis concessum sit, Liv. – u. c. vitā, aus dem Leben scheiden = sterben, Tac. – mit Abl. (durch), concessit vitā Burrus, incertum valetudine, an veneno, Tac.: u. so auch absol., quandoque concessero, Tac. (s. Nipperd. Tac. ann. 2, 71).
II) übtr.: A) sich verziehen, dahinschwinden, tumor omnis et irae concessere deûm, Verg. Aen. 8, 41.
B) m. Advv. od. m. in u. Akk. = wohin übergehen, a) in ein Verhältnis, einen Zustand sich begeben, sich fügen, sich zurückziehen, in deditionem, Liv.: prope in voluntariam deditionem, Liv. (s. Drak. Liv. 39, 2, 4): in matrimonium fratris, Iustin.: in gratiam alcis, Arnob.: in privatam vitam, Eutr. – b) einer Meinung, Partei usw. beitreten, zu ihr übertreten, in Attali sententiam, Liv.: u. in hanc sententiam, Liv.: in partes, Tac.: in illos, ihnen beipflichten, Cic. fr. – unpers., ut in sententiam Pisonis concederetur, Tac.: concessum in condiciones, ut etc., Liv. – c) an od. auf jmd. od. etwas übergehen = kommen, jmdm. od. einer Sache anheimfallen, zuteil werden, ne omne belli decus illuc concederet, Tac.: mulier coniuncta viro concedit in unum, Lucr.: cum in fatum concederet, bei herannahendem Tode, Modest. dig. 34, 3, 20. – u. so von Staaten, Ländern, Völkern u. von Parteien, c. in alcis dicionem, voluntate in alcis dicionem, Liv.: in alcis ius atque dicionem, Sall.: in alcis ius dicionemque, in alcis imperium, Iustin., in alcis dicionem imperiumque, Liv. (s. Drak. Liv. 38, 16, 9): in paucorum dominationem, Sall. fr.: in paucorum potentium gratiam, Sall. fr.: itaque concessere illuc omnes, at mox, si vostra receperitis, ad vos plerique, gingen alle auf die Gegenseite über, werden aber... zu euch zurückkehren, Sall. fr.: c. in Tyrias leges, sich der karthagischen Herrschaft unterwerfen, Sil. – Edessa et Beroea eodem concesserunt, kamen ebendahin (= wurden zu demselben Landesteil geschlagen), Liv. 45, 29, 9. – d) in etw. übergehen = aufgehen in usw., sich verlieren unter usw., victi omnes in gentem nomenque imperantium concessere, Sall. Iug. 18, 12.
C) zurücktreten, abtreten, 1) v. intr.: a) sich fügend, sich unterordnend, gew. m. Dat. (wem?), α) der Übermacht u. den nötigenden Umständen weichen, das Feld räumen, sich fügen, sich in etw. ergeben, Casina concedit homini nemini, Plaut.: voluptas concedit dignitati, Cic.: cedant arma togae, concedat laurea laudi, Cic. poët.: magnitudini medicinae doloris magnitudo concedit, Cic.: c. obsidioni, der B. weichen = den Belagerten keine Hilfe leisten (Ggstz. prohibere obsidionem), Tac.: c. naturae, euphem. = eines natürlichen Todes sterben, Sall. Iug. 14, 15: ebenso c. fato, Tac. ann. 2, 71. Plin. pan. 11, 3 (vgl. cedere fato, Liv. 26, 13, 17): u. c. magnis fatis, Val. Flacc. 1, 554. – unpers., m. de u. Abl., concessum propemodum de victoria, Liv.: aut hostibus aut civibus de victoria concedendum esse, Liv. – β) dem Willen, der Forderung, dem Urteil, der Behauptung jmds. sich fügen, sich unterordnen, nachgeben, beipflichten (Ggstz. repugnare), numquamne hodie concedes mihi? Ter.: c. iurisconsultis, Cic.: alcis postulationi, Cic.: veris, der Wahrheit die Ehre geben (συγχωρειν τη ἀλθεία), Hor. – u. c. inter se, sich einigen, Tac. ann. 2, 30. – mit de u. Abl., de qua (levitate Asiae) nos et libenter et facile concedimus, die wir... zugestehen, Cic.: concessum (unpers.) ab nobilitate plebi de consule plebeio, Liv. – u. absol., dissuadente primo Vercingetorige, post concedente, Caes.: Caesar concedendum non putabat, Caes. – γ) dem Vorrange, den Vorzügen weichen = jmdm. od. einer Sache nachstehen, den Vorrang od. Vorzug einräumen, -zugestehen, -lassen, gegen jmd. od. etw. zurücktreten (s. Kritz u. Fabri Sall. Iug. 11, 4), a me vero sic diligitur (Servius tuus), ut tibi uni concedam, praeterea nemini, Cic.: sese unis Suebis concedere, Caes.: c. aetati, Sall.: u. (unpers.) Sulla, cuius facundiae, non aetati a Manlio concessum, Sall. – mit de u. Abl., vix alci de familiaritate, Cic.: magistro tantulum de arte, Cic.: u. (unpers.) concessum propalam de virtute ac gloria esse, Liv. – mit in u. Abl., neque ei quicquam in desperatione concedo, Cic. – mit bl. Abl. (in, an), nemini in illa causa studio et cupiditate, Cic.: nec amore in hanc patriam nobis concedunt, Tac. – absol., nec, si muneribus certes, concedat Iollas, Verg.: is, concedentibus omnibus, qui cum Varrone certaverant, collega datur consuli, Liv. – b) aufgebend, nachlassend, α) in bezug auf ein Recht, zurücktreten, verzichten, de suo iure paululum, Ter. adelph. 217 (vgl. Cic. de off. 2, 64 paulum nonnumquam de suo iure decedere). – β) in bezug auf Ahndung, Strafe, es jmdm. od. einen Fehler jmdm. hingehen lassen = gegen jmd. od. etw. nachsichtig sein, etw. nachsehen = verzeihen, poëtae non ignoscit, nobis concedit, Cic.: alienis peccatis, Cic.: temere dicto, Cic.: vitio, Hor.: multa virtuti eorum concedens, Caes.: id ipsum factum, propter quod sibi reus concedit, reus putat oportere, Cic.: num eāre (deshalb) concedi reo conveniat, quod (weil) alieno inductu fecerit, Cornif. rhet.: absol., dat tibi iustam excusationem, prope ut concedendum atque ignoscendum videatur, Cic.
2) v. tr.: a) überlassend, zugestehend abtreten, einräumen: α) übh., aus freiem Willen, aus Güte, Nachsicht, Gnade überlassen, zugestehen, erlauben, gestatten (Ggstz. negare, denegare), alci sedes suas, Cic. (u. im Passiv, sedes habere in Gallia ab ipsis concessas, Caes.): pueris ludum tempestivum, Hor.: praedam militibus, Caes.: alci libertatem in alqa re, Cic.: alci libertatem, Caes. (u. im Passiv, illa dono deûm concessa libertas, Ps. Quint. decl.): alci vitam, Hirt. b.G.: alci impunitatem, Caes.: crimen gratiae, die Anklage der G. gestatten = die Ankl. um der G. willen übernehmen, Cic.: concedendo omnia, durch uneingeschränkte Zugeständnisse (Konzessionen), Liv. – mit Prädik.-Acc. des Partic. Fut. Pass., zB. bona quaedam proscriptorum diripienda, Cic. – m. ad od. (selten) in u. Akk., oppidum militibus ad diripiendum, Caes.: alteram partem eius vici Gallis ad hiemandum, Caes.: Calydona Dianae in iras, zur Befriedigung ihres Zorns, Verg. – m. folg. Infin., mediocribus esse poëtis c., Hor.: di faciles, peccasse semel concedite tuto (Adv.), Ov.: servis c. pueros huius aetatis verberare, Curt.: klass. nur im Passiv, de re publica nisi per concilium loqui non conceditur, Caes.: conceditur commune quiddam dicere, Cic.: si videre concessum sit, Cic.: ingemiscere non numquam viro concessum est, Cic.: concessum (esse) sibi transire in Asiam, Liv.: quamquam poëtis furere concessum est, Plin. ep.: u. persönl., fatis numquam concessa moveri Camerina, dem es niemals durchs Schicksal vergönnt war umgewandelt zu werden, Verg. Aen. 3, 700 (vgl. no. δ aus. Cic. Caecin. 44). – mit folg. ut u. Konj., concessit ei, ut regnaret, Enn. fr.: concedo tibi, ut ea praetereas, quae etc., Cic.: petiisse a matertera, ut sibi concederet, ut in eius sella requiesceret, Cic.: non prius Viridovicem reliquosque duces ex concilio dimittunt, quam ab his sit concessum, arma uti capiant et ad castra contendant, Caes.: u. (mit Ironie) concedant, ut hi viri boni fuerint, mögen (gütigst) erlauben, daß usw., Cic. – m. qui u. Konj., nemini concedo, qui (daß er) tibi vetustate necessitudinis potior possit esse, Cic. ep. 10, 3, 2: u. so ibid. 4, 3, 1. – mit ne u. Konj., unum illud orat, ut timori suo concedatur (nachgelassen werde), ne in conspectum veniat cuiusquam Romani, Hirt. b.G. 8, 48, 9. – mit folg. si u. Konj., ut ipsi concedi non oporteret, si in nostros fines impetum faceret, Caes. b.G. 1, 44, 8: ubi id a Caesare negatum et, palam si colloqui vellent, concessum est, Caes. b.c. 1, 84, 2. – u. scheinbar absol., consules neque concedebant neque valde repugnabant, Cic. ep. 1, 2, 2: Boios petentibus Aeduis... ut in finibus suis collocarent, concessit (näml. ut collocarent), Caes. b. G. 1, 28, 5: u. m. folg. Ang. des Grundes, quod memoriā tenebat L. Cassium consulem occisum... concedendum non putabat, Caes. b.G. 1, 7, 4: ossa eius clam in Attica ab amicis sepulta, quoniam legibus non concederetur, quod proditionis esset damnatus, Nep. Them. 10, 5. – und parenthet., cetera lascivae faciant, concede, puellae, Ov. art. am. 1, 523: te, dulcis amice, reviset cum Zephyris, si concedes, et hirundine prima, Hor. ep. 1, 7, 13. – Partic. Perf. subst., concessa, ōrum, n., das Erlaubte, abhorrere a maiorum consuetudine atque concessis, Cic. Cael. 48: concessa petere, Verg. Aen. 5, 798: concessa amare, Ov. met. 9, 454. – β) der Übermacht od. den nötigenden Umständen weichend etwas einräumen, victoriam, Curt.: hosti victoriam, Iustin. – γ) dem Range od. Vorzuge nach sich unterordnend, Atheniensibus imperii maritimi principatum, Nep.: alci primas in dicendo partes, Cic. – dah. prägn. m. folg. ut u. Konj. = als Vorzug einräumen, nec vero histrionibus oratoribusque concedendum est, ut iis haec apta sint, nobis dissoluta, Cic. de off. 1, 129. – δ) eine Behauptung, Meinung einräumen, zugestehen, iam istuc (= istoc) coacti a te paulo ante concessimus, Cic. – m. folg. Acc. u. Infin. (Synon. dare; Ggstz. negare), age, iam concedo, non esse miseros, qui mortui sint, Cic.: cum summos deos esse concedamus, Cic.: M. Dasne aut mane animos post mortem aut morte ipsā interire? A. Do vero. M. Quid si maneant? A. Beatos esse concedo, Cic. – im Passiv, persönl., haec ubi concedentur esse facta, ibi vis facta negabitur? Cic. Caecin. 44. – parenthet. beim einräumenden Konj., concedo, forsitan aliquis aliquando eiusmodi quippiam fecerit, Cic.: quare concedo sit dives, Catull. – scheinbar absol., beatos esse deos sumpsisti. Concedimus (verst. beatos esse deos), Cic.: faciet quod oportet, concedo (nun gut!), Sen. – b) aufgebend: α) aufgeben = fahrenlassen, opfern, Siciliam, Liv.: partem octavam pretii, Plin. ep. – m. Dat. (wem zugunsten? wem zuliebe?), alci auguratus petitionem, Cic.: u. rei publicae dolorem atque amicitias suas, Cic. – dah. alqm alci, jmd. (einen Straffälligen) einem zuliebe frei-, loslassen, begnadigen, ut concessisti illum senatui, sic da hunc populo, Cic.: c. huic sororis filium et Q. Ciceronem, Nep.: falsi damnatum Marcellum senatui rei publicaeque, Cic.: alqm alcis precibus, einen auf jmds. Bitten begnadigen, Tac.: u. im Passiv, Montanus patri concessus est, Tac. – β) aus Nachsicht, Gnade hingehen lassen = verzeihen, haec omnia remitto atque concedo, Cic. – mit Dat. (wem?), omnibus omnia peccata et maleficia, Cic.: alci delicta maiora, Cic.: u. mit Dat. (wem zuliebe? wem zu Gefallen?), in iudicando peccata liberûm misericordiae parentum, Cic. Vgl. Ruperti Tac. ann. 1, 7, 8. Duker Flor. 3, 5, 10.
-
102 concedo
con-cēdo, cessī, cessum, ere, sich aufmachend, Platz machend treten = abtreten (abziehen), beiseite treten od. gehen, das Feld räumen, sich aus dem Staube machen, davongehen, sich hinwegbegeben, sich zurückziehen, entweichen, u. mit Beziehung auf das Ziel hintreten, sich hinbegeben, wohin übergehen, I) eig.: a) übh.: α) v. leb. Wesen: concedite atque abscedite onmes; de via decedite, geht alle beiseite! macht Platz! geht aus dem Wege! Plaut.: tempus est concedere, Ter. – m. ab od. m. ex u. Abl., od. m. bl. Abl., ab alqo, Plaut.: a foribus, Plaut.: superis ab oris, von der Oberwelt, Verg.: v. Lebl., iamque dies caelo concesserat, Verg. – m. Advv., m. ad u. in m. Akk., m. trans u. Akk. u. bl. Abl. (woher?) u. bl. Acc. loc. (wohin?), huc concede aliquantum, Plaut.: huc tandem concede, Verg.: huc concessero, Ter.: hic dum abit huc concessero, Caecil. com. fr.: interea concedite istuc, Plaut.: c. procul, Afran. com. fr.: c. retro, Curt. u. Tac.: ad ianuam concessero, Plaut.: concede ad dexteram! Ter.: c. in turbam, Hor.: c. in Iunonis Laciniae delubrum, Liv.: c. in hiberna, Liv.: Carthaginem novam in hiberna, Liv.: c. in arcem, Liv. u. Curt. (s. Drak. Liv. 5, 39, 9. Mützell Curt. 3, 4 [9], 5): c. trans Rhenum, Tac. – concede hinc a foribus paulum istorsum, Ter.: ab alcis oculis aliquo (irgendwohin), Cic.: c. ab Ethopia in altiorem tumulum, Liv.: c. ex————praetorio in tabernaculum suum, Liv.: concedam hinc intro, Ter.: concedere aliquantisper hinc mi intro lubet, Plaut.: concede hinc domum, Ter.: rus concessuram (esse) hinc, Ter.: m. Dat. (wohin? wozu?), cenae nuptiali, Apul. met. 6, 10. – m. 1. Supin., c. Argos habitatum (um da zu w.), Nep. Them. 8, 1. – m. cum u. Abl., cum coniugibus ac liberis in arcem Capitoliumque, Liv.: cum alqo Neapolim, Gell. – m. per u. Akk. der Pers. (durch jmd. = auf jmds. Betrieb), c. ad victorem per Flavium Sabinum, übergehen, Tac. – β) v. Lebl.: ipsae rursus concedite silvae! fahret hin, ihr W.! Verg.: docet, unde fulmen venerit, quo concesserit, Cic.: vita per auras maesta concessit ad manes, Verg.: neque nox quoquam concedit die (= diei), weicht irgendwohin vor dem T., Plaut. Amph. 276. – b) insbes.: α) einem andern Platz machend aus einem Orte gehen, ausziehen, ex aedibus, Ter. Hec. 679. – β) einen Ort aufgebend abziehen, einen Ort usw. aufgeben, räumen, gew. im Pass. (unpers.), metu concessum (esse) barbarus ratus, Liv. – m. Abl. (von wo?), post... cedendo in angulum Bruttium ceterā Italiā concessum, Liv. 28, 12, 6 (wo post conc. subst. = nach der Räumung des übrigen It.). – m. Dat. (wem?), Samnium, quo iam tamquam trans Hiberum agro Poenis concessum sit, Liv. – u. c. vitā, aus dem Leben scheiden = sterben, Tac. – mit Abl. (durch), concessit vitā Burrus, incertum valetudine,————an veneno, Tac.: u. so auch absol., quandoque concessero, Tac. (s. Nipperd. Tac. ann. 2, 71).II) übtr.: A) sich verziehen, dahinschwinden, tumor omnis et irae concessere deûm, Verg. Aen. 8, 41.B) m. Advv. od. m. in u. Akk. = wohin übergehen, a) in ein Verhältnis, einen Zustand sich begeben, sich fügen, sich zurückziehen, in deditionem, Liv.: prope in voluntariam deditionem, Liv. (s. Drak. Liv. 39, 2, 4): in matrimonium fratris, Iustin.: in gratiam alcis, Arnob.: in privatam vitam, Eutr. – b) einer Meinung, Partei usw. beitreten, zu ihr übertreten, in Attali sententiam, Liv.: u. in hanc sententiam, Liv.: in partes, Tac.: in illos, ihnen beipflichten, Cic. fr. – unpers., ut in sententiam Pisonis concederetur, Tac.: concessum in condiciones, ut etc., Liv. – c) an od. auf jmd. od. etwas übergehen = kommen, jmdm. od. einer Sache anheimfallen, zuteil werden, ne omne belli decus illuc concederet, Tac.: mulier coniuncta viro concedit in unum, Lucr.: cum in fatum concederet, bei herannahendem Tode, Modest. dig. 34, 3, 20. – u. so von Staaten, Ländern, Völkern u. von Parteien, c. in alcis dicionem, voluntate in alcis dicionem, Liv.: in alcis ius atque dicionem, Sall.: in alcis ius dicionemque, in alcis imperium, Iustin., in alcis dicionem imperiumque, Liv. (s. Drak. Liv. 38, 16, 9): in paucorum dominationem, Sall. fr.: in paucorum po-————tentium gratiam, Sall. fr.: itaque concessere illuc omnes, at mox, si vostra receperitis, ad vos plerique, gingen alle auf die Gegenseite über, werden aber... zu euch zurückkehren, Sall. fr.: c. in Tyrias leges, sich der karthagischen Herrschaft unterwerfen, Sil. – Edessa et Beroea eodem concesserunt, kamen ebendahin (= wurden zu demselben Landesteil geschlagen), Liv. 45, 29, 9. – d) in etw. übergehen = aufgehen in usw., sich verlieren unter usw., victi omnes in gentem nomenque imperantium concessere, Sall. Iug. 18, 12.C) zurücktreten, abtreten, 1) v. intr.: a) sich fügend, sich unterordnend, gew. m. Dat. (wem?), α) der Übermacht u. den nötigenden Umständen weichen, das Feld räumen, sich fügen, sich in etw. ergeben, Casina concedit homini nemini, Plaut.: voluptas concedit dignitati, Cic.: cedant arma togae, concedat laurea laudi, Cic. poët.: magnitudini medicinae doloris magnitudo concedit, Cic.: c. obsidioni, der B. weichen = den Belagerten keine Hilfe leisten (Ggstz. prohibere obsidionem), Tac.: c. naturae, euphem. = eines natürlichen Todes sterben, Sall. Iug. 14, 15: ebenso c. fato, Tac. ann. 2, 71. Plin. pan. 11, 3 (vgl. cedere fato, Liv. 26, 13, 17): u. c. magnis fatis, Val. Flacc. 1, 554. – unpers., m. de u. Abl., concessum propemodum de victoria, Liv.: aut hostibus aut civibus de victoria concedendum esse, Liv. – β) dem Wil-————len, der Forderung, dem Urteil, der Behauptung jmds. sich fügen, sich unterordnen, nachgeben, beipflichten (Ggstz. repugnare), numquamne hodie concedes mihi? Ter.: c. iurisconsultis, Cic.: alcis postulationi, Cic.: veris, der Wahrheit die Ehre geben (συγχωρειν τη ἀλθεία), Hor. – u. c. inter se, sich einigen, Tac. ann. 2, 30. – mit de u. Abl., de qua (levitate Asiae) nos et libenter et facile concedimus, die wir... zugestehen, Cic.: concessum (unpers.) ab nobilitate plebi de consule plebeio, Liv. – u. absol., dissuadente primo Vercingetorige, post concedente, Caes.: Caesar concedendum non putabat, Caes. – γ) dem Vorrange, den Vorzügen weichen = jmdm. od. einer Sache nachstehen, den Vorrang od. Vorzug einräumen, -zugestehen, -lassen, gegen jmd. od. etw. zurücktreten (s. Kritz u. Fabri Sall. Iug. 11, 4), a me vero sic diligitur (Servius tuus), ut tibi uni concedam, praeterea nemini, Cic.: sese unis Suebis concedere, Caes.: c. aetati, Sall.: u. (unpers.) Sulla, cuius facundiae, non aetati a Manlio concessum, Sall. – mit de u. Abl., vix alci de familiaritate, Cic.: magistro tantulum de arte, Cic.: u. (unpers.) concessum propalam de virtute ac gloria esse, Liv. – mit in u. Abl., neque ei quicquam in desperatione concedo, Cic. – mit bl. Abl. (in, an), nemini in illa causa studio et cupiditate, Cic.: nec amore in hanc patriam nobis concedunt, Tac. – absol., nec, si muneribus certes, concedat————Iollas, Verg.: is, concedentibus omnibus, qui cum Varrone certaverant, collega datur consuli, Liv. – b) aufgebend, nachlassend, α) in bezug auf ein Recht, zurücktreten, verzichten, de suo iure paululum, Ter. adelph. 217 (vgl. Cic. de off. 2, 64 paulum nonnumquam de suo iure decedere). – β) in bezug auf Ahndung, Strafe, es jmdm. od. einen Fehler jmdm. hingehen lassen = gegen jmd. od. etw. nachsichtig sein, etw. nachsehen = verzeihen, poëtae non ignoscit, nobis concedit, Cic.: alienis peccatis, Cic.: temere dicto, Cic.: vitio, Hor.: multa virtuti eorum concedens, Caes.: id ipsum factum, propter quod sibi reus concedit, reus putat oportere, Cic.: num eāre (deshalb) concedi reo conveniat, quod (weil) alieno inductu fecerit, Cornif. rhet.: absol., dat tibi iustam excusationem, prope ut concedendum atque ignoscendum videatur, Cic.2) v. tr.: a) überlassend, zugestehend abtreten, einräumen: α) übh., aus freiem Willen, aus Güte, Nachsicht, Gnade überlassen, zugestehen, erlauben, gestatten (Ggstz. negare, denegare), alci sedes suas, Cic. (u. im Passiv, sedes habere in Gallia ab ipsis concessas, Caes.): pueris ludum tempestivum, Hor.: praedam militibus, Caes.: alci libertatem in alqa re, Cic.: alci libertatem, Caes. (u. im Passiv, illa dono deûm concessa libertas, Ps. Quint. decl.): alci vitam, Hirt. b.G.: alci impunitatem, Caes.: crimen gratiae,————die Anklage der G. gestatten = die Ankl. um der G. willen übernehmen, Cic.: concedendo omnia, durch uneingeschränkte Zugeständnisse (Konzessionen), Liv. – mit Prädik.-Acc. des Partic. Fut. Pass., zB. bona quaedam proscriptorum diripienda, Cic. – m. ad od. (selten) in u. Akk., oppidum militibus ad diripiendum, Caes.: alteram partem eius vici Gallis ad hiemandum, Caes.: Calydona Dianae in iras, zur Befriedigung ihres Zorns, Verg. – m. folg. Infin., mediocribus esse poëtis c., Hor.: di faciles, peccasse semel concedite tuto (Adv.), Ov.: servis c. pueros huius aetatis verberare, Curt.: klass. nur im Passiv, de re publica nisi per concilium loqui non conceditur, Caes.: conceditur commune quiddam dicere, Cic.: si videre concessum sit, Cic.: ingemiscere non numquam viro concessum est, Cic.: concessum (esse) sibi transire in Asiam, Liv.: quamquam poëtis furere concessum est, Plin. ep.: u. persönl., fatis numquam concessa moveri Camerina, dem es niemals durchs Schicksal vergönnt war umgewandelt zu werden, Verg. Aen. 3, 700 (vgl. no. δ aus. Cic. Caecin. 44). – mit folg. ut u. Konj., concessit ei, ut regnaret, Enn. fr.: concedo tibi, ut ea praetereas, quae etc., Cic.: petiisse a matertera, ut sibi concederet, ut in eius sella requiesceret, Cic.: non prius Viridovicem reliquosque duces ex concilio dimittunt, quam ab his sit concessum, arma uti capiant et ad castra contendant, Caes.: u. (mit Ironie)————concedant, ut hi viri boni fuerint, mögen (gütigst) erlauben, daß usw., Cic. – m. qui u. Konj., nemini concedo, qui (daß er) tibi vetustate necessitudinis potior possit esse, Cic. ep. 10, 3, 2: u. so ibid. 4, 3, 1. – mit ne u. Konj., unum illud orat, ut timori suo concedatur (nachgelassen werde), ne in conspectum veniat cuiusquam Romani, Hirt. b.G. 8, 48, 9. – mit folg. si u. Konj., ut ipsi concedi non oporteret, si in nostros fines impetum faceret, Caes. b.G. 1, 44, 8: ubi id a Caesare negatum et, palam si colloqui vellent, concessum est, Caes. b.c. 1, 84, 2. – u. scheinbar absol., consules neque concedebant neque valde repugnabant, Cic. ep. 1, 2, 2: Boios petentibus Aeduis... ut in finibus suis collocarent, concessit (näml. ut collocarent), Caes. b. G. 1, 28, 5: u. m. folg. Ang. des Grundes, quod memoriā tenebat L. Cassium consulem occisum... concedendum non putabat, Caes. b.G. 1, 7, 4: ossa eius clam in Attica ab amicis sepulta, quoniam legibus non concederetur, quod proditionis esset damnatus, Nep. Them. 10, 5. – und parenthet., cetera lascivae faciant, concede, puellae, Ov. art. am. 1, 523: te, dulcis amice, reviset cum Zephyris, si concedes, et hirundine prima, Hor. ep. 1, 7, 13. – Partic. Perf. subst., concessa, ōrum, n., das Erlaubte, abhorrere a maiorum consuetudine atque concessis, Cic. Cael. 48: concessa petere, Verg. Aen. 5, 798: concessa amare, Ov. met. 9, 454. – β) der Übermacht od. den nöti-————genden Umständen weichend etwas einräumen, victoriam, Curt.: hosti victoriam, Iustin. – γ) dem Range od. Vorzuge nach sich unterordnend, Atheniensibus imperii maritimi principatum, Nep.: alci primas in dicendo partes, Cic. – dah. prägn. m. folg. ut u. Konj. = als Vorzug einräumen, nec vero histrionibus oratoribusque concedendum est, ut iis haec apta sint, nobis dissoluta, Cic. de off. 1, 129. – δ) eine Behauptung, Meinung einräumen, zugestehen, iam istuc (= istoc) coacti a te paulo ante concessimus, Cic. – m. folg. Acc. u. Infin. (Synon. dare; Ggstz. negare), age, iam concedo, non esse miseros, qui mortui sint, Cic.: cum summos deos esse concedamus, Cic.: M. Dasne aut mane animos post mortem aut morte ipsā interire? A. Do vero. M. Quid si maneant? A. Beatos esse concedo, Cic. – im Passiv, persönl., haec ubi concedentur esse facta, ibi vis facta negabitur? Cic. Caecin. 44. – parenthet. beim einräumenden Konj., concedo, forsitan aliquis aliquando eiusmodi quippiam fecerit, Cic.: quare concedo sit dives, Catull. – scheinbar absol., beatos esse deos sumpsisti. Concedimus (verst. beatos esse deos), Cic.: faciet quod oportet, concedo (nun gut!), Sen. – b) aufgebend: α) aufgeben = fahrenlassen, opfern, Siciliam, Liv.: partem octavam pretii, Plin. ep. – m. Dat. (wem zugunsten? wem zuliebe?), alci auguratus petitionem, Cic.: u. rei publicae dolorem atque amicitias suas, Cic. – dah.————alqm alci, jmd. (einen Straffälligen) einem zuliebe frei-, loslassen, begnadigen, ut concessisti illum senatui, sic da hunc populo, Cic.: c. huic sororis filium et Q. Ciceronem, Nep.: falsi damnatum Marcellum senatui rei publicaeque, Cic.: alqm alcis precibus, einen auf jmds. Bitten begnadigen, Tac.: u. im Passiv, Montanus patri concessus est, Tac. – β) aus Nachsicht, Gnade hingehen lassen = verzeihen, haec omnia remitto atque concedo, Cic. – mit Dat. (wem?), omnibus omnia peccata et maleficia, Cic.: alci delicta maiora, Cic.: u. mit Dat. (wem zuliebe? wem zu Gefallen?), in iudicando peccata liberûm misericordiae parentum, Cic. Vgl. Ruperti Tac. ann. 1, 7, 8. Duker Flor. 3, 5, 10. -
103 certē
certē adv. with comp. [certus], really, surely, assuredly, actually, certainly, as a fact: fuit certe id aequum: ea certe vera sunt, admitted facts: qui certius explorata referant, L.: Si reperire vocas amittere certius, O.: o dea certe, V.: Certe edepol nutricem video, T. — Esp., in answers: estne hic ipsus? et certe is est, T.: num is est Cluentius? certe non est. — In confirmation, no doubt, of course, certainly: venerat, ut opinor, haec res in iudicium. Certe: atqui vis in foro versata est. Certe, admitted.—Of belief, without doubt, with assurance, confidently, surely, certainly: iste certe statuerat non adesse: de casu Cottae certius ex captivis cognoscit, Cs.—With scio, to have no doubt, be sure: ex litteris certe scire potuistis: (legiones) comprobaturas esse certe scio. — Ironic.: Regium certe genus Maeret, no doubt, H.: credo fore qui... inponant, certe quibus videtur, etc., men who no doubt think, etc., S.—Restrictive, at least, yet certainly, but surely: Si non ipsā re tibi istuc dolet, simulare certe est hominis, T.: res fortasse verae, certe graves: desilite, milites... ego certe meum officium praestitero, Cs.: quo quid sit beatius, mihi certe in mentem venire non potest: si tibi fortuna non dedit... at natura certe dedit: maior haec praeda, sed illa impudentia certe non minor: hoc vero edictum certe silentio non potest praeteriri: vestrae quidem certe vitae prospiciam, Cs. (quidem emphasizes the preceding word, while certe belongs to the whole clause): bona femina, locuples quidem certe: sed alias ubi sit animus; certe quidem in te est (quidem emphasizes certe).* * *surely, certainly, without doubt, really; at least/any rate, in all events -
104 ut
ut conj. [1 ut], with subj.—Of effect or result, that, so that: prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem: di prohibeant, iudices, ut hoc praesidium sectorum existimetur: Dumnorix a Sequanis impetrat ut per finīs suos Helvetios ire patiantur, Cs.: quid adsequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt, what does he gain: vicerunt tribuni ut legem preferrent, L.: ille adduci non potest ut, etc.: impellit alios avaritia ut, etc., Cs.: eos deduxi testīs ut de istius facto dubium esse nemini possit: mons altissimus impendebat, ut perpauci prohibere possent, Cs.: non ita fracti animi civitatis erant, ut non sentirent, etc., as not to feel, L.—In thought, that, so that, to (esp. after verbs of wishing, commanding, or endeavoring): volo uti mihi respondeas, num quis, etc., I wish you to answer: tibi instat Hortensius ut eas in consilium: Ut illum di deaeque perdant, T.: censeo ut iter reliquum conficere pergas, I propose: obsides inter se dent, Sequani ne... Helvetii ut sine maleficio transeant, Cs.: constitueram ut manerem: paciscitur cum principibus ut copias inde abducant, L.: edicere ut senatus redriet: ille tibi potestatem facturus sit ut eligas utrum velis: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, who has undertaken to correct: navem idoneam ut habeas diligenter videbis, care: omnis spes eo versa ut totis viribus terrā adgrederentur, L.: satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casūs timerent, disasters great enough to make them fear, etc., Cs.: quod praeceptum, quia maius erat quam ut ab homine videretur, etc., too great to be from man: clarior res erat quam ut tegi posset, too clear to be covered up, L. —Of definition (conceived as the result of its antecedent, expressed or implied), that: reliquum est ut de Catuli sententiā dicendum videatur: proximum est ut doceam, etc.: consentaneum est huic naturae, ut sapiens velit gerere et administrare rem p.: non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit: vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint: primum est officium ut (homo) se couservet: est mos hominum ut nolint, etc.: potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior, it may be that: pater ut in iudicio capitis obesse filio debeat?: ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile, it is proved that, etc.: non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri, there is no reason to wonder: iam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint, the situation would be such, that, etc., L.: iam prope erat ut, etc., it was almost come to such a pass, that, etc., L.: cum esset haec ei proposita condicio ut aut iuste accusaret aut acerbe moreretur, etc.: Suevi in eam se consuetudinem adduxerunt, ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus, Cs.: hoc iure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat: ne voce quidem incommodā, nedum ut ulla vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem (i. e. nedum ullā vi), L.—In final clauses (of purpose), that, in order that, for the purpose of, so that, so as to: haec acta res est ut ei nobiles restituerentur in civitatem: Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit, uti eos testes suae quisque virtutis haberet, Cs.; cf. Id ut ne fiat, haec res sola est remedio, T.: consensus senatūs fuit ut proficisceremur: vicit sententia ut mitterentur coloni, L.: ha<*> mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Aiunt, H.: potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat, L.— After a subst: morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret, L.: causa autem fuit huc veniendi, ut quosdam hinc libros promerem.—Ellipt.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur (sc. hoc dico), to be brief, etc.: et, vere ut dicam, de te futurum est, to tell the truth: Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit, to say the least.* * *to (+ subj), in order that/to; how, as, when, while; even if -
105 bibo
1.bĭbo, bĭbi (post-class. part. fut. bĭbĭtūrus, Hier. Isa. 8, 25, 8; Vulg. Matt. 20, 22; id. Act. 23, 12; Cassiod. Hist. Eccl. 1, 1; part. perf. bĭbĭtus, a, um, Cael. Aur. Chron. 4, 3, 60; Capitol. Ver. 5, 3; Aem. Mac. c. de Porro; Plin. Val. 2, 18; inf. apocop. biber, Cato, Titin., and Fannii Annal. ap. Charis. p. 99), 3, v. a. [root bi; Gr. pi-, pinô, pepôka; whence Lat. poto, as if from po; Sanscr. pī; Slav. piti; Lith. pota], to drink (usually from thirst, a natural want; poto, to drink from passion, habit, etc.; but poto is occasionally used of water, etc., e. g. Plin. 11, 37, 68, § 179; cf.:I.bibere naturae est, potare luxuriae,
Isid. Diff. 1. 74; and the partt. potus and potatus are regularly used instead of the partt. of bibo).With acc.1.Of the liquid drunk:2.per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
Cato, R. R. 73:jejunus heminam bibito,
id. ib. 126:si voles vinum Choum bibere, licebit bibas,
id. ib. 48: eapse merum condidicit bibere;foribus dat aquam quam bibant,
Plaut. Curc. 1, 3, 4:vicit vinum quod bibi,
Ter. Eun. 4, 5, 1:Darius in fugā cum aquam turbidam bibisset,
Cic. Tusc. 5, 34, 97:patrono malo suadebat ut mulsum frigidum biberet,
id. de Or. 2, 70, 282:viveret, nisi illud (i. e. venenum) bibisset,
Quint. 8, 5, 31:bibo aquam,
id. 6, 3, 93:cur apud te vinum aetate tuā vetustius bibitur?
Sen. Vit. Beat. 17, 2:nisi Hy. mettia mella Falerno Ne biberis diluta,
Hor. S. 2, 2, 15:et Veientani bibitur faex crassa rubelli,
Mart. 1, 103, 9:lac bibere,
to suck, Ov. Am. 3, 10, 22; id. M. 9, 377; 9, 615.—Also nutricem bibere (i. e. lac de nutrice), App. M. 2, p. 115, 29.— Poet.;Caecubam... Tu bibes uvam (i. e. vinum),
Hor. C. 1, 20, 10:in usu radix tantum duabus drachmis bibenda (i. e. sucus radicis),
Plin. 25, 6, 30, § 67.—Pocula or cyathos bibere.(α).Poet., = vinum (cf. pinein kratêras):(β).tristia cum multo pocula felle bibat,
Tib. 1, 5, 50:ipse bibebam Sobria suppositā pocula victor aquā,
id. 1, 6, 28:plura pocula = plus vini,
id. 1, 9, 59; so,nomismata and aera,
id. 1, 26, 3.—Of the number of cups drunk at a merry-making: vide quot cyathos bibimus: St. Tot quot digiti sunt tibi in manu, Plaut. Stich. 5, 4, 24.—Esp. of the custom of drinking names, i. e. as many cups as there are letters in a name proposed; the number is frequently expressed by fractional parts of the as (uncia = a cyathus;3.quincunx = 5 cyathi, etc.): quincunces et sex cyathos bessemque bibamus, Gaius ut fiat, Julius, et Proculus,
Mart. 11, 36, 7:crebros ergo licet bibas trientes,
id. 1, 106, 8:diluti bibis unciam Falerni,
id. v. 3 (cf. with potare:sextantes et deunces,
id. 12, 28).—Hence, nomen bibere, Julium, etc., bibere:ut jugulem curas, nomen utrumque bibam,
Mart. 8, 57, 26:Laevia sex cyathis, septem Justina bibatur, Quinque Lycas, Lyde quattuor, Ida tribus,
id. 1, 71, 1 sq.:Astyanacta bibes,
id. 8, 6, 16.—Fluvium, undam, pruinas bibere ( poet.).(α).= aquam ex flumine bibere:(β).priusquam Pabula gustassent Trojae Xanthumque bibissent,
Verg. A. 1, 473:jam crassus torrens bibitur tamen,
Stat. Th. 4, 821:puram bibis amnibus undam,
Claud. Laud. Herc. 74.—Trop., to arrive at the region of the river:(γ).non illum nostri possunt mutare labores, Nec si... Hebrumque bibamus Sithoniasque nives... subeamus (i. e. si Thraciam adeamus),
Verg. E. 10, 65:ante... Aut Ararim Parthus bibet, aut Germania Tigrim Quam, etc.,
sooner will the Parthians come to Germany, or the Germans to the country of the Parthians, id. ib. 1, 63:turbaque Phasiacam Graia bibistis aquam,
Ov. H. 12, 10.—Hence,Qui flumen bibunt, = the inhabitants of the country through which the river passes:4.qui Tiberim Fabarimque bibunt,
Verg. A. 7, 715:qui profundum Danubium bibunt,
Hor. C. 4, 15, 21:qui Nilum ex ipso protinus ore bibunt,
Mart. 7, 88, 6:populosque bibentes Euphraten,
Luc. 8, 213:qui te, Nile, bibit, Claud. Prob. et Olybr. 38.—So of an inland sea: caesamque bibens Maeotin Alanus,
Claud. in Rufin. 1, 812.—Of a single person:extremum Tanaim si biberes, Lyce,
Hor. C. 3, 10, 1.—Similarly, montium pruinas bibere, of the rivers fed by a mountain range:amniumque... quicunque Odrysias bibunt pruinas,
Mart. 10, 7, 2: fluvios qui... Alpinasque bibunt de more pruinas, Claud. Prob. et Olybr. 255.—Bibere aquas, to be drowned:5.neu bibat aequoreas naufragus hostis aquas,
Ov. H. 7, 62.— Transf., of ships, to founder, to be wrecked: o utinam... Argo funestas pressa bibisset aquas! Ov. Am. 2, 11, 6.—Sanguinem or cruorem bibere.(α).Sanguinem, in a figurative sense, = sanguinem sitire:(β).cujus sanguinem (Antonium) non bibere censeatis? (sitire, animo bibere),
Cic. Phil. 11, 5, 10.—Cruorem bibere, to draw blood, to kill:6.hasta virgineum alte bibit acta cruorem,
Verg. A. 11, 803; Claud. in Rufin. 1, 78.—Transf. to things other than liquids.a.Of concrete things: dixit et ardentes avido bibit ore favillas, breathed in, drew in (of the sparks of a funeral pyre), Mart. 1, 42, 5:b.vigilandae noctes et fuligo lucubrationum bibenda,
inhale, Quint. 11, 3, 23.—Figuratively, of abstract things.(α).= cupideaudire, legere:(β).pugnas et exactos tyrannos... bibit aure vulgus,
eagerly listens to, Hor. C. 2, 13, 32:incipe: suspensis auribus ista bibam,
Prop. 3, 4, 8: hinc ille justitiae haustus bibat, imbibe (by reading) the love of justice, Quint. 12, 2, 31: illa divino fruitur sermone parentis, maternosque bibit mores, Claud. Nupt. Hon. et Mar. 231.—To imbibe, be affected with:(γ).infelix Dido, longumque bibebat amorem,
Verg. A. 1, 749:totisque novum bibit ossibus ignem,
the fire of love, Stat. Achill. 1, 303.—To draw out, exhaust: nudae illae artes omnem sucum ingenii bibunt, Quint. prooem. 24.—c.To swallow, i. e. forget:7.quamquam ego vinum bibo, mandata hau consuevi simul bibere una,
Plaut. Pers. 2, 1, 3. —Transf., of inanim. subjects, to absorb liquids, draw, imbibe them:II.id si feceris metreta oleum non bibet,
Cato, R. R. 100. —So trop.:claudite jam rivos... sat prata biberunt,
Verg. E. 3, 111:inriguumque bibant violaria fontem,
id. G. 4, 32:quae (terra) bibit humorem,
absorbs moisture, id. ib. 2, 218:amphora fumum bibere instituta,
Hor. C. 3, 8, 11:mista bibunt molles lacrimis unguenta favillae,
Ov. F. 3, 561:tunc bibit irriguus fertilis hortus aquas,
Tib. 2, 1, 44:lanarum nigrae nullum colorem bibunt,
take no color, Plin. 8, 48, 73, § 193; so,candorem (i. e. colorem candidum) bibere,
id. 31, 11, 47, § 123: arcus bibit (aquas) and nubes bibunt (aquas), the rainbow, the clouds draw water (according to a popular belief among the ancients):cur bibit arcus aquas?
Prop. 3, 5 (4, 4), 32:et bibit ingens Arcus,
Verg. G. 1, 380.—And, jestingly, of an old woman given to drink: ecce autem, bibit arcus;hercle, credo, hodie pluet,
Plaut. Curc. 1, 2, 39 (44):unde aures nubesque bibunt atque imbrifer arcus,
Stat. Th. 9, 405.—So with object understood:bibite, festivae fores,
with reference to the wine spilled, Plaut. Curc. 1, 1, 88:palma toto anno bibere amat, i. e. aquam,
Plin. 13, 4, 7, § 28.—Absol. (the obj. acc. understood).a.Sc. aquam:b.nec sitis est exstincta priusquam vita bibendo (of those seized by the plague),
Ov. M. 7, 569.—Of liquids in general:c.numquam sitiens biberat,
Cic. Tusc. 5, 34, 97:edendi mihi erit bibendique finis desideria naturae restinguere,
Sen. Vit. Beat. 20, 5:ut nec bibant sine ambitione, nec edant,
id. ib. 12, 5:conducit inter cibos bibere,
Plin. 23, 1, 23, § 41:vino debemus homines quod soli animalium non sitientes bibimus,
id. 23, 1, 23, § 42.—Esp. of wine:III.es, bibe, animo obsequere mecum,
Plaut. Mil. 3, 1, 82:quamquam illud est dulce, esse et bibere,
id. Trin. 2, 1, 37:jam diu factum postquam bibimus: nimis diu sicci sumus,
id. Pers. 5, 2, 45; id. Poen. 4, 2, 13:decet luxuriosum bibendo mori,
Quint. 8, 5, 23:ut jejuni biberent,
Plin. 14, 28 med. — Pass. impers. bibitur, they drink, he drinks, people drink:dies noctisque estur, bibitur,
Plaut. Most. 1, 3, 78:ab tertiā horā bibebatur, ludebatur, vomebatur,
Cic. Phil. 2, 41, 104:bibitur usque eo dum de solio ministretur,
id. Pis. 27, 67.—With adverbs or adverbial phrases.a.Of manner:b.jucundius bibere,
Cic. Tusc. 5, 34, 97; id. Att. 13, 52, 1:large,
Plin. 10, 34, 52, § 105:fit invitatio ut Graeco more biberetur, i. e. propinando,
Cic. Verr. 2, 1, 26, § 66.—With num. adv. denoting the number of cups:IV.jam bis bibisse oportuit,
Plaut. Bacch. 4, 3, 122:sic ago, semel bibo,
id. Rud. 3, 6, 46:plus quam deciens, Sextiliane, bibis,
Mart. 1, 26, 10:quare bis deciens, Sextiliane bibis?
id. 1, 11, 2.—With abl. or prep. and abl.1.Of the liquid, river, etc.:2.de eo vino... bibito ante cenam,
Cato, R. R. 114: a fonte bibatur... [p. 236] an lacu, Mart. 9, 99, 9:ab amne,
id. 12, 11:ex aquā,
Prop. 2, 30, 32:ex fonte,
id. 4, 4, 14.—Of the vessel.(α).Abl.:(β).gemmā, i. e. poculo ex gemmā facto,
Verg. G. 2, 506:caelato = e poculo caelato,
Juv. 12, 47:conchā,
id. 6, 304:fictilibus,
id. 10, 25:testā,
Mart. 3, 82, 3:vitro,
id. 1, 37, 2; 4, 85, 1:ossibus humanorum capitum,
Plin. 7, 2, 2, § 12.—And bibere understood:poscunt majoribus poculis, i. e. bibi,
Cic. Verr. 2, 1, 26, § 66.—With ex: ex solido auro, L. Varius ap. Macr. 6, 1:(γ).e gemmā,
Prop. 3, 3, 26.—With in:V.hac licet in gemmā bibas,
Mart. 14, 120:in Priami calathis,
id. 8, 6, 16:in auro,
Sen. Thyest. 453:in argento potorio,
Dig. 34, 12, 21:in ossibus capitum,
Flor. 3, 4, 2.—Particular phrases.1.Bibe si bibis = bibe nunc, si omnino bibere vis, a formula urging to drink, Plaut. Stich. 5, 4, 33; 5, 4, 51 (cf.:2.age, si quid agis,
id. ib. 5, 4, 35).—Dare bibere, to give to drink, a Grecism, perh. only in the foll. passages: date illi biber, Titin ap. Charis. p. 99 P. (Com. Rel. v. 78 Rib.):3.jubebat biber dari, Fann. Ann. ib: bibere da usque plenis cantharis,
Plaut. Pers. 5, 2, 40 (45):quod jussi ei dari bibere,
Ter. And. 3, 2, 4; cf.:ut Jovi bibere ministraret,
Cic. Tusc. 1, 26, 65:ut bibere sibi juberet dari,
Liv. 40, 47, 5: cf.: dare with subj.:tum vos date bibat tibicini,
Plaut. Stich. 5, 5, 16.—And with rel. and subj.:nimium dabat quod biberem,
Plaut. Cist. 1, 1, 19:dat aquam quam bibant,
id. Curc. 1, 3, 4.—Prov.:2. II.aut bibat aut abeat, taken from the Greek banquets, in which the chairman (arbiter bibendi,
Hor. C. 2, 7, 25) could demand unconditional submission to the drinking laws (ê pithi, ê apithi), Cic. Tusc. 5, 41, 118.Esp., a kind of worm bred in wine, Afran. ap. Isid. Orig. 12, 8, 16 (Com. Rel. v. 406 Rib.; al. bibiones). -
106 religio
rĕlĭgĭo (in poetry also rellĭgĭo, to lengthen the first syllable), ōnis, f. [Concerning the etymology of this word, various opinions were prevalent among the ancients. Cicero (N. D. 2, 28, 72) derives it from relĕgere, an etymology favored by the verse cited ap. Gell. 4, 9, 1, religentem esse oportet, religiosum nefas; whereas Servius (ad Verg. A. 8, 349), Lactantius (4, 28), Augustine (Retract. 1, 13), al., assume religare as the primitive, and for this derivation Lactantius cites the expression of Lucretius (1, 931; 4, 7): religionum nodis animos exsolvere. Modern etymologists mostly agree with this latter view, assuming as root lig, to bind, whence also lic-tor, lex, and ligare; hence, religio sometimes means the same as obligatio; v. Corss. Aussprache, 1, 444 sq.; cf. Munro ad Lucr. 1, 109.]I.Reverence for God ( the gods), the fear of God, connected with a careful pondering of divine things; piety, religion, both pure inward piety and that which is manifested in religious rites and ceremonies;II.hence the rites and ceremonies, as well as the entire system of religion and worship, the res divinae or sacrae, were frequently called religio or religiones (cf. our use of the word religion): qui omnia, quae ad cultum deorum pertinerent, diligenter retractarent et tamquam relegerent, sunt dicti religiosi ex relegendo, ut elegantes ex elegendo, tamquam a diligendo diligentes, ex intellegendo intellegentes: his enim in verbis omnibus inest vis legendi eadem, quae in religioso,
Cic. N. D. 2, 28, 72:religione id est cultu deorum,
id. ib. 2, 3, 8:religio est, quae superioris cujusdam naturae (quam divinam vocant) curam caerimoniamque affert,
id. Inv. 2, 53, 161:(Pompilius) animos ardentes consuetudine et cupiditate bellandi religionum caeremoniis mitigavit, etc.,
id. Rep. 2, 14, 26;with which cf.: illa diuturna pax Numae mater huic urbi juris et religionis fuit,
id. ib. 5, 2, 3:de auguriis, responsis, religione denique omni,
Quint. 12, 2, 21:unde enim pietas? aut a quibus religio?
Cic. Rep. 1, 2, 2; cf. id. Leg. 2, 11, 26:aliquem a pietate, religione deducere,
id. Verr. 2, 4, 6, § 12:horum sententiae omnium non modo superstitionem tollunt, in quā inest timor inanis deorum, sed etiam religionem, quae deorum cultu pio continetur, etc.,
id. N. D. 1, 42, 117:quis enim istas (Democriti) imagines... aut cultu aut religione dignas judicare?
id. ib. 1, 43, 121; cf.:cum animus cultum deorum et puram religionem susceperit,
id. Leg. 1, 23, 60:sacra Cereris summa majores nostri religione confici caerimoniaque voluerunt,
id. Balb. 24, 55; cf. id. Leg. 2, 22, 55:in quibus erant omnia, quae sceleri propiora sunt quam religioni,
id. Verr. 2, 4, 50, § 112:nec vero superstitione tollenda religio tollitur,
id. Div. 2, 72, 148; cf. id. Part. 23, 31:medemini religioni sociorum, judices, conservate vestram. Neque enim haec externa vobis est religio (sc. Cereris) neque aliena, etc.,
id. Verr. 2, 4, 51, § 114:istorum religio sacrorum,
id. Fl. 28, 69; id. Verr. 2, 4, 6, § 12; cf. id. ib. 2, 4, 8, §18: religio deorum immortalium,
id. Lael. 25, 96; cf.:per deos immortales! eos ipsos, de quorum religione jam diu dicimus,
id. Verr. 2, 4, 47, § 105:religio divum,
Lucr. 6, 1276:mira quaedam totā Siciliā privatim ac publice religio est Cereris Hennensis... quantam esse religionem convenit eorum, apud quos eam (Cererem) natam esse constat?... tanta erit enim auctoritas illius religionis, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 107; cf. id. ib. 2, 4, 45, §99: qui (Mercurius) apud eos summā religione coleretur,
id. ib. 2, 4, 39, § 84; cf. id. ib. 2, 4, 39, § 85;2, 4, 44, § 96: (simulacrum Dianae) translatum Carthaginem locum tantum hominesque mutarat: religionem quidem pristinam conservabat,
id. ib. 2, 4, 33, § 72; cf., of the same,
id. ib. 2, 4, 35, §78: fanum Junonis tantā religione semper fuit, ut... semper inviolatum sanctumque fuit,
enjoyed such honor, was held in such reverence, id. ib. 2, 4, 46, § 103;2, 4, 58, § 129: hac (panacea) evulsā scrobem repleri vario genere frugum religio est,
is a religious custom, Plin. 25, 4, 11, § 30; cf.:et obrui tales religio est,
id. 30, 5, 14, § 42:hi (barbari) ignari totius negotii ac religionis,
of religious belief, of religion, Cic. Verr. 2, 4, 35, § 77; cf.:venit mihi fani, loci, religionis illius in mentem,
id. ib. 2, 4, 50, §110: de religione queri,
id. ib. 2, 4, 51, § 113.—In late and eccl. Lat., a religious ordinance, ceremony, rite:quae est ista religio?
Vulg. Exod. 12, 26:ista est religio victimae,
id. Num. 19, 2.—In plur.:expertes religionum omnium,
Cic. N. D. 1, 42, 119:qui in bello religionum et consuetudinis jura continent,
id. Verr. 2, 4, 55, § 122; cf.:a quibus (rebus) etiam oculos cohibere te religionum jura cogebant,
id. ib. 2, 4, 45, §101: religiones expiare,
id. Mil. 27, 73:ceterae (nationes) pro religionibus suis bella suscipiunt, istae contra omnium religiones,
id. Font. 9, 30: Druides religiones interpretantur, religious matters, religion, Caes. B. G. 6, 13:scientia morum ac religionum ejus rei publicae,
Quint. 12, 3, 1:civitas religionibus dedita,
Plin. Pan. 74, 5:liberum a religionibus matutinum,
Col. 6, 2, 3.Transf.A.Subject., conscientiousness, scrupulousness arising from religion, religious scruples, scruples of conscience, religious awe, etc. (cf. sanctimonia):b.refrenatus religione,
Lucr. 5, 1114:oppressa gravi sub religione vita,
id. 1, 64:sese cum summā religione, tum summo metu legum et judiciorum teneri,
Cic. Verr. 2, 4, 34, § 75; cf.:ut eam non metus, non religio contineret,
id. ib. 2, 4, 45, §101: memini perturbari exercitum nostrum religione et metu, quod serenā nocte subito candens et plena luna defecisset,
id. Rep. 1, 15, 23:tantā religione obstricta tota provincia est, tanta superstitio ex istius facto mentes omnium Siculorum occupavit, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 51, § 113; cf.:obstrinxisti religione populum Romanum,
id. Phil. 2, 33, 83:recitatis litteris oblata religio Cornuto est, etc.,
id. Fam. 10, 12, 3:ad oblatam aliquam religionem,
id. Agr. 1, 2, 5:non recordabantur, quam parvulae saepe causae vel falsae suspicionis vel terroris repentini vel objectae religionis magna detrimenta intulissent,
Caes. B. C. 3, 72:obicere religionem,
Plaut. Merc. 5, 2, 40; cf.:inicere religionem alicui,
Cic. Caecin. 33, 97:vide ne quid Catulus attulerit religionis,
id. de Or. 2, 90, 367:Gracchus cum rem illam in religionem populo venisse sentiret, ad senatum retulit,
id. N. D. 2, 4, 10:nec eam rem habuit religioni,
id. Div. 1, 35, 77:ut quae religio C. Mario non fuerat, quo minus C. Glauciam praetorem occideret, eā nos religione in privato P. Lentulo puniendo liberaremur,
id. Cat. 3, 6, 15:tunc quoque, ne confestim bellum indiceretur, religio obstitit,
Liv. 4, 30:cum ibi quoque religio obstaret, ne, etc... augures consulti eam religionem eximere,
id. 4, 31:cum plenā religione civitas esset,
id. 7, 28; 21, 62:nihil esse mihi, religio'st dicere,
Ter. Heaut. 2, 1, 16; cf.:ut velut numine aliquo defensa castra oppugnare iterum, religio fuerit,
Liv. 2, 62; 6, 27:rivos deducere nulla Religio vetuit (with fas et jura sinunt),
Verg. G. 1, 270:nulla mihi Religio est,
Hor. S. 1, 9, 71:nullā religione, ut scelus tegat, posse constrin gi,
Curt. 6, 7, 7:quosdam religio ceperit ulterius quicquam eo die conandi,
Liv. 28, 15; cf.:movendi inde thesauros incussa erat religio,
id. 29, 18:religio fuit, denegare nolui,
Plaut. Curc. 2, 3, 71.—In plur.: non demunt animis curas ac religiones Persarum montes, Varr. ap. Non. 379, 11:artis Religionum animum nodis exsolvere,
Lucr. 1, 932; 4, 7:religionibus atque minis obsistere vatum,
id. 1, 109:plerique novas sibi ex loco religiones fingunt,
Caes. B. G. 6, 37:natio est omnis Gallorum admodum dedita religionibus,
id. ib. 6, 16:religionibus impediri,
id. ib. 5, 6; Auct. B. Alex. 74; Phaedr. 4, 10, 4:plenis religionum animis, prodigia insuper nunciata,
Liv. 41, 16:nullus locus non religionum deorumque est plenus,
id. 5, 52, 2:pontifices flaminesque neglegentiores publicarum religionum esse,
id. 5, 52, 5.—Meton. ( effect. pro causā), a religious offence, giving rise to scruples of conscience:c.ut si profectus non esset, nullā tamen mendacii religione obstrictus videretur,
Caes. B. C. 1, 11:liberaret religione templum,
Liv. 45, 5:se domumque religione exsolvere,
id. 5, 23.—In plur.:inexpiabiles religiones in rem publicam inducere,
Cic. Phil. 1, 6, 13.—In partic.: religio jurisjurandi, or absol., scrupulousness in the fulfilment of an oath, the obligation of an oath, plighted faith:2.religione jurisjurandi ac metu deorum in testimoniis dicendis commoveri,
Cic. Font. 9, 20; so,jurisjurandi,
Caes. B. C. 1, 76 fin.; 3, 28; cf.:nec Achaeos religione obstringerent,
Liv. 39, 37; Just. 1, 9, 18; 18, 6, 11. — Absol., Caes. B. C. 2, 32:nocturna proelia esse vitanda, quod perterritus miles in civili dissensione timori magis quam religioni consulere consuerit,
id. ib. 1, 67:religionem servare,
Nep. Ages. 2, 5.—In gen., a strict scrupulousness, anxiety, punctiliousness, conscientiousness, exactness, etc.: Atheniensium semper fuit prudens sincerumque judicium, nihil ut possent nisi incorruptum audire et elegans. Eorum religioni cum serviret orator, nullum verbum insolens, [p. 1557] nullum odiosum ponere audebat, Cic. Or. 8, 25; cf. id. ib. 11, 36; id. Brut. 82, 283:B.fide et religione vitae defendi,
id. Deiot. 6, 16; cf.:propter fidem et religionem judicis,
id. Rosc. Com. 15, 45; and:testimoniorum religionem et fidem,
id. Fl. 4, 9:homo sine ullā religione ac fide,
Nep. Chabr. 8, 2:sin est in me ratio rei publicae, religio privati officii, etc.,
Cic. Sull. 3, 10; so,officii,
id. Verr. 2, 3, 1, § 2:religio in consilio dando,
id. Fam. 11, 29, 1:alicujus facta ad antiquae religionis rationem exquirere,
id. Verr. 2, 4, 5, § 10; so,antiqua,
id. Caecin. 10, 28:nefas est religionem decipi judicantis,
Amm. 30, 4, 10.—In plur.:judicum religiones,
Cic. de Or. 1, 8, 31.—Object.1.Abstr., the holiness, sacredness, sanctity inhering in any religious object (a deity, temple, utensils, etc.; cf.2.sanctitas): quae (fortissimorum civium mentes) mihi videntur ex hominum vitā ad deorum religionem et sanctimoniam demigrasse,
Cic. Rab. Perd. 10, 30:propter singularem ejus fani religionem,
id. Verr. 2, 4, 44, § 96:in sacerdotibus tanta offusa oculis animoque religio,
Liv. 2, 40, 3; so,fani,
Cic. Verr. 2, 4, 50, § 110; id. Inv. 2, 1, 1:sacrarii,
id. Verr. 2, 4, 3, § 5:templorum,
Tac. H. 1, 40:signi,
Cic. Verr. 2, 4, 57, § 127:jam tum religio pavidos terrebat agrestes Dira loci,
Verg. A. 8, 349.—Concr., an object of religious veneration, a sacred place or thing:(β).uno tempore Agrigentini beneficium Africani (sc. signum Apollinis), religionem domesticam, ornamentum urbis, etc.... requirebant,
Cic. Verr. 2, 4, 43, § 93; cf.:religionem restituere,
id. ib. 2, 4, 36, §80: sacrorum omnium et religionum hostis praedoque,
id. ib.; cf.:praedo religionum,
id. ib. 2, 4, 43, §95: quem tibi deum tantis eorum religionibus violatis auxilio futurum putas?
id. ib. 2, 4, 35, § 78; cf.:est sceleris, quod religiones maximas violavit,
id. ib. 2, 4, 41, § 88.— Poet.:quae religio aut quae machina belli, of the Trojan horse,
Verg. A. 2, 151.—A system of religious belief, a religion (late Lat.):Christiana,
Christianity, Eutr. 10, 16 fin.; Leo M. Serm. 66, 2 init.:Christianam religionem absolutam et simplicem anili superstitione confundens,
Amm. 21, 16, 18; Lact. 5, 2, 8. -
107 relligio
rĕlĭgĭo (in poetry also rellĭgĭo, to lengthen the first syllable), ōnis, f. [Concerning the etymology of this word, various opinions were prevalent among the ancients. Cicero (N. D. 2, 28, 72) derives it from relĕgere, an etymology favored by the verse cited ap. Gell. 4, 9, 1, religentem esse oportet, religiosum nefas; whereas Servius (ad Verg. A. 8, 349), Lactantius (4, 28), Augustine (Retract. 1, 13), al., assume religare as the primitive, and for this derivation Lactantius cites the expression of Lucretius (1, 931; 4, 7): religionum nodis animos exsolvere. Modern etymologists mostly agree with this latter view, assuming as root lig, to bind, whence also lic-tor, lex, and ligare; hence, religio sometimes means the same as obligatio; v. Corss. Aussprache, 1, 444 sq.; cf. Munro ad Lucr. 1, 109.]I.Reverence for God ( the gods), the fear of God, connected with a careful pondering of divine things; piety, religion, both pure inward piety and that which is manifested in religious rites and ceremonies;II.hence the rites and ceremonies, as well as the entire system of religion and worship, the res divinae or sacrae, were frequently called religio or religiones (cf. our use of the word religion): qui omnia, quae ad cultum deorum pertinerent, diligenter retractarent et tamquam relegerent, sunt dicti religiosi ex relegendo, ut elegantes ex elegendo, tamquam a diligendo diligentes, ex intellegendo intellegentes: his enim in verbis omnibus inest vis legendi eadem, quae in religioso,
Cic. N. D. 2, 28, 72:religione id est cultu deorum,
id. ib. 2, 3, 8:religio est, quae superioris cujusdam naturae (quam divinam vocant) curam caerimoniamque affert,
id. Inv. 2, 53, 161:(Pompilius) animos ardentes consuetudine et cupiditate bellandi religionum caeremoniis mitigavit, etc.,
id. Rep. 2, 14, 26;with which cf.: illa diuturna pax Numae mater huic urbi juris et religionis fuit,
id. ib. 5, 2, 3:de auguriis, responsis, religione denique omni,
Quint. 12, 2, 21:unde enim pietas? aut a quibus religio?
Cic. Rep. 1, 2, 2; cf. id. Leg. 2, 11, 26:aliquem a pietate, religione deducere,
id. Verr. 2, 4, 6, § 12:horum sententiae omnium non modo superstitionem tollunt, in quā inest timor inanis deorum, sed etiam religionem, quae deorum cultu pio continetur, etc.,
id. N. D. 1, 42, 117:quis enim istas (Democriti) imagines... aut cultu aut religione dignas judicare?
id. ib. 1, 43, 121; cf.:cum animus cultum deorum et puram religionem susceperit,
id. Leg. 1, 23, 60:sacra Cereris summa majores nostri religione confici caerimoniaque voluerunt,
id. Balb. 24, 55; cf. id. Leg. 2, 22, 55:in quibus erant omnia, quae sceleri propiora sunt quam religioni,
id. Verr. 2, 4, 50, § 112:nec vero superstitione tollenda religio tollitur,
id. Div. 2, 72, 148; cf. id. Part. 23, 31:medemini religioni sociorum, judices, conservate vestram. Neque enim haec externa vobis est religio (sc. Cereris) neque aliena, etc.,
id. Verr. 2, 4, 51, § 114:istorum religio sacrorum,
id. Fl. 28, 69; id. Verr. 2, 4, 6, § 12; cf. id. ib. 2, 4, 8, §18: religio deorum immortalium,
id. Lael. 25, 96; cf.:per deos immortales! eos ipsos, de quorum religione jam diu dicimus,
id. Verr. 2, 4, 47, § 105:religio divum,
Lucr. 6, 1276:mira quaedam totā Siciliā privatim ac publice religio est Cereris Hennensis... quantam esse religionem convenit eorum, apud quos eam (Cererem) natam esse constat?... tanta erit enim auctoritas illius religionis, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 107; cf. id. ib. 2, 4, 45, §99: qui (Mercurius) apud eos summā religione coleretur,
id. ib. 2, 4, 39, § 84; cf. id. ib. 2, 4, 39, § 85;2, 4, 44, § 96: (simulacrum Dianae) translatum Carthaginem locum tantum hominesque mutarat: religionem quidem pristinam conservabat,
id. ib. 2, 4, 33, § 72; cf., of the same,
id. ib. 2, 4, 35, §78: fanum Junonis tantā religione semper fuit, ut... semper inviolatum sanctumque fuit,
enjoyed such honor, was held in such reverence, id. ib. 2, 4, 46, § 103;2, 4, 58, § 129: hac (panacea) evulsā scrobem repleri vario genere frugum religio est,
is a religious custom, Plin. 25, 4, 11, § 30; cf.:et obrui tales religio est,
id. 30, 5, 14, § 42:hi (barbari) ignari totius negotii ac religionis,
of religious belief, of religion, Cic. Verr. 2, 4, 35, § 77; cf.:venit mihi fani, loci, religionis illius in mentem,
id. ib. 2, 4, 50, §110: de religione queri,
id. ib. 2, 4, 51, § 113.—In late and eccl. Lat., a religious ordinance, ceremony, rite:quae est ista religio?
Vulg. Exod. 12, 26:ista est religio victimae,
id. Num. 19, 2.—In plur.:expertes religionum omnium,
Cic. N. D. 1, 42, 119:qui in bello religionum et consuetudinis jura continent,
id. Verr. 2, 4, 55, § 122; cf.:a quibus (rebus) etiam oculos cohibere te religionum jura cogebant,
id. ib. 2, 4, 45, §101: religiones expiare,
id. Mil. 27, 73:ceterae (nationes) pro religionibus suis bella suscipiunt, istae contra omnium religiones,
id. Font. 9, 30: Druides religiones interpretantur, religious matters, religion, Caes. B. G. 6, 13:scientia morum ac religionum ejus rei publicae,
Quint. 12, 3, 1:civitas religionibus dedita,
Plin. Pan. 74, 5:liberum a religionibus matutinum,
Col. 6, 2, 3.Transf.A.Subject., conscientiousness, scrupulousness arising from religion, religious scruples, scruples of conscience, religious awe, etc. (cf. sanctimonia):b.refrenatus religione,
Lucr. 5, 1114:oppressa gravi sub religione vita,
id. 1, 64:sese cum summā religione, tum summo metu legum et judiciorum teneri,
Cic. Verr. 2, 4, 34, § 75; cf.:ut eam non metus, non religio contineret,
id. ib. 2, 4, 45, §101: memini perturbari exercitum nostrum religione et metu, quod serenā nocte subito candens et plena luna defecisset,
id. Rep. 1, 15, 23:tantā religione obstricta tota provincia est, tanta superstitio ex istius facto mentes omnium Siculorum occupavit, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 51, § 113; cf.:obstrinxisti religione populum Romanum,
id. Phil. 2, 33, 83:recitatis litteris oblata religio Cornuto est, etc.,
id. Fam. 10, 12, 3:ad oblatam aliquam religionem,
id. Agr. 1, 2, 5:non recordabantur, quam parvulae saepe causae vel falsae suspicionis vel terroris repentini vel objectae religionis magna detrimenta intulissent,
Caes. B. C. 3, 72:obicere religionem,
Plaut. Merc. 5, 2, 40; cf.:inicere religionem alicui,
Cic. Caecin. 33, 97:vide ne quid Catulus attulerit religionis,
id. de Or. 2, 90, 367:Gracchus cum rem illam in religionem populo venisse sentiret, ad senatum retulit,
id. N. D. 2, 4, 10:nec eam rem habuit religioni,
id. Div. 1, 35, 77:ut quae religio C. Mario non fuerat, quo minus C. Glauciam praetorem occideret, eā nos religione in privato P. Lentulo puniendo liberaremur,
id. Cat. 3, 6, 15:tunc quoque, ne confestim bellum indiceretur, religio obstitit,
Liv. 4, 30:cum ibi quoque religio obstaret, ne, etc... augures consulti eam religionem eximere,
id. 4, 31:cum plenā religione civitas esset,
id. 7, 28; 21, 62:nihil esse mihi, religio'st dicere,
Ter. Heaut. 2, 1, 16; cf.:ut velut numine aliquo defensa castra oppugnare iterum, religio fuerit,
Liv. 2, 62; 6, 27:rivos deducere nulla Religio vetuit (with fas et jura sinunt),
Verg. G. 1, 270:nulla mihi Religio est,
Hor. S. 1, 9, 71:nullā religione, ut scelus tegat, posse constrin gi,
Curt. 6, 7, 7:quosdam religio ceperit ulterius quicquam eo die conandi,
Liv. 28, 15; cf.:movendi inde thesauros incussa erat religio,
id. 29, 18:religio fuit, denegare nolui,
Plaut. Curc. 2, 3, 71.—In plur.: non demunt animis curas ac religiones Persarum montes, Varr. ap. Non. 379, 11:artis Religionum animum nodis exsolvere,
Lucr. 1, 932; 4, 7:religionibus atque minis obsistere vatum,
id. 1, 109:plerique novas sibi ex loco religiones fingunt,
Caes. B. G. 6, 37:natio est omnis Gallorum admodum dedita religionibus,
id. ib. 6, 16:religionibus impediri,
id. ib. 5, 6; Auct. B. Alex. 74; Phaedr. 4, 10, 4:plenis religionum animis, prodigia insuper nunciata,
Liv. 41, 16:nullus locus non religionum deorumque est plenus,
id. 5, 52, 2:pontifices flaminesque neglegentiores publicarum religionum esse,
id. 5, 52, 5.—Meton. ( effect. pro causā), a religious offence, giving rise to scruples of conscience:c.ut si profectus non esset, nullā tamen mendacii religione obstrictus videretur,
Caes. B. C. 1, 11:liberaret religione templum,
Liv. 45, 5:se domumque religione exsolvere,
id. 5, 23.—In plur.:inexpiabiles religiones in rem publicam inducere,
Cic. Phil. 1, 6, 13.—In partic.: religio jurisjurandi, or absol., scrupulousness in the fulfilment of an oath, the obligation of an oath, plighted faith:2.religione jurisjurandi ac metu deorum in testimoniis dicendis commoveri,
Cic. Font. 9, 20; so,jurisjurandi,
Caes. B. C. 1, 76 fin.; 3, 28; cf.:nec Achaeos religione obstringerent,
Liv. 39, 37; Just. 1, 9, 18; 18, 6, 11. — Absol., Caes. B. C. 2, 32:nocturna proelia esse vitanda, quod perterritus miles in civili dissensione timori magis quam religioni consulere consuerit,
id. ib. 1, 67:religionem servare,
Nep. Ages. 2, 5.—In gen., a strict scrupulousness, anxiety, punctiliousness, conscientiousness, exactness, etc.: Atheniensium semper fuit prudens sincerumque judicium, nihil ut possent nisi incorruptum audire et elegans. Eorum religioni cum serviret orator, nullum verbum insolens, [p. 1557] nullum odiosum ponere audebat, Cic. Or. 8, 25; cf. id. ib. 11, 36; id. Brut. 82, 283:B.fide et religione vitae defendi,
id. Deiot. 6, 16; cf.:propter fidem et religionem judicis,
id. Rosc. Com. 15, 45; and:testimoniorum religionem et fidem,
id. Fl. 4, 9:homo sine ullā religione ac fide,
Nep. Chabr. 8, 2:sin est in me ratio rei publicae, religio privati officii, etc.,
Cic. Sull. 3, 10; so,officii,
id. Verr. 2, 3, 1, § 2:religio in consilio dando,
id. Fam. 11, 29, 1:alicujus facta ad antiquae religionis rationem exquirere,
id. Verr. 2, 4, 5, § 10; so,antiqua,
id. Caecin. 10, 28:nefas est religionem decipi judicantis,
Amm. 30, 4, 10.—In plur.:judicum religiones,
Cic. de Or. 1, 8, 31.—Object.1.Abstr., the holiness, sacredness, sanctity inhering in any religious object (a deity, temple, utensils, etc.; cf.2.sanctitas): quae (fortissimorum civium mentes) mihi videntur ex hominum vitā ad deorum religionem et sanctimoniam demigrasse,
Cic. Rab. Perd. 10, 30:propter singularem ejus fani religionem,
id. Verr. 2, 4, 44, § 96:in sacerdotibus tanta offusa oculis animoque religio,
Liv. 2, 40, 3; so,fani,
Cic. Verr. 2, 4, 50, § 110; id. Inv. 2, 1, 1:sacrarii,
id. Verr. 2, 4, 3, § 5:templorum,
Tac. H. 1, 40:signi,
Cic. Verr. 2, 4, 57, § 127:jam tum religio pavidos terrebat agrestes Dira loci,
Verg. A. 8, 349.—Concr., an object of religious veneration, a sacred place or thing:(β).uno tempore Agrigentini beneficium Africani (sc. signum Apollinis), religionem domesticam, ornamentum urbis, etc.... requirebant,
Cic. Verr. 2, 4, 43, § 93; cf.:religionem restituere,
id. ib. 2, 4, 36, §80: sacrorum omnium et religionum hostis praedoque,
id. ib.; cf.:praedo religionum,
id. ib. 2, 4, 43, §95: quem tibi deum tantis eorum religionibus violatis auxilio futurum putas?
id. ib. 2, 4, 35, § 78; cf.:est sceleris, quod religiones maximas violavit,
id. ib. 2, 4, 41, § 88.— Poet.:quae religio aut quae machina belli, of the Trojan horse,
Verg. A. 2, 151.—A system of religious belief, a religion (late Lat.):Christiana,
Christianity, Eutr. 10, 16 fin.; Leo M. Serm. 66, 2 init.:Christianam religionem absolutam et simplicem anili superstitione confundens,
Amm. 21, 16, 18; Lact. 5, 2, 8.
См. также в других словарях:
commander — Commander, enjoindre, bailler en commandement, qu on dit plus usitéement donner en mandement, Iubere, praecipere. Commander aussi est estre chef d une troupe. Selon ce on dit, Il commande en l armée, Imperator est. Commander aussi est recommander … Thresor de la langue françoyse
li — ab·o·li·tion; ab·o·li·tion·ary; ab·o·li·tion·dom; ab·o·li·tion·ism; ab·o·li·tion·ist; ab·o·li·tion·ize; acan·tho·ceph·a·li; acan·tho·li·mon; aceph·a·li·na; acet·y·li·za·tion; acho·li; ade·lo·spon·dy·li; ae·go·li·us; ae·o·li·an·ly; ae·tha·li·oid;… … English syllables
ta — ab·lac·ta·tion; ab·sen·ta·tion; abu·ta; ac·cep·ta·tion; ac·cli·ma·ta·tion; ac·cred·i·ta·tion; ac·er·a·ta; ac·e·ta·tion; ac·e·ta·to ; ach·e·ta; achor·da·ta; acoe·lo·ma·ta; acra·ni·a·ta; ac·ro·tre·ta; ac·ta; ac·ti·no·my·ce·ta·ce·ae;… … English syllables
ANNULI — originis incertae; fabulae illorum vetustatem a rupe Caucatea repetunt et Promethei vincula eo detorquent. Troianis certe temporibus usum Annuli fuisse ignoratum, Plinius affirmat, hâc ratione ductus, quod Homerus eorum nullam fecerit mentionem,… … Hofmann J. Lexicon universale
Liste von Merksprüchen — Merksprüche – auch: Eselsbrücken – dienen dem leichteren Merken von Fakten, Daten und Zusammenhängen durch einprägsame Sprüche. Eine detaillierte Erläuterung steht unter Merkspruch. Inhaltsverzeichnis 1 Sprachen 1.1 Altgriechisch 1.2 Althebräisch … Deutsch Wikipedia
TINTINNABULUM — a tinnitu, quem, dum pulsatur, edere solet, nomen nactum est: Tinnitus autem est aeris: unde ex aere primum, mox ex aere, stanno, plumbo argentoque nonnumquam admistis, fieri consuevêre Tintinnabula, magni inter homines usus, sive profana, sive… … Hofmann J. Lexicon universale
PENSILES Horti — Curtio l. 5. c. 1. ubi Babylonem deseribit, memorantur his verbis: Super arce vulgatum Graecorum fabulis miraculum Pensiles horti sunt; summam murorum altitudinem aequantes multarumque arborum umbrâ et proceitate amoeni. Saxô pilae, quae totum… … Hofmann J. Lexicon universale
Gott — 1. Ach du grosser Gott, was lässt du für kleine Kartoffeln wachsen! – Frischbier2, 1334. 2. Ach Gott, ach Gott, seggt Leidig s Lott, all Jahr e Kind on kein Mann! (Insterburg.) – Frischbier2, 1335. 3. Ach, du lieber Gott, gib unserm Herrn ein n… … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
ARGENT — L’argent, élément chimique de symbole Ag et de numéro atomique 47, est l’un des métaux les plus anciennement connus. Il semble cependant que sa découverte soit postérieure à celle des deux autres métaux de la même famille chimique: l’or et le… … Encyclopédie Universelle
NEPTUNUS — I. NEPTUNUS Daemonis quoddam genus, apud Gervasium Tilleberiensem MS. de Otiis Imperial. l. 3. c. 63. Anglia Daemones quosdam habet, Daemones, inquam, nescio dixerim, an secretas et ignotae generationis effigies, quos Galli, Neptunos, Angli… … Hofmann J. Lexicon universale
SCYLLA — I. SCYLLA Phorci filia, quae cum mutuô Glauci amore teneretur, indignata Circe, quae Glaucum misere deperibat, Scyllam sibi ab illo praeferri, fontem, in quo illa lavari solebat, noxiis herbis veneficiisque infecit. Cuius rei illa ignara, cum… … Hofmann J. Lexicon universale
