Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

cenarum+ap

  • 1 caesna

    cēna (not coena, caena; old form caesna; cf.

    Casmena for Camena,

    Fest. p. 205, 15 Müll.), ae, f. [Sanscr. khad-, eat; Umbr. çes-na; cf. Gr. knizô], the principal meal of the Romans in the early period, taken about midday, dinner, supper (Paul. ex Fest. p. 54, 4; Fest. p. 338, 4 and 368, 8 Müll.); subsequently, the prandium was taken at noon, and the cena was usually begun about the 9th hour, i. e. at 3 o'clock P. M. (v. Dict. of Antiq. s. v. coena; cf.: prandium, jentaculum): cena apud antiquos dicebatur quod nunc est prandium. Vesperna, quam nunc cenam appellamus, Paul. ex Fest. l. l.; Cic. Fam. 9, 26, 1; Mart. 4, 8, 6; Plin. Ep. 3, 1;

    to begin sooner was an indication of gluttony,

    Plin. Pan. 49, 6.
    (α).
    With substt.:

    cenarum ars,

    Hor. S. 2, 4, 35:

    caput cenae,

    Cic. Fin. 2, 8, 25; cf.:

    mullus cenae caput,

    Mart. 10, 31, 4:

    ejus cenae fundus et fundamentum omne erat aula una lentis Aegyptiae,

    Gell. 17, 8, 1: genus cenae sollemne, viaticum, adventicium, geniale, Philarg. ad Verg. E. 5, 74:

    honos cenae,

    Suet. Vesp. 2:

    inpensae cenarum,

    Hor. Ep. 1, 19, 38:

    cenarum magister,

    Mart. 12, 48, 15:

    ordo cenae,

    Petr. 92:

    cenae pater,

    Hor. S. 2, 8, 7:

    o noctes cenaeque deūm!

    id. ib. 2, 6, 65:

    mero Pontificum potiore cenis,

    id. C. 2, 14, 28:

    Thyestae,

    id. A. P. 91.—
    (β).
    With adjj.:

    abundantissima,

    Suet. Ner. 42:

    aditialis,

    Varr. R. R. 3, 6, 6; Sen. Ep. 95, 41:

    sumptuosa,

    id. ib. 95, 41:

    adventicia,

    Suet. Vit. 13:

    quorum omnis vigilandi labor in antelucanis cenis expromitur,

    i. e. lasting all night, Cic. Cat. 2, 10, 22:

    auguralis,

    id. Fam. 7, 26, 2:

    amplior,

    Juv. 14, 170:

    bona atque magna,

    Cat. 13, 3:

    brevis,

    Hor. Ep. 1, 14, 35:

    Cerialis,

    Plaut. Men. 1, 1, 25:

    dubia,

    Ter. Phorm. 2, 2, 28; Hor. S. 2, 2, 77:

    ebria,

    Plaut. Cas. 3, 6, 31:

    grandes,

    Quint. 10, 1, 58:

    lautissima,

    Plin. Ep. 9, 17, 1:

    libera,

    open table, Petr. 26:

    multa de magnā fercula cenā,

    Hor. S. 2, 6, 104:

    munda,

    id. C. 3, 29, 15:

    cena non minus nitida quam frugi,

    Plin. Ep. 3, 1, 9: sororia, nuptialis. Plaut. Curc. 5, 2, 60 sq.: [p. 311] Suet. Calig. 25:

    opimae,

    Hor. S. 2, 7, 103:

    popularem quam vocant,

    Plaut. Trin. 2, 4, 69:

    prior,

    i. e. a previous invitation, Hor. Ep. 1, 5, 27:

    publicae,

    Suet. Ner. 16:

    recta,

    id. Dom. 7; Mart. 2, 69, 7; 7, 19, 2:

    Saliares,

    App. M. 4, p. 152, 30:

    sollemnes,

    Suet. Tib. 34:

    subita,

    Sen. Thyest. 800; Suet. Claud. 21:

    terrestris,

    of vegetables, Plaut. Capt. 1, 2, 86:

    varia,

    Hor. S. 2, 6, 86:

    viatica,

    Plaut. Bacch. 1, 1, 61.—
    (γ).
    With verbs:

    quid ego istius prandia, cenas commemorem?

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49; Suet. Vit. 13:

    cenam apparare,

    Ter. Heaut. 1, 1, 74:

    curare,

    Plaut. Poen. 5, 3, 37:

    coquere,

    id. Aul. 2, 7, 3; id. Cas. 3, 6, 28; 4, 1, 8; 4, 2, 2; id. Rud. 4, 7, 38 al.; Nep. Cim. 4, 3:

    cenas facere,

    Cic. Att. 9, 13, 6; cf. id. Fam. 9, 24, 2 sq.:

    anteponere,

    Plaut. Rud. 2, 6, 25: committere maturo ovo, Varr. ap. Non. p. 249, 8:

    praebere ternis ferculis,

    Suet. Aug. 74:

    ducere,

    to prolong, Hor. A. P. 376:

    ministrare,

    id. S. 1, 6, 116:

    producere,

    id. ib. 1, 5, 70:

    apponere,

    Ter. Phorm. 2, 2, 28; Suet. Galb. 12:

    deesse cenae,

    Quint. 7, 3, 31:

    instruere pomis et oleribus,

    Gell. 2, 24 al.:

    cenam dare alicui,

    Plaut. Capt. 4, 4, 2; 3, 1, 34; Cic. Fam. 9, 20, 2:

    cenae adhibere aliquem,

    Quint. 11, 2, 12; Plin. Ep. 6, 31, 13; Suet. Caes. 73; id. Aug. 74; id. Claud. 32; id. Calig. 25; id. Tit. 9:

    Taurus accipiebat nos Athenis cenā,

    Gell. 17, 8, 1:

    cenam cenavi tuam,

    Plaut. Rud. 2, 6, 24:

    obire cenas,

    Cic. Att. 9, 13, 6: cenam condicere alicui, to engage one ' s self to any one as a guest, promise to be one ' s guest, Suet. Tib. 42.—
    (δ).
    With prepp.:

    ante cenam,

    Cato, R. R. 114; 115, 1:

    inter cenam,

    at table, Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; id. Fragm. ap. Quint. 9, 3, 58; id. Phil. 2, 25, 63; Quint. 6, 3, 10; Suet. Galb. 22; id. Aug. 71;

    in this sense in Suet. several times: super cenam,

    Suet. Aug. 77; id. Tib. 56; id. Ner. 42; id. Vit. 12; id. Vesp. 22; id. Tit. 8; id. Dom. 21:

    post cenam,

    Quint. 1, 10, 19.—
    (ε).
    With substt. and prepp.:

    aliquem Abduxi ad cenam,

    Ter. Heaut. 1, 2, 9; Cic. Tusc. 5, 32, 91:

    aliquem ad cenam aliquo condicam foras,

    Plaut. Men. 1, 2, 18; id. Stich. 3, 1, 38:

    holera et pisciculos ferre in cenam seni,

    Ter. And. 2, 2, 32:

    fit aliquid in cenam,

    is preparing, Val. Max. 8, 1, 8:

    ire ad cenam,

    Ter. Eun. 3, 2, 6:

    venire ad cenam,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Hor. Ep. 1, 7, 61:

    itare ad cenas,

    Cic. Fam. 9, 24, 2:

    invitare ad cenam,

    id. ib. 7, 9, 3; Quint. 7, 3, 33; Suet. Claud. 4:

    venire ad cenam,

    Cic. Fin. 2, 8, 25:

    promittere ad cenam,

    Plin. Ep. 1, 15, 1:

    vocare ad cenam,

    Cic. Att. 6, 3, 9; Hor. S. 2, 7, 30; Suet. Tib. 6:

    devocare,

    Nep. Cim. 4, 3:

    redire a cenā,

    Cic. Rosc. Am. 35, 98. —Prov.: cenā comesā venire, i. e. to come too late:

    post festum,

    Varr. R. R. 1, 2, 11:

    cenam rapere de rogo,

    of unscrupulous greed, Cat. 59, 3.—
    II.
    Meton.
    A.
    A dish, course, at dinner:

    prima, altera, tertia,

    Mart. 11, 31, 5 and 6.—
    * B.
    A company at table:

    ingens cena sedet,

    Juv. 2, 120.—
    * C.
    The place of an entertainment (cf. cenatio and cenaculum), Plin. 12, 1, 5, § 11.

    Lewis & Short latin dictionary > caesna

  • 2 cena

    cēna (not coena, caena; old form caesna; cf.

    Casmena for Camena,

    Fest. p. 205, 15 Müll.), ae, f. [Sanscr. khad-, eat; Umbr. çes-na; cf. Gr. knizô], the principal meal of the Romans in the early period, taken about midday, dinner, supper (Paul. ex Fest. p. 54, 4; Fest. p. 338, 4 and 368, 8 Müll.); subsequently, the prandium was taken at noon, and the cena was usually begun about the 9th hour, i. e. at 3 o'clock P. M. (v. Dict. of Antiq. s. v. coena; cf.: prandium, jentaculum): cena apud antiquos dicebatur quod nunc est prandium. Vesperna, quam nunc cenam appellamus, Paul. ex Fest. l. l.; Cic. Fam. 9, 26, 1; Mart. 4, 8, 6; Plin. Ep. 3, 1;

    to begin sooner was an indication of gluttony,

    Plin. Pan. 49, 6.
    (α).
    With substt.:

    cenarum ars,

    Hor. S. 2, 4, 35:

    caput cenae,

    Cic. Fin. 2, 8, 25; cf.:

    mullus cenae caput,

    Mart. 10, 31, 4:

    ejus cenae fundus et fundamentum omne erat aula una lentis Aegyptiae,

    Gell. 17, 8, 1: genus cenae sollemne, viaticum, adventicium, geniale, Philarg. ad Verg. E. 5, 74:

    honos cenae,

    Suet. Vesp. 2:

    inpensae cenarum,

    Hor. Ep. 1, 19, 38:

    cenarum magister,

    Mart. 12, 48, 15:

    ordo cenae,

    Petr. 92:

    cenae pater,

    Hor. S. 2, 8, 7:

    o noctes cenaeque deūm!

    id. ib. 2, 6, 65:

    mero Pontificum potiore cenis,

    id. C. 2, 14, 28:

    Thyestae,

    id. A. P. 91.—
    (β).
    With adjj.:

    abundantissima,

    Suet. Ner. 42:

    aditialis,

    Varr. R. R. 3, 6, 6; Sen. Ep. 95, 41:

    sumptuosa,

    id. ib. 95, 41:

    adventicia,

    Suet. Vit. 13:

    quorum omnis vigilandi labor in antelucanis cenis expromitur,

    i. e. lasting all night, Cic. Cat. 2, 10, 22:

    auguralis,

    id. Fam. 7, 26, 2:

    amplior,

    Juv. 14, 170:

    bona atque magna,

    Cat. 13, 3:

    brevis,

    Hor. Ep. 1, 14, 35:

    Cerialis,

    Plaut. Men. 1, 1, 25:

    dubia,

    Ter. Phorm. 2, 2, 28; Hor. S. 2, 2, 77:

    ebria,

    Plaut. Cas. 3, 6, 31:

    grandes,

    Quint. 10, 1, 58:

    lautissima,

    Plin. Ep. 9, 17, 1:

    libera,

    open table, Petr. 26:

    multa de magnā fercula cenā,

    Hor. S. 2, 6, 104:

    munda,

    id. C. 3, 29, 15:

    cena non minus nitida quam frugi,

    Plin. Ep. 3, 1, 9: sororia, nuptialis. Plaut. Curc. 5, 2, 60 sq.: [p. 311] Suet. Calig. 25:

    opimae,

    Hor. S. 2, 7, 103:

    popularem quam vocant,

    Plaut. Trin. 2, 4, 69:

    prior,

    i. e. a previous invitation, Hor. Ep. 1, 5, 27:

    publicae,

    Suet. Ner. 16:

    recta,

    id. Dom. 7; Mart. 2, 69, 7; 7, 19, 2:

    Saliares,

    App. M. 4, p. 152, 30:

    sollemnes,

    Suet. Tib. 34:

    subita,

    Sen. Thyest. 800; Suet. Claud. 21:

    terrestris,

    of vegetables, Plaut. Capt. 1, 2, 86:

    varia,

    Hor. S. 2, 6, 86:

    viatica,

    Plaut. Bacch. 1, 1, 61.—
    (γ).
    With verbs:

    quid ego istius prandia, cenas commemorem?

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49; Suet. Vit. 13:

    cenam apparare,

    Ter. Heaut. 1, 1, 74:

    curare,

    Plaut. Poen. 5, 3, 37:

    coquere,

    id. Aul. 2, 7, 3; id. Cas. 3, 6, 28; 4, 1, 8; 4, 2, 2; id. Rud. 4, 7, 38 al.; Nep. Cim. 4, 3:

    cenas facere,

    Cic. Att. 9, 13, 6; cf. id. Fam. 9, 24, 2 sq.:

    anteponere,

    Plaut. Rud. 2, 6, 25: committere maturo ovo, Varr. ap. Non. p. 249, 8:

    praebere ternis ferculis,

    Suet. Aug. 74:

    ducere,

    to prolong, Hor. A. P. 376:

    ministrare,

    id. S. 1, 6, 116:

    producere,

    id. ib. 1, 5, 70:

    apponere,

    Ter. Phorm. 2, 2, 28; Suet. Galb. 12:

    deesse cenae,

    Quint. 7, 3, 31:

    instruere pomis et oleribus,

    Gell. 2, 24 al.:

    cenam dare alicui,

    Plaut. Capt. 4, 4, 2; 3, 1, 34; Cic. Fam. 9, 20, 2:

    cenae adhibere aliquem,

    Quint. 11, 2, 12; Plin. Ep. 6, 31, 13; Suet. Caes. 73; id. Aug. 74; id. Claud. 32; id. Calig. 25; id. Tit. 9:

    Taurus accipiebat nos Athenis cenā,

    Gell. 17, 8, 1:

    cenam cenavi tuam,

    Plaut. Rud. 2, 6, 24:

    obire cenas,

    Cic. Att. 9, 13, 6: cenam condicere alicui, to engage one ' s self to any one as a guest, promise to be one ' s guest, Suet. Tib. 42.—
    (δ).
    With prepp.:

    ante cenam,

    Cato, R. R. 114; 115, 1:

    inter cenam,

    at table, Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; id. Fragm. ap. Quint. 9, 3, 58; id. Phil. 2, 25, 63; Quint. 6, 3, 10; Suet. Galb. 22; id. Aug. 71;

    in this sense in Suet. several times: super cenam,

    Suet. Aug. 77; id. Tib. 56; id. Ner. 42; id. Vit. 12; id. Vesp. 22; id. Tit. 8; id. Dom. 21:

    post cenam,

    Quint. 1, 10, 19.—
    (ε).
    With substt. and prepp.:

    aliquem Abduxi ad cenam,

    Ter. Heaut. 1, 2, 9; Cic. Tusc. 5, 32, 91:

    aliquem ad cenam aliquo condicam foras,

    Plaut. Men. 1, 2, 18; id. Stich. 3, 1, 38:

    holera et pisciculos ferre in cenam seni,

    Ter. And. 2, 2, 32:

    fit aliquid in cenam,

    is preparing, Val. Max. 8, 1, 8:

    ire ad cenam,

    Ter. Eun. 3, 2, 6:

    venire ad cenam,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Hor. Ep. 1, 7, 61:

    itare ad cenas,

    Cic. Fam. 9, 24, 2:

    invitare ad cenam,

    id. ib. 7, 9, 3; Quint. 7, 3, 33; Suet. Claud. 4:

    venire ad cenam,

    Cic. Fin. 2, 8, 25:

    promittere ad cenam,

    Plin. Ep. 1, 15, 1:

    vocare ad cenam,

    Cic. Att. 6, 3, 9; Hor. S. 2, 7, 30; Suet. Tib. 6:

    devocare,

    Nep. Cim. 4, 3:

    redire a cenā,

    Cic. Rosc. Am. 35, 98. —Prov.: cenā comesā venire, i. e. to come too late:

    post festum,

    Varr. R. R. 1, 2, 11:

    cenam rapere de rogo,

    of unscrupulous greed, Cat. 59, 3.—
    II.
    Meton.
    A.
    A dish, course, at dinner:

    prima, altera, tertia,

    Mart. 11, 31, 5 and 6.—
    * B.
    A company at table:

    ingens cena sedet,

    Juv. 2, 120.—
    * C.
    The place of an entertainment (cf. cenatio and cenaculum), Plin. 12, 1, 5, § 11.

    Lewis & Short latin dictionary > cena

  • 3 ingenium

    ingĕnĭum, ĭi, n. [in + geno → gigno] [st1]1 [-] qualité naturelle (d'une chose), nature, propriété.    - arvorum ingenia Virg. G. 2, 177: nature des terrains.    - ingenium soli, Plin.: qualité du terroir.    - ingenium lactis, Col.: propriété du lait.    - crines ingenio suo flexi, Petr. 126: cheveux naturellement frisés.    - locorum hominumque ingeniis, Liv. 28, 12: du fait de la nature du pays et des hommes.    - cf. Sall. H. 1; 61; 3, 17 ; Cott. 9 [st1]2 [-] dispositions naturelles, naturel, humeur, penchant, caractère, tempérament.    - Plaut. Trin. 667 ; etc. ; Ter. Eun. 880, etc.    - suum quisque noscat ingenium, Cic. Off. 1, 114: que chacun apprenne à connaître sa nature propre. --- cf. Cic. Br. 204.    - ad ingenium redit, Ter. Ad. 71: il revient à son naturel.    - ingenio suo vivere, Ter. 3, 36, 1: vivre à sa guise.    - ita ingenium meumst, Plaut. Am. 3, 2, 18: c'est mon caractère.    - Volscis levatis metu suo ingenium suum rediit, Liv. 2,: les Volsques, rassurés, retournèrent à leur vraie nature. [st1]3 [-] [surtout] dispositions intellectuelles, intelligence.    - vis non ingeni solum, sed etiam animi, Cic. Br. 93: la force non seulement de l'intelligence, mais encore de la sensibilité. --- cf. Tac. D 21.    - in magnis animis ingeniisque, Cic. Off. 1, 74: dans les âmes et les intelligences élevées.    - ingenii acies, Cic. de Or. 3, 5, 20: vivacité d'esprit, pénétration. [st1]4 [-] dons naturels, talent naturel [condition de l'éloquence].    - Cic. de Or. 1, 113 ; 2, 147 ; Br. 237 ; Or. 143, etc. [st1]5 [-] talent, génie.    - ingenium ad fingendum, Cic. Font. 40: génie pour inventer.    - summis ingeniis exquisitaque doctrina philosophi, Cic. Fin. 1, 1: les philosophes d'un génie éminent et d'un rare savoir.    - ingenium facere alicui, Ov. Met. 7, 433: donner à qqn de l'esprit.    - ingenio abundare, Cic. Fam. 4, 8, 1: avoir du talent à revendre.    - ingenium: un talent, un génie, un homme de talent...    - atrox ingenium accenderat eo facto magis quam conterruerat, Liv. 3, 11: cet esprit inflexible fut plus irrité qu'abattu par cette démarche.    - cf. Cic. Br. 147 ; Arch. 31; Rep. 2, 2 ; Liv. 41, 4, 3.    - au plur. ingenia: des talents, des génies.    - cf. Cic. Fam. 4, 8, 2 ; Sen. Ep. 2, 1; Polyb 27, 1.    - ingenia fovere, Suet.: encourager les hommes de talent. [st1]6 [-] invention, inspiration.    - ingenium alicujus, Tac. H. 3, 28: idée imaginée par qqn.    - vino ingenium faciente, Ov. M. 7, 433: sous l'inspiration du vin.    - exquisita ingenia cenarum, Plin. Pan. 49, 7: le choix ingénieux des mets.    - plenius ingenio sit miser ille meo ! Ov. Ib. 92: que son malheur dépasse mon imagination !
    * * *
    ingĕnĭum, ĭi, n. [in + geno → gigno] [st1]1 [-] qualité naturelle (d'une chose), nature, propriété.    - arvorum ingenia Virg. G. 2, 177: nature des terrains.    - ingenium soli, Plin.: qualité du terroir.    - ingenium lactis, Col.: propriété du lait.    - crines ingenio suo flexi, Petr. 126: cheveux naturellement frisés.    - locorum hominumque ingeniis, Liv. 28, 12: du fait de la nature du pays et des hommes.    - cf. Sall. H. 1; 61; 3, 17 ; Cott. 9 [st1]2 [-] dispositions naturelles, naturel, humeur, penchant, caractère, tempérament.    - Plaut. Trin. 667 ; etc. ; Ter. Eun. 880, etc.    - suum quisque noscat ingenium, Cic. Off. 1, 114: que chacun apprenne à connaître sa nature propre. --- cf. Cic. Br. 204.    - ad ingenium redit, Ter. Ad. 71: il revient à son naturel.    - ingenio suo vivere, Ter. 3, 36, 1: vivre à sa guise.    - ita ingenium meumst, Plaut. Am. 3, 2, 18: c'est mon caractère.    - Volscis levatis metu suo ingenium suum rediit, Liv. 2,: les Volsques, rassurés, retournèrent à leur vraie nature. [st1]3 [-] [surtout] dispositions intellectuelles, intelligence.    - vis non ingeni solum, sed etiam animi, Cic. Br. 93: la force non seulement de l'intelligence, mais encore de la sensibilité. --- cf. Tac. D 21.    - in magnis animis ingeniisque, Cic. Off. 1, 74: dans les âmes et les intelligences élevées.    - ingenii acies, Cic. de Or. 3, 5, 20: vivacité d'esprit, pénétration. [st1]4 [-] dons naturels, talent naturel [condition de l'éloquence].    - Cic. de Or. 1, 113 ; 2, 147 ; Br. 237 ; Or. 143, etc. [st1]5 [-] talent, génie.    - ingenium ad fingendum, Cic. Font. 40: génie pour inventer.    - summis ingeniis exquisitaque doctrina philosophi, Cic. Fin. 1, 1: les philosophes d'un génie éminent et d'un rare savoir.    - ingenium facere alicui, Ov. Met. 7, 433: donner à qqn de l'esprit.    - ingenio abundare, Cic. Fam. 4, 8, 1: avoir du talent à revendre.    - ingenium: un talent, un génie, un homme de talent...    - atrox ingenium accenderat eo facto magis quam conterruerat, Liv. 3, 11: cet esprit inflexible fut plus irrité qu'abattu par cette démarche.    - cf. Cic. Br. 147 ; Arch. 31; Rep. 2, 2 ; Liv. 41, 4, 3.    - au plur. ingenia: des talents, des génies.    - cf. Cic. Fam. 4, 8, 2 ; Sen. Ep. 2, 1; Polyb 27, 1.    - ingenia fovere, Suet.: encourager les hommes de talent. [st1]6 [-] invention, inspiration.    - ingenium alicujus, Tac. H. 3, 28: idée imaginée par qqn.    - vino ingenium faciente, Ov. M. 7, 433: sous l'inspiration du vin.    - exquisita ingenia cenarum, Plin. Pan. 49, 7: le choix ingénieux des mets.    - plenius ingenio sit miser ille meo ! Ov. Ib. 92: que son malheur dépasse mon imagination !
    * * *
        Ingenium, ingenii. Plaut. La nature et maniere de faire que chascun ha de nature.
    \
        Ingenium patris habet quod sapit. Plaut. Il resemble à son pere de sagesse.
    \
        Ingenio suo viuere. Liu. A sa fantasie.
    \
        Ingenium. Cic. L'esprit et entendement que l'homme ha de nature, L'engin.
    \
        Feruidus ingenio. Ouid. Chauld et colere de nature.
    \
        Mobilissimus ingenio. Tacit. Legier d'esprit et volage, Inconstant, Muable.
    \
        Vena benigna ingenii. Horat. Grande richesse d'esprit.
    \
        Subactum. Cic. Exercité, Cultivé.
    \
        Claudicat ingenium. Lucret. Est debile, Vacile.
    \
        Ingenium substitit malis. Ouid. Mon esprit s'est arresté et tout assopi pour les maulx et ennuis que je porte.
    \
        Ita mihi ingenia sunt, quod lubet, non lubet iam id continuo. Plaut. Je suis d'esprit si legier.
    \
        Ingenio diuino esse. Cic. Avoir un esprit divin et excellent.
    \
        Ad ingenium redire, siue reuerti. Terent. Retourner à sa nature, ou à son naturel, A faire comme on avoit accoustumé.
    \
        Ingenium soli, siue terrae. Plin. La nature de la terre.
    \
        Ingenium coenae. Plin. iunior. L'artificiel et ingenieux appareil du banquet.

    Dictionarium latinogallicum > ingenium

  • 4 assectator

    assectātor, ōris m. [ assector ]
    1) почтительно следующий (за кем-л.), верный спутник C
    2) приверженец, последователь, почитатель (a. Pythagorae AG)
    a. sapientiae PMphilosophus II
    3) искатель, любитель
    4) обожатель, поклонник, претендент на руку PJ

    Латинско-русский словарь > assectator

  • 5 cena

    cēna (coena), ae f.
    1) главная трапеза (около 34 часов пополудни), обед
    cenā comesā venire погов. Vrприйти после обеда (т. е. «к шапочному раэбору»)
    3) блюдо, часть трапезы (c. prima, altera, tertia M)
    4) совокупность обедающих, сотрапезники (ingens c. sedet J)

    Латинско-русский словарь > cena

  • 6 deliciae

    dēliciae, ārum f. [одного корня с laqueus и lacio]
    1) веселье, отрада, утеха, наслаждение, радость
    habere aliquem in deliciis C etc. — любить, баловать кого-л.
    2) любимец (d. tuae, sc. Trimalchionis Pt)
    esse alicui in deliciis C — быть чьим-л. любимцем
    3) роскошь, пышность, изысканность (supellectilis C; cenarum ciborumque AG)
    d. ventris Apобжорство
    4) избалованность, капризность ( vix ferendae C)
    se ad delicias alicujus componere Sen — приноровиться к чьим-л. капризам
    delicias facere Pl etc. — балагурить, шутить, но Ctl быть счастливым, наслаждаться ( in aliquo)

    Латинско-русский словарь > deliciae

  • 7 impensa

    impēnsa, ae f. [ impendo ]
    1) расход, издержка (facere impensas in aliquid C etc. и imponere impensam alicui rei L)
    impensae ludorum Su (cenarum H) — расходы на устройство игр (пиров)
    2) употребление, приложение (operum V; officiorum L)
    3) материалы (i. sacrifiai Pt; impensa aedificandi causa theatri Amm)

    Латинско-русский словарь > impensa

  • 8 ingenium

    in-genium, ī n. [ gigno ]
    1)
    а) врождённые особенности, природные свойства (loci Sl; campi T)
    redire ad i. Ter — вернуться к своим наклонностям, т. е. приняться за старое
    б) натура, нрав, характер (i. bonum, durum, inhumanum Ter; mobile PJ; castum J; iners O; i. mulierum Ter)
    2) способности, дарования, ум, изобретательность ( abundare ingenio C)
    ingenii acumen (acies) C — остроумие, проницательность ума
    celeres motus ingenii C или ingenii celeritas Nep — быстрый ум, сообразительность
    promptus ingenio L — сообразительный, способный
    non est nostri ingenii C (pl. = sg.) — это не в моих силах
    3) талант, гений, гениальный человек ( vir summo ingenio C)
    ingenio stat sine morte decus Prp — удел гения — бессмертная слава
    ingenio alicujus Pt — по чьему-л. замыслу
    5) образованность, знания ( amor ingenii neminem umquam divitem fecit Pt)

    Латинско-русский словарь > ingenium

  • 9 reliquiae

    ārum f. [ relinquo ]
    1) остатки ( cenarum Ap); оставшаяся часть, уцелевший остаток (copiarum Nep; exercitūs bAfr); развалины (r. oppidorum V); обломки ( navigii Sen); останки, прах (alicujus C etc.)
    r. cibi C и r. Senэкскременты
    reliquias avi persĕqui C — продолжать то, что дед оставил неоконченным
    3) культ. реликвии, мощи Eccl

    Латинско-русский словарь > reliquiae

  • 10 Aut Caesar, aut nihil

    Или Цезарь, или ничто (ср. русск. Или пан или пропал)
    Девиз Чезаре Борджиа, итальянского кардинала и военного авантюриста, изображенного в сочинении Николо Макиавелли "Государь".
    Источником для этого девиза послужили слова, приписываемые римскому императору Калигуле (12 - 41 гг.), известному своей расточительностью. Светоний рассказывает в "Жизнеописании двенадцати Цезарей" (Калигула, XXXVII): Nepotatus sumptibus omnium prodigorum ingenia superavit, commentus novum balnearum usum, portentosissima genera ciborum atque cenarum, ut calidis frigidisque unguentis lavaretur, pretiosissima margarita aceto liquefacta sorberet, convivis ex auro panes et opsonia apponeret: "aut frugi hominem esse oportere, dictitans, aut Caesarem". "Своей расточительностью он превзошел все придуманное когда-либо знаменитыми мотами, выдумав неслыханные омовения, диковинные яства и пиршества - купался в горячих и холодных душистых маслах, выпивал растворенные в уксусе драгоценные жемчужины, на пирах подавал гостям хлеб и кушанье на золотой посуде, приговаривая, что "жить надо либо во всем себе отказывая, либо по-Цезарски".
    ...Бонапарт, весьма вероятно, пришел к верному заключению, что теперь наступил момент пустить в ход свой главный козырь. Aut Caesar, aut nihil! Шутовская слава второй империи быстро исчезает, и требуется кровь, чтобы скрепить это чудовищное жульничество. (К. Маркс, Перспективы войны в Европе.)
    Итак, сердечно радуюсь, что ты поэзии предпочел науки точные: они остепенят тебя. Быть же просто стихотворцем, каких дюжины, - ты сам не захочешь. Здесь особенно справедливо: aut Caesar, aut nihil. (В. К. Кюхельбекер - И. Г. Глинке.)
    Ночь была нехороша. Больной много бредил - Доктор приехал поутру, покачал головой и прописал новые лекарства. - Еще далеко до кризиса, - сказал он, надевая шляпу. - А после кризиса? - спросил Берсенев. - После кризиса? Исход бывает двоякий: aut Caesar, aut nihil. (И. С. Тургенев, Накануне.)
    Каждый раз, как он берет в руки смычок, он сам внутренно принужден убедиться, что он ничто, нуль, а не артист. Теперь же, когда смычок лежит в стороне, у него есть хотя отдаленная надежда, что это неправда. Он мечтатель; он думает, что вдруг, каким-то чудом, за один раз станет знаменитейшим человеком в мире. Его девиз: aut Caesar, aut nihil, как будто Цезарем можно сделаться так, вдруг, в один миг. (Ф. М. Достоевский, Неточка Незванова.)
    Смешная, глупая выходка с моей стороны? Но я сказал: aut Caesar, aut nihil. Что мне за дело, что это глупо, смешно, наивно? (В. В. Вересаев, Воспоминания.)
    Послушай, Христиан, только твой друг осмелился поднять свои взоры к наивысшему (узнаешь его в этом?). Правда, похоже, что здесь он найдет и свою погибель. Но ты себе и представить не можешь, Христиан, как великолепна, как обаятельна погибель. "Aut Caesar, aut nihil" всегда было моим девизом. (Генрих Гейне - Христиану Зете, 27.X 1816.)
    Артист и поэт! Вот, друг мой, что воодушевляет меня. Но ведь уже давно решено, что я не буду заурядным человеком: aut Caesar, aut nihil. (Шандор Петефи - Лайошу Себерени, 2.XI 1842.)
    Между тем как Луи-Филипп продолжал таким образом с успехом играть роль "pauvre honteux" - стыдливого нищего, - министерство не решалось предложить Собранию увеличить содержание Бонапарта, а Собрание не казалось склонным разрешить эту надбавку, и Луи Бонапарт, как всегда, стоял перед дилеммой: aut Caesar, aut Clichy. [ Клиши - долговая тюрьма в Париже. - авт. ] (К. Маркс Классовая борьба во Франции с 1848 по 1850.)

    Латинско-русский словарь крылатых слов и выражений > Aut Caesar, aut nihil

  • 11 assectator

    assectātor (adsectātor), ōris, m. (assector), der unablässige Nachgänger, I) im engern Sinne, der treue Begleiter, der sich unterordnende Anhänger eines Parteihauptes (v. Freunden u. Klienten), cum ducibus ipsis, non cum comitatu assectatoribusque confligant, Cic.: quidam vetus assectator ex numero amicorum, Cic. – II) im weitern Sinne: 1) im allg., der unablässige Nachgänger, a) einer Frauensperson, α) der Freier, Plin. ep. 3, 11, 7. – β) der Mädchenjäger, v. einem Greise = der alte Geck, Quint. 1, 5, 8. – b) einer Sache: assectator comesque patrimoniorum pereuntium populus, Umlagerer, Sen.: bonarum cenarum, der Umlagerer guter M., der Schmarotzer, Sen.: cancer dapis ass., der seinem Fraße nachgeht, Plin. – 2) insbes., der Anhänger einer Lehre, eines Lehrers, der Jünger, sapientiae, ein Philosoph, Plin.: eloquentiae, ein Rhetor, Plin.: Apollodorus assectator Democriti, Plin.: cum diutule auditor assectatorque Protagorae fuisset, Gell.

    lateinisch-deutsches > assectator

  • 12 bonus

    bonus (arch. duonus, s. S. 852), a, um, Compar. melior, -ius, Genet. -ōris, Superl. optimus (v. opto), a, um, gut seiner Natur u. seinem Wesen nach (Ggstz. malus), fast in allen Beziehungen entsprechend dem griech. ἀγαθός (Ggstz. κακός), I) adi.: A) gut sowohl in physischer als auch in geistiger Hinsicht, trefflich, tüchtig, brav u. dgl., 1) an sich gut, bonae aedes, boni postes, Plaut.: nummi boni (Ggstz. nummi adulterini), Cic.: calamus, Cic.: agrum meliorem in his regionibus habet nemo, Ter.: optimum argentum, vortrefflich gearbeitetes, Cic. – vox, Quint.: bonā esse voce, Plaut. – memoria (Gedächtnis) b., Cic.: si meliore memoriā es, velim scire, ecquid de te recordere, Ter. – bona carmina (Ggstz. mala c.), Hor.: verba suā naturā bona aut mala (versch. v. bona verba unten no. I, A, 2, l), Cic.: verba valde bona, Cic.: bona dicta, Witze, Enn. fr.: scripta optima Graecorum, Hor.: omnia meliora facere, vervollkommnen, Cic. Tusc. 1, 1. – ars b., artes b., lobenswerte-, edle Eigenschaft, -Eigenschaften, Sing. b. Quint., Plur. b. Sall. u. Tac. (vgl. Spalding Quint. 12, 1, 7). – bonae res, das Gute (Ggstz. aliena ac nihil profutura), Sall. Iug. 1, 5. – adulescentes bonā indole praediti, Cic.: vir egregio ingenio bonisque omnibus disciplinis, Gell. – optimum est! vortrefflich! Plaut. (s. Brix Plaut. capt. 696).

    Insbes.: a) = καλός der äußern Erscheinung nach gut, hübsch, schön, forma bona, Ter. u. Varr., melior, Hor.: cervix b., Suet.: M. Lepidus iuvenis formā, quam mente melior, Vell.: mulier bona aspectu, Ambros. ep. 27. no. 16. – b) von Geburt gut, von guter Abkunft, vornehm, angesehen, auch mit ethischem Nebenbegr. des Rechtlichen, Achtungswerten, wie honett, bono genere natus, Plaut. u. Cic. u. (Ggstz. malo genere natus) Cornif. rhet.: illam civem esse Atticam, bonis prognatam, honetter Leute Kind, Ter. – c) zum Geschäft gut, tüchtig, geschickt, brav, wacker, α) übh.: gubernator, gladiator, imperator, Cic.: dux, Ov.: poëta, Cic.: non boni, sed imperiti medici, Cels.: übtr., stilus optimus et praestantissimus dicendi magister, Cic. – m. Abl., hic iaculo bonus, hic longe fallente sagittā, Verg.: et proelio strenuus erat et consilio bonus, Sall. (vgl. im folg. pace belloque b.). – u. bonus (geschickt, kundig) m. Infin., Verg. ecl. 5, 1. Val. Flacc. 1, 438. Sil. 14, 453: u. so so melior (geeigneter, brauchbarer, tüchtiger) m. Infin., Pers. 4, 16. Lucan. 8, 381. Sil. 1, 681. Val. Flacc. 1, 424. Claud. IV. cons. Hon. 541; de nupt. Hon. et Mar. 314: u. optimus m. Infin., Stat. silv. 2, 3, 70. – subst., boni, tüchtige Männer, Cic. Tusc. 1, 110. – β) zum Kampfe, im Kriege tüchtig, wacker, brav (Ggstz. malus, ignavus, s. Dietsch Sall. Iug. 86, 3), meist subst., iuxta boni malique, strenui et imbelles inulti obtruncari, Sall.: pari periculo, sed famā impari boni atque ignavi erant, Sall.: optimus quisque cadere aut sauciari, Sall. – m. Abl., vir pace belloque b., Liv.: bonus militiā, Tac.: bello meliores (Ggstz. rudes), Sall.: Pisidae optimi bello, Liv. Vgl. Fabri Sall. Iug. 13, 1. Drak. Liv. 4, 2, 2. Kießl. Tac. ann. 1, 3.

    2) in bezug auf die Empfindung, das Befinden, die Lage jmds., gut, trefflich, frisch, gesund, angenehm, günstig, glücklich, a) v. phys.. u. geistigen Befinden, gut, trefflich, gesund, valetudo bona, Cic., optima, Caes. – mens b., vernünftiger, gesunder Verstand (Ggstz. furor), Liv. u.a.: numquid vis? D. mentem vobis meliorem dari, Ter. – animus b., ein ruhiger, gelassener Sinn, Plaut.: bono animo esse, guten Mutes sein, Cic. u.a. (bes. oft es bono animo u. bono animo es, sei guten Muts, Komik., Varr. u. Apul.; s. Hildebr. Apul. met. 7, 12. p. 567): bonum animum (Mut) habere, Liv., de Numidia, Sall. – b) v. phys. Eigenschaften u. Zuständen, gut, frisch, gesund, color (Gesichtsfarbe), Lucr. u. (Ggstz. malus) Ov.: melior sanguis (Jugendblut) dabat, Verg.: aetas bona, das frische Alter = die Jugend (Ggstz. aetas mala), Cic. u. (der Tiere) Varr. – v. Lust u. Witterung, caelum b., Cato: bona et certa tempestas, Cic.: tempestas melior, via peior, Hor. – c) v. Örtl.: Th. Non in loco emit perbono has (aedes)? Tr. Immo optimo. Plaut.: amnis doctus iter melius, Hor. – d) v. unschädlichen Dingen, gesund, heilsam, unschädlich, vinum, Cels.: aquae, Prop. – e) v. den Sinnen angenehmen Dingen, gut, köstlich, edel, regio rebus opima bonis, Lucr.: bonis rebus explere, Lucr.: optimis rebus uti, in jeder Hinsicht auf das beste (feinste) eingerichtet sein, Nep. – grandi pecuniā et re bonā multā (mit vielen Kostbarkeiten) copiosus, Gell. – optima quaedam (Ggstz. vilia et minuta), Plin. ep. 2, 6, 2. – insbes., bonae res, wie τὰ ἀγαθά, köstliche Sachen, d.i. köstliche Salben, Leckerbissen, Delikatessen, Nep.: cena b., Catull.: cenarum bonarum assectator, Sen. – f) v. Nachrichten u. Gerüchten, gut, angenehm, günstig, nuntii b., Plaut.: bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est, Cic. – g) v. Gesinnung u. Denkart, et quorum melior sententia menti, Verg. – h) v. Lebens-u. Gemütszuständen, fama b. (ευδοξία), guter Ruf, Cic. (vgl. fama): optimae opinionis vir, ICt. – cum bona gratia, s. grātia. – cum b. venia, u. bl. bonā veniā, s. venia. – spes b., Cic. u.a. (vgl. spes). – i) v. menschl. Handlungen, Verhältnissen u. Lagen, gut = nützlich, verdienstlich, bona facta, Tac.: exemplum b., Tac.: alcis operā optimā fortissimāque usum esse, Caes.: bonā fortique operā eorum se ad eam diem usum, Liv.: bonam operam navare adversus alqm, Aur. Vict. – od. gut = gedeihlich, günstig, glücklich, bona initia (Ggstz. mali eventus), Sall.: bonus eventus, Varr.: exitus boni, Hor.: haec omnia meliores habebunt exitus, Cic.: fata b., Hor.: fatis melioribus uti, Verg.: salutis bonae si quid, Cic.: raro simul hominibus bonam fortunam bonamque mentem dari, Liv.: b. mors, ein glücklicher, leichter Tod, Plin. ep.: b. navigatio, Cic. u. Val. Max. – bonae res, günstige, glückliche Umstände od. Lage, Glück (Ggstz. malae), Plaut., Cic. u. Liv.: res et fortunae tuae... quae quidem cotidie faciliores mihi et meliores videntur, Cic. – in bonam partem, in optimam partem accipere (vgl. accipio), Cic. – k) v. der Zeit, gut = günstig, glücklich, froh, heiter, dies b., Ov., Sen. u. Petr.: optima quaeque dies miseris mortalibus aevi prima fugit, Verg.: bona hora, Petr.: bonas horas male collocare, Mart. – endlich l) v. Vorbedeutungen u. allem, was dazu gehört, gut = Glück bringend, günstig, von guter Vorbedeutung, auspicium b., Cic.: meliore opus est auspicio, Plaut.: omine cum bono, Catull.: bona cum alite, Catull.: ite bonis avibus, Ov. – v. der Rede, dicamus bona verba, Tibull.: linguis animisque favete; nunc dicenda bono sunt bona verba die, Ov.: dah. übtr., bona verba quaeso, nur gemach! Ter. Andr. 204. – u. die Eingangsformeln: quod bonum faustum felix fortunatumque sit, Cic.: quod bonum atque fortunatum sit, Plaut.: quod bonum faustumque sit tibi domuique tuae, Caesar Auguste, Suet.: venerare, ut nobis haec habitatio bona fausta felix fortunataque evenat, Plaut. trin. 40 sq. – u. vor Edikten: bonum factum, Heil u. Glück! Suet. (vgl. die Auslgg. zu Suet. Caes. 80, 2): bonum factum, ut edicta mea servetis, wohlan denn, nehmt in Obacht usw., Plaut.

    3) in bezug auf Zweck u. Gebrauch gut, d.i. tauglich, geeignet, zweckmäßig, bequem, aetas tironum plerumque melior, taugt besser, Cic. Tusc. 2, 38. – mit ad u. Akk.: terra cuiusmodi sit refert, et ad quam rem bona aut non bona sit, Varr.: campi militi Romano ad proelium boni, Tac. – m. Dat., ager frugum fertilis, bonus pecori, Sall.: quia mons pecori bonus alendo erat, Liv.: civitatibus suis quidem non boni (für ihre St. nicht von Segen), sed etc., Cic. de or. 3, 139. – dah. bonum est, es hilft, Cato. – quod mihi erit bonum atque commodum, bequem u. leicht für mich, Ter. – melius est m. 2. Sup., vitatu quidque petitu sit melius, Hor. sat. 1, 4, 116. – optimus est m. 2. Sup., quist amor cultu optumus, Plaut. mil. 101: bes. optimum factu esse, Cic. ep. 7, 3, 1. Cic. II. Verr. 1, 67 u. 136; Cat. 1, 29. Caes. b.G. 4, 30, 2. Liv. 38, 22, 2. – u. bonum est (es ist gut, ersprießlich, geraten, heilsam) m. Infin., Plaut. Curc. 176. Publ. Syr. sent. 47 R2: bonum atque utile est m. Acc. u. Infin., Dict. Cret. 2, 22: u. bonum videtur m. Infin., Augustin. conf. 8, 1: u. melius est m. Infin., Cic. ep. 9, 18, 2; de legg. 3, 54: u. erit melius m. Infin. perf. act., Liv. 3, 41, 3; 3, 48, 2: u. optimum est m. Infin., Caes. b.G. 2, 10, 4: u. optimum factu videtur m. Infin., Sall. Iug. 107, 5: u. optimum videtur m. Acc. u. Infin., Liv. 3, 4, 10 u. 27, 4, 3: u. optimum factu credens od. ratus m. Infin., Sall. Cat. 32, 1; 55, 1; 57, 5: u. (id) optimum est (ist am geratensten) m. folg. ut u. Konj., Plaut. trin. 486. Callistr. dig. 4, 2, 13: u. hoc mihi factu est optimum m. folg. ut u. Konj., Plaut. aul. 582: u. optimum est m. bl. Konj., Plaut. Men. 947 (dazu Brix mehr Belege).

    4) übtr. auf den Grad einer Menge, gut = ziemlich, nicht unbeträchtlich, ansehnlich, bona pars hominum, Hor.: bonam partem sermonis in hunc diem differre, Cic.: u. verb. bonam magnamque partem ad se attulit, Ter.: sit bona librorum copia, Hor.

    B) in moral. Hinsicht gut, 1) im allg., gutartig, brav, bieder, redlich, rechtschaffen, zuverlässig, ehrenhaft, treu, ehrlich (s. Dietsch u. Fabri Sall. Iug. 5, 5), a) v. Gesinnung u. Handlungsweise, ingenio bono esse, Ter.: ob mores bonos, Cels.: bono animo in populum Rom. esse, Caes.: consilio bono, in guter Absicht, Cic.: fides b., bonā fide, s. 1. fidēs. – conscientia b., Quint., conscientia optima, Plin. ep. – bona atque honesta amicitia, Sall.: societas b., Tac.: – causa b., Cic.: ratio bona cum perdita confligit, Cic. – bona pars tui, v. Geist (Ggstz. corpus), Sen.: u. so optima pars hominis, Cic.: u. quod est optimum in nobis, Lact., u. quod in homine praestantissimum et optimum est, Cic. Vgl. Bünem. Lact. 1, 7, 13. p. 49 sq. – b) v. Pers., bonus auctor, Cic.: u. so auctor valde bonus, auctor optimus, Cic.: M. Lepidus iuvenis formā quam mente melior, Vell.: boni fidelesque socii, Liv.: in foro infimo boni homines et dites ambulant, in medio, ibi ostentatores meri, Plaut.: naturā optimus, Sen.: fecit (homines) ex malis bonos, ex bonis optimos, Capitol. – bes. oft vir bonus u. subst. bl. bonus, der brave, biedere, rechtliche, wohlgesinnte, honette Mann, der Biedermann, Ehrenmann, auch ironisch (s. Sorof Cic. de or. 2, 85. Jordan Cic. Caecin. 16. p. 171), negant quemquam esse bonum virum nisi sapientem, Cic.: hoc autem celandi genus quale sit et cuius hominis, quis non videt? certe non aperti, non simplicis, non ingenui, non iusti, non viri boni; versuti potius, obscuri, astuti, fallacis etc., Cic.: pessimus atque optimus vir, Quint.: iustis autem et fidis hominibus, id est bonis viris, ita fides habetur, ut etc., Sall.: vir gratus bonusque, Liv., od. gratus homo et vir bonus, Cic.: ipso homo melior non est, es gibt keinen braveren Mann als ihn, Petr.: tanto melior! (Ggstz. tanto nequior), wir »desto besser!« (s. Wagner Ter. heaut. 549): homines optimi, die guten (lieben) Leutchen (iron.), Cic.: viri boni est misereri, Cic. – subst. (vgl. Dietsch Sall. Iug. 42, 3), proprium est boni recte facere, Quint. 5, 10, 64: bonus tantum modo segnior fit, ubi neglegas, malus improbior, Sall.: Plur., minor vis bonis quam malis inest, Plin. ep.: boni, Ggstz. nefandi (die Ruchlosen), Ov. – u. im Voc. in der Anrede, mein guter, braver, wackerer, wie ὠγαθέ, ὠγαθοί, α) in freundlicher Anrede: dux bone, Hor.: optimi viri, Cic.: o bone, Hor. u. Pers.: bone, Hor.: boni, Hor. – β) mit Ironie: bone vir, sauberer Bursche, Plaut, u. Ter.: quid ais, bone (du sauberer) custos defensorque provinciae? Cic.: boni, ihr lieben Leutchen, Hor. Vgl. Brix Plaut. capt. 951. Spengel Ter. Andr. 616. Fritzsche u. Heindorf Hor. sat. 2, 2, 1. Drak. Sil. 2, 240. – u. Bonus = Χρηστός, der »Redliche«, als Beiname des Phocion, Nep. Phoc. 1, 1.

    2) insbes.: a) politisch gut-, wohlgesinnt, patriotisch gesinnt, loyal, gemeinsinnig, d.i. in Rom = aristokratisch gesinnt, in Athen usw. = demokratisch gesinnt, ut eum, quem bonum civem semper habuisset, bonum virum (rechtl. M.) esse pateretur, Cic.: bonus et fortis civis (Ggstz. aut timidus aut sibi potius consulens), Cic.: boni cives, boni viri (Ggstz. seditiosus civis), Cic.: qui ita suum consulem observavit, ut et illi quaestor bonus et vobis omnibus optimus civis videretur, Cic.: pars (Partei) melior (Ggstz. pars deterior), Liv. – subst., ein Gutgesinnter, ein Patriot, loyaler Bürger, Sing. u. Plur. b. Cic. u.a.: omnes boni, Cic.: boni complures, Sall.: fautor et cultor bonorum, Liv.: so auch optimi viri, achtbare Patrioten, Cic.: u. ironisch, etsi propediem video bonorum (Patrioten), id est lautorum et lo upletium (Leuten, die gern gut leben u. volle Beutel haben) urbem refertam fore, Cic. ad Att. 8, 1, 3. – b) sittlich gut = sittsam, keusch, tugendhaft, quid dicas, nullam mulierem bonam esse, Plaut.: femina, Cic.: virgo, coniunx, Catull.: pueri boni malique, Catull. – amor, Catull. – c) gutmütig, uneigennützig, von Hetären, die kein Geld nehmen, expedit bonas esse vobis, Ter.: at bona, quae nec avara fuit, Tibull. – d) gütig = gnädig, gewogen, gefällig, des bonus veniam, Hor.: vos Manes este boni, Verg.: di boni! als Ausruf, Komik, u. Cic. (s. Spengel Ter. Andr. 338): bone deus, Augustin. conf. 2, 6, 12. – hic si, quā modeste munifico esse licet, vellet bonus atque benignus esse, Hor. – m. Dat., vicinis bonus esto, Cato: sis bonus o felixque tuis, Verg. – m. in u. Akk., eo velim uti possem bono in me, Cic. – dah. als Beiname des Jupiter, Iuppiter Optimus Maximus, abgekürzt OM. ( nicht Maximus Optimus, s. Cic. de nat. deor. 2, 64), Cic. u.a. – u. Bona Dea, s. bes. S. 846. – optimus zuw. noch durch Advv. gesteigert, wie: satis opt., Aur. Vict. Caes. 39, 26: valde opt., Plin. Val. 3, 3: plane opt., Apul. de dogm. Plat. 2, 19: perquam optimus, Itala psalm. 22, 5 (b. Cypr. ep. 63, 12). – / vulg. Genet. Sing. Femin. bone, Corp. inscr. Lat. 10, 1231 (a 490 p. Chr.): arch. Dat. Sing. Femin. bonai, Corp. inscr. Lat. 6, 54: arch. Nomin. Plur. bonei, Catull. 61, 232 Schw.: arch. Dat. Plur. boneis, Corp. inscr. Lat. 1, 1194 u. 10, 600. Plaut. Poen. 1216 cod. Ambr. – Kompar. arch. Akk. meliosem, Varr. LL. 7, 27. Paul. ex Fest. 122, 2 = 87, 25 Thewr. (nach Bugges Vorschlag): Abl. Sing. gew. meliore, doch auch meliori, Act. fr. Arv. aus dem J. 101. I. lin. 73. Corp. inscr. Lat. 8, 1183 (aber Cic. Quinct. 4 Kayser und Müller meliore): arch. Dat. od. Abl. Plur. meliosibus, Paul. ex Fest. 264, 6. – Superl. auch gedehnt opitumus, Corp. inscr. Lat. 1, 1016: opitimus, Corp. inscr. Lat. 6, 2440. – Superl. bonissimus od. melissimus ungebr. nach Varr. LL. 8, 75 u. 76; doch bonissima femina, Corp. inscr. Lat. 5, 342*. – arch. Nbf. duōnus, Paul. ex Fest. 67, 1. Cn. Marc. carm. bei Fest. 165 (a), 30; vgl. Gloss. II, 56, 56 ›duonus, ἀγαθός‹: Genet. Plur. duonoro(m), Corp. inscr. Lat. 1, 32.

    II) subst., bonum, ī, n., Kompar. melius, n., 1) das Gute = die gute Beschaffenheit, der gute Zustand usw., ni vis boni in ipsa inesset forma, Ter.: in bonum vertere, sich zum Guten wenden, zum Guten ausschlagen, Caes.u. Liv.: mutare in deterius aut in melius, Sen.: mutari in melius (von Pers.), Tac.: perniciosa illorum consilia fortuna deflexit in melius, Sen.: pleraque ab saevis adulationibus aliorum in melius flexit, wußte die bessere Seite herauszukehren, Tac.: reficere in melius et in maius, verbessern u. vergrößern, Plin. ep.: it in melius valetudo principis, es geht besser mit der G. des F., Tac. – 2) wie το ἀγαθόν, bonum, ī, n., u. wie τὰ ἀγαθά, Plur. bona, ōrum, n., das Gut, das Gute, a) übh. jedes phys., geistige u. moralische Gut, Glücksgut, Glück, körperl., geist. u. moral. Vorzug, Talent, Tugend, übh. alles, was gut, recht u. löblich ist (Ggstz. malum), α) Sing.: bonum breve est, Nov. fr.: sapiens et bonum ferre potest modice et malum fortiter aut leviter, Varr. fr.: aut honoribus aucti aut re familiari, aut si aliud quippiam nacti sumus fortuiti boni aut depulimus mali etc., Cic.: forma bonum fragile est, Ov.: summum bonum erae esse putabam hunc Pamphilum, Ter.: bonum tuum concoquas, genieße dein Glück, Petr.: nihil melius homini sit a dis immortalibus datum, kein größeres Gut, Cic. – bonum naturale, angeborenes Talent, Nep. – bonum mentis est virtus, Cic.: bonum tuum auge et exorna, dein Gutes (deine Vorzüge, deine Tugenden), Sen. – ius bonumque, was recht u. gut ist, Sall.: aequum et bonum u. dgl., s. aequus (oben S. 194). – summum bonum, das höchste Gut (im philosoph. Sinne), Cic.: a bono honestoque in pravum abstrahi, Sall.: boni honestique sectator, Dict. – bonum! als Ausruf, etwa »du meine Güte!« Apul. met. 10, 16. – β) Plur.: tria genera bonorum: maxima animi, secunda corporis, externa tertia, Cic.: bona malaque corporis, Suet.: bona animi, Cic., Sen. u.a. (Ggstz. bona corporis et externa, Sall.): bona aut mala, Vorzüge oder Fehler, Sall.: aber bona malaque vestra, euer Wohl und Wehe, Tac.: acer bonorum et vitiorum suorum iudex, Cic.: ingenii multa bona, Sall.: eloquentiae, ingenii studiique bona, Quint.: bona pacis, Tac. – mala fugere, sequi bona, Cic. – dividere bona diversis, Gutes vom Schädlichen trennen, Hor.: omnes omnia bona dicere, sie sagten alles Gute von mir, Ter. Andr. 97: bona omnia optare od. precari alci, lauter Heil u. Segen, Plaud. rud. 639. Liv. 24, 16, 10: meliora praetervolant, deteriora succedunt, Sen. ep. 108, 25. – di melius duint, di meliora velint od. ferant u. dgl., s. deus. – b) Gut, Güter, Vermögen, Reichtum, -tümer, nur im Plur. (vgl. Cic. parad. 1, 7), bona fortunaeque, Cic.: omnium fortunae et bona, Cic.: bona, fortunae, possessiones omnium, Cic.: b. patria, Cic.: b. paterna et avita, Cic.: bona aliena, Cic.: bona privata, Cic.: bona caduca, Stat.: bonorum omnium heres, Universalerbe, Liv.: divisa inter creditores bona, Tac.: haec Heraclii bona verbo redigere (einziehen), re dissipare, Cic.: alqm patriis bonis evertere od. exturbare, Cic.: ea bona huic Heraclio utenda ac possidenda tradere, Cic. – dah. esse in bonis, im Besitz der Güter (einer Erbschaft) sein, Cic. ep. 13, 30, 1 (dagegen Cic. Tusc. 5, 28: qui sint in bonis, nullo adiuncto malo, d.i. die im Besitze u. Genusse von [phys.- u. moral.] Gütern aller Art sind): u. in dieser Bedtg. habere in bonis, ICt.: dagegen esse in bonis alcis, im Besitze jmds. sein, jmdm. angehören, ICt. – c) bonum, das Gute = der Nutzen, Vorteil, die Belohnung u. dgl., nullā boni spe, ohne sich etwas Gutes zu versehen, Tac.: quis enim ullam ullius boni spem haberet in eo? sollte sich von ihm etw. G. versehen? Cic.: quid mihi sit boni (was sollte es mir helfen), si mentiar, Plaut.: cui bono fuisset, wenn es zum Nutzen gereicht hätte, zugute gekommen wäre, Cic.: quibus occidi patrem bono fuit, Cic. – bonum publicum, der Staatsvorteil, das Staatswohl, das allgemeine Beste (Ggstz. malum publicum), hoc ita si fiat, publico fiat bono, Plaut.: bene gerere rem bono publico, Plaut.: bonum publicum simulantes, Sall.: ne ira obstaret bono publico, Liv.: privato usui bonum publicum postponitur, Tac. – so auch commune bonum, das gemeine Wohl (Beste), non desinemus communi bono operam dare, Sen. de otio 1 (28), 4.

    lateinisch-deutsches > bonus

  • 13 consuetudo

    cōnsuētūdo, inis, f. (consuesco), die Beigewöhnung, I) an eine Sache, die Gewöhnung, angenommene Gewohnheit, das gewohnte, herkömmliche Verfahren, das Herkommen, der Brauch (Gebrauch), die Observanz, sowohl im Privatleben als im öffentlichen Leben (vgl. mos), a) übh. (oft verb. c. et exercitatio od. exercitatioque u. c. ac mos, mos consuetudoque, c. institutumque, c. et disciplina), absol., od. m. Ang. dessen, der die Gewohnheit hat, im Genet. od. durch Adi., od. m. Ang. der Sache, bei der die G. herrscht, im Genet. subst. od. Gerundii, consuetudo exercitatioque facilitatem maxime parit, Quint.: haec consuetudo iam naturae vim obtinet propter vetustatem, Cic.: mihi bene facere iam ex consuetudine in naturam vertit, Sall.: depravatio consuetudinis, Sall.: ius consuetudinis, das Recht der Observanz, das Gewohnheitsrecht, Cic. – m. Genet., c. populi Romani, Caes.: c. Graecorum, Cic.: c. maiorum, Cic.: c. medicorum, Cic.: c. vitae, teils = Herkommen des L. übh., teils = Lebensweise, Cic. (vgl. cotidianae vitae c., Ter., u. unten no. b, α): c. victus, Lebensweise, Cic. (vgl. no. II, a): c. sermonis nostri, unser Sprachgebrauch, Cic. (vgl. unten no. b, β): c. fori et pristinus mos iudiciorum, Cic. – c. oculorum, gewohnter, wiederholter Anblick, Cic. – una pars et c. earum epistularum, quibus secundis rebus uti solebamus, die eine gewohnte (scherzh.) Art, Cic. – c. incommodorum, G. an usw., Cic. – c. vivendi, Lebensweise, Quint.: male vivendi, Lact.: peccandi, Cic.: dicendi, scribendi, loquendi, Cic. u. Quint. – c. antiqua, Suet.: assidua, Quint.: quaedam barbara c., Caes.: c. bona (Ggstz. c. mala), Cic. u. (Ggstz. melior) Varr. LL. – mos consuetudoque civilis, die Sitte u. die herkömmlichen bürgerlichen Formen, Cic. – vita hominum consuetudoque communis, allgemeine Observanz, Cic.: communis vitae c., das gewöhnliche, gemeine Leben (vgl. communis vita et vulgaris hominum c.), Cic.: communis c. sermonis od. loquendi, der gewöhnliche, gemeine Sprachgebrauch, Cic. u. Quint.: c. diuturna, Cic.: illa immanis ac barbara c. hominum immolandorum, Cic.: c. longa, Quint.: c. regia, Brauch (Verwaltung) unter den Königen, Eutr.: mea vitae perpetua c., Cic.: c. pessuma, Quint.: c. usitata, Gewohnheitsrecht, Quint.: c. vetus, Cic.: c. vulgaris, Cic. – abhorrere a consuetudine communis sensus (v. der herkömmlichen Denkweise), Cic.: adducere alqm od. se in eam consuetudinem, ut etc., jmd. od. sich so gewöhnen, daß usw., Nep. u. Caes. (vgl. ad quam nos consuetudinem a familiaribus nostris adducti, Cic.): sic alitur c. perditarum contionum, Cic.: hanc consuetudinem libenter ascivimus, Cic.: assimulare castrorum consuetudinem, Nep. – ab omnium Siculorum consuetudine discedere, Cic.: plerumque autem parentum praeceptis imbuti ad eorum consuetudinem moremque deducimur, Cic. – est consuetudo Siculorum ceterorumque Graecorum, ut etc., Cic.: doctorum est ista consuetudo eaque Graecorum, ut etc., Cic.: populi Romani hanc esse consuetudinem, ut etc., Caes.: est hoc Gallicae consuetudinis, ut etc., Caes.: non est meae consuetudinis rationem reddere, qua de causa etc., Cic.: non esse consuetudinem populi Romani accipere ab hoste armato condicionem, Caes.: quod antea in consuetudine fuerit bonorum, Cic.: ut est c., wie es Gebrauch (Rechtsgebrauch, Observanz) ist, Cic.: ut barbarorum fere consuetudo est, Hirt. b. G.: ut fert Gallica c., Caes.: maiore strepitu et tumultu, quam populi Romani fert c., castra moveri iubet, Caes. – sin consuetudinem meam, quam in re publica habui, tenuero, Cic. – haec consuetudo, quae increbruit, Cic.: alqm in suam rationem consuetudinemque inducere, Cic.: in adeundis periculis consuetudinem imitari medicorum, Cic.: consuetudinem aestimationis introducere, Cic.: hanc consuetudinem inveterascere nolle, Caes.: sensim hanc consuetudinem et disciplinam minuere (abnehmen lassen), post vero Sullae victoriam penitus amittere (gänzlich verloren gehen lassen od. aufgeben), Cic.: mutare consuetudinem dicendi, Cic.: eius rei nonnullam consuetudinem nancisci, Cic.: obdurescere alcis rei consuetudine, Cic.: recedere a consuetudine vulgari, ab usitata consuetudine, a iucundissima consuetudine, Quint. u. Cic.: longo intervallo veterem consuetudinem referre, Cic.: longo intervallo hanc consuetudinem maiorum repetere ac referre, Cic.: consuetudinem suam in civibus conservandis retinere, Lentul. in Cic. ep.: cenarum rectarum consuetudinem revocare, Suet.: senatum ad pristinam virtutem consuetudinemque revocare, Cic.: consuetudinem sequens, gewohnheitsmäßig, Gell.: si paulatim haec consuetudo serpere ac prodire coeperit, Cic.: suam consuetudinem in patrociniis tuendis servare, Vatin. in Cic. ep.: in iudicio non morem consuetudinemque servare, Cic.: tenere consuetudinem suam od. consuetudinem a Socrate traditam, Cic.: consuetudine eā inter se quam saepissime uti, Cic.: vetere in nova (fabula) uti consuetudine, Ter. – tenuit (erhält sich) consuetudo, ut etc., Quint. 2, 1, 1: vetus consuetudo tenuit, ut etc., Veget. mil. 2, 8, 8. – in consuetudinem venire, teils v. Dingen = zur Gew. werden, zB. quod iam in c. venit, Cic.: quod a nostris hominibus saepissime usurpatum iam in proverbii c. venit, Cic.; teils v. Pers. = die Gew. annehmen, zB. in c. Alexandrinae vitae licentiaeque v., Caes.: in eam iam benignitatis c. venisse, ut etc., Cic.: paulatim in c. eius regni occupandi venisse, Auct. b. Alex. – frequens et assidua nobis contentio iam prope in consuetudinem vertit, wurde uns zur G., Tac. dial.: in consuetudinem vertit (es wurde Gebrauch), ut consules suo quoque nomine quantum principi debeant profiteantur, Plin. pan. – m. Praepp. od. im bl. Abl. als Adverbial-Ausdr., ad consuetudinem Graecorum, nach der G. der Gr. (zB. disputare), Cic.: ad nostram consuetudinem, Nep.: ex consuetudine, Sall.: ex consuetudine sua, Caes.: u. bl. consuetudine, Cic.: consuetudine suā, Caes.: consuetudine populi Romani, Caes.: quādam barbarā consuetudine, Caes.: vetere ac iam pridem receptā populi Rom. consuetudine, Tac.: consuetudine peccandi liberā, Cic.: pro mea consuetudine, Cic.: praeter consuetudinem, Cic.: praeter consuetudinem ac morem maiorum, Suet.: extra consuetudinem, Caes.: contra consuetudinem, Hirt. b. G. u. Sen. (vgl. si quid contra morem consuetudinemque civilem fecerint, Cic.): supra consuetudinem, Cels.

    b) insbes.: α) die Gewöhnung = die (gewohnte) Lebensweise (vollst. c. vitae, victus u. dgl., s. oben no. a), imago consuetudinis atque vitae (öffentl. Wirksamkeit) Epaminondae, Nep.: deflectere a pristina consuetudine, Phaedr.: ad superiorem consuetudinem reverti, Cic.: longinquā malā consuetudine aegrum traducere in meliorem, Varr. LL.: neque vino neque consuetudine reliquā abstinere, Suet.: imitari Persarum consuetudinem, Nep. – β) die gewöhnliche Ausdrucksweise, der (herrschende) Sprachgebrauch (vollst. c. sermonis, loquendi, s. oben no. a), c. recta (Ggstz. c., quae depravata est), Varr. LL.: c. indocta, der Spr. ohne gelehrte Bildung, Cic.: c. saeculi, Sen.: consuetudinem vitiosam et corruptam purā et incorruptā consuetudine emendare, Cic.: consuetudinem imitari, Cic.: uti pravissimā consuetudinis regulā, Cic.: in consuetudinem nostram non caderet, würde mit unserem Spr. nicht übereinstimmen, Cic. – dah. meton., eine bestimmte Sprache, c. Latina, nostra, Col.: c. Graeca, Col. – γ) die gewöhnliche Annahme, omnia quae in consuetudine probantur, nach der gew. Annahme (im gewöhnlichen Leben) als ausgemacht gilt, Cic. Acad. 2, 75: ideo (aquilam) armigeram Iovis consuetudo iudicat, Plin. 10, 15.

    II) die Beigewöhnung an eine Person od. ein persönl. Verhältnis, der gesellige Umgang, der gesellige Verhältnis, die Geselligheit, a) übh. (vollst. c. victus; verb. consuetudo ac familiaritas, domesticus usus et c. u. dgl.), c. multa et iucunda, Cic.: c. iucundissima, Cic.: longinqua, Caes.: c. paucorum dierum, Cic.: c. superiorum annorum, Caes.: c. nutrimentorum (der ersten Jugendjahre), Suet.: c. legationis (des Legaten mit dem Feldherrn), Hirt. b. G.: mihi non ignota in consuetudine et familiaritate suavitas tua, Cic.: inductus consuetudine ac familiaritate, Cic. – dare se in consuetudinem sic prorsus, ut etc., Cic.: devincire alqm consuetudine suā sic, ut etc., Nep.: cum Metellis erat ei non modo hospitium, verum etiam domesticus usus et consuetudo, Cic.: Atticus noster maiorem mihi cum Cassinio consuetudinem fecit, Cic.: insinuare in consuetudinem alcis, Cic.: immergere se blanditiis et assentationibus penitus in consuetudinem alcis, Cic.: intermittere consuetudinem, Cic.: permanere in eadem amicitiae consuetudine, Cic.: revocare alqm in consuetudinem pristinam, Cic.: postea prorsus ab instituta nostra paucorum dierum consuetudine longe refugit, seitdem hat er den zwischen uns in den wenigen Tagen eingeleiteten Verkehr völlig abgebrochen, Cic.: ut eos consuetudine adhibitā (bei fortgesetztem Umgang) facile internosceremus, Cic. – im Plur., nostri amores mores consuetudines, Plaut.: amicitiae, consuetudines, vicinitates, clientelae, Cic.: consuetudines victus non possunt esse cum multis, Cic.: consuetudines, amicitias, res rationesque iungere cum alqo, Cic. – b) insbes., der zärtliche, vertraute Umgang der Eheleute, Octaviae consuetudinem cito aspernari, Suet. Ner. 35, 1: Agrippinae consuetudine teneri, sehr an der A. hängen, Suet. Tib. 7, 2. – u. das zärtliche Verhältnis der Liebenden, gew. im unedlen Sinne = das Liebesverhältnis, c. parva, Ter.: c. eius, Ter.: turpis dominae consuetudo cum servo, turpis domino cum ancilla, Quint.: huic (libertinae) consuetudo cum Aebutio fuit, Liv.: erat ei cum Fulvia stupri vetus consuetudo, Sall.: stupri consuetudinem facere cum alqo, Suet.: consuetudinem habere cum fratris uxore, Suet.

    lateinisch-deutsches > consuetudo

  • 14 deliciae

    dēliciae, ārum, f. (zu lacio, laquens; wohl urspr. adjekt., dah. sc. res, was durch seine Reize Vergnügen macht u. uns anzieht, wobei man mit Vergnügen u. Wohlgefallen verweilt, also) ergötzliche Dinge (dah. auch = Kleinodien, s. Grasberger de usu Plin. p. 73), feine, üppige Genüsse, Ergötzlichkeit jeder Art, Lustbarkeit, Üppigkeit, Prunk (an Geräten usw.), Komfort u. Luxus, Liebhaberei, Spielerei (auch in der Rede), Galanterien (in der Liebe), Schlüpfrigkeiten (in Gedichten usw.), I) eig.: multarum deliciarum comes est extrema saltatio, Cic.: deliciae lususque, Mart.: cenarum ciborumque exquisitae deliciae, Gell.: aut supellectilis ad delicias aut epularum ad voluptates, Cic.: deliciae ventris et inguinum, Völlerei u. Hurerei, Apul.: deliciae (Kleinodien) feminarum, Plin.: taxatio in deliciis tanta, ut etc., als Kleinod hat er (der Bernstein) einen solchen Wert, daß usw., Plin.: M. Agrippa vir rusticitati propior quam deliciis, Plin.: d. aestivae, Lustort für den Sommer, Sommerfrische, Flor.: delicias facere, Scherz treiben, scherzen, Plaut. u. Fronto; u. schäkern = Obszönitäten treiben, Catull.: delicias et mollia carmina facere, Spielereien, Ov.: necesse est me ad delicias componam memoriae meae, mich in die Launen meines G. füge, Sen. rhet.: ecce aliae deliciae (Prätentionen) equitum vix ferendae, Cic.: esse (alci) in deliciis, jmdm. ein Gegenstand großen Wohlgefallens sein, jmds. Zuneigung haben (auch v. Pers.), Cic.: habere alqm in deliciis, an jmd. großes Wohlgefallen finden, seine Freude haben, Cic. u.a. (vgl. catellus, quem puella in deliciis habuerat, das Schoßhündchen des M., Val. Max.): otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo, Spiel u. Scherz, Plaut. – II) übtr., v. Pers., die Lust, der Liebling, meae deliciae, Plaut. (s. Spengel Plaut. truc. 5, 29): amores ac d. tuae Roscius, Cic.: amor et d. generis humani, Suet.: Ggstz., Encolpius quidem lector, ille seria nostra, ille deliciae, mein Gesellschafter in ernsten und fröchlichen Stunden, Plin. ep. 8, 1, 2. – bes. v. Sklaven, Liebling, Lieblingssklave, deliciae pueri, lieber Junge, Plaut.: del. domini, Verg.: del. divitum, Ps. Quint. decl.: del. Alexandrinae, Quint. – / Vorklass.u. nachklass. Nebenformen: delicia, ae, f., Plaut. rud. 429 (vgl. Gell. 19, 8, 6). Solin. 46, 3. *Apul. apol. 9. p. 14, 5 Kr. Corp. inscr. Lat. 9, 1482: delicies, Apul. de deo Socr. prol. p. 109 H. (= p. 3, 27 G.): delicium, Phaedr. 4, 1, 8. Mart. 1, 7, 1 u.a. Arnob. 4, 26. Corp. inscr. Lat. 2, 1852; 6, 12357 u. 14959 u. 20237 (vgl. für delicia u. delicium Neue Wagener Formenl.3 1, 693: subst. dēlicius, iī, m., Corp. inscr. Lat. 6, 800 u. 3967.

    lateinisch-deutsches > deliciae

  • 15 elegantia

    ēlegantia, ae, f. (elegans), die geschmackvolle-, feine Wahl, die Feinheit, a) übh., die Feinheit, der feine Geschmack, das feine-, geschmackvolle Äußere od. Auftreten, der feine Anstand, in bezug auf Pers.u. pers. Eigenschaften, verb. elegantia et integritas, integritas et elegantia alcis, Cic.: utilitas et elegantia, Varro LL.: el. eius, Plaut.: annos celans elegantiā, Phaedr.: elegantiae arbiter, Tac.: m. Genet., el. vitae, Nep. u. Tac.: morum, Tac.: ingenii, fein gebildeter Geist, Plin. ep.: el. doctrinae, höhere wissenschaftliche Bildung, Cic. – in bezug auf Lebl., el. cenarum, Sen. ep. 122, 18: capilli, geschm. Anordnung, Plin. 35, 67: uvae, Plin. 14, 71: materies crispioris elegantiae, ist sein gemasert, Plin. 13, 62. – Plur., Vitr. 1, 1, 13. Porphyr. Hor. carm. 1, 30, 7: laudatus propter elegantias (wegen seines Raffinements) dominus, Petron. 34, 4. – b) in bezug auf Darstellung, Gedanken u. Urteil, die Gewähltheit, Feinheit, der feine Geschmack, die Gründlichkeit, Richtigkeit (Korrektheit), Socraticorum, Quint.: actoris, Quint.: verborum Latinorum, Cic.: mira sermonis, Quint.: horum commentariorum, Hirt. b. G.: el. loquendi, Cic.: scribendi, Hirt. b. G.: disserendi, logische Richtigkeit, Cic.: in hac divisione rem ipsam prorsus probo, elegantiam (die logische Richtigkeit) desidero, Cic. – Plur., elegantiarum veterum cura, Gell. 1, 4, 1: libri elegantiarum omne genus referti, Gell. 19, 4, 1: vocum verborumque elegantias sectari, feine Wahl in Worten u. Ausdrücken, Gell. 2, 9, 5. / eligantia geschr., Turp. com. 99 R. 2

    lateinisch-deutsches > elegantia

  • 16 impensa

    impēnsa, ae, f. (impensus, a, um, v. impendo), der Aufwand, die Auslagen, die Kosten, I) eig. u. übtr.: A) eig.: impensae cenarum, Hor.: impensae itineris, Suet.: aedificii dilabentis, Suet.: impensae publicae, Tac.: omnes impensae (Auslagen) ad ductus et castella et lacus pertinentes, Frontin. aqu.: quia impensa pecuniae facienda erat, Liv.: impensam facere in alqd, Kosten auf etwas verwenden, Cic.: verb. impensam ac sumptum facere in alqd, Varro: stultas et supervacuas impensas facere, Ps. Quint. decl.: impensam imponere alci rei, Liv.: impensam praestare alci, Liv.: impensam de publico praestare (aus Staatsmitteln bestreiten), Vitr.: impensae parcere, Liv.: impensā alcis, auf jmds. Kosten, Plin. u. Suet.: impensā exiguā, Suet.: nullā impensā, ohne Kosten, Cic.: publicā impensā, Suet.: sine publica impensa, ohne Kosten des Staats (so daß der Staat nichts bezahlt), Liv. – B) übtr., der Aufwand, die Verwendung einer Sache übh. zu irgend einem Zweck, cruoris sui, Aufopferung, Ov.: officiorum, Liv.: operum, der Mühe, Verg.: impensis meis, auf Kosten meines Rufs (guten Namens), Nep. Phoc. 1, 4. – II) meton., die Erfordernisse, Bedürfnisse, das Material, die Masse, die Zutaten, sacrificii, Petron. 137, 6: zum Ziegelstreichen, Edict. Diocl. 7, 15 u. 16. Corp. inscr. Lat. 6, 1585 b 15: zum Bauen od. Ausbessern, Pallad. 1, 9, 4. Frontin. aqu. 124. Iul. Obs. 87 (28): imp. pumicea, testacea, Pallad. 1, 13, 2 u. 1, 40, 5: impensae aedificandi causā theatri dudum congestae, Amm. 29, 6, 11: zu einer Speise, Apic. 8, 372 u. 375. – / Über impensa = Mörtel, s. Wölfflins Archiv 4, 421 u. 5, 143.

    lateinisch-deutsches > impensa

  • 17 ingenium

    ingenium, iī, n. (in u. gigno), die angeborene, natürliche Art u. Beschaffenheit, Natur, I) einer Sache (vgl. Fabri Sall. or. Cottae § 9), arvorum, Verg.: campi, Tac.: loci caelique, Tac.: lactis, Gell.: caeli mores solique ingenia, Plin.: loci, Sall.: oris et vultus, natürliche Gesichtsbildung, Plin.: ingenio (= sponte suā) arbusta ubi nata sunt, Naev. tr. fr.: constabat (insulas) suopte ingenio alimenta mortalibus gignere, Sall. fr. – II) eines Menschen, A) in bezug auf das Gemüt, 1) im allg., die Naturanlage, das Temperament, die Sinnes- u. Gemütsart, das Herz, der Charakter, novi ingenium mulierum, Ter.: ingenium bonum, liberale, durum, inhumanum, Ter.: mobile, Plin. ep.: ingeniorum ferocia, Vell.: antiquum ingenium obtines, alte Art, Ter.: ingenio suo vivere, Liv.: suo ingenio uti, Tac.: redire ad ingenium, auf die alten Sprünge kommen, Ter.: fretus ingenio eius, auf sein gutes Herz, Plaut. – 2) insbes., der angeborene Mut, ing. forte, Enn. ann. 414: firmum, Enn. fr. scen. 25: nullum est ingenium tantum neque cor tam ferum, quod non labascat linguā, mitescat malo, Acc. tr. 684: quinque elegit, quorum ingenia validissima erant, Sall. Iug. 103, 2: augete ingenium viris fortibus, Sall. hist. fr. 1, 48 (51), 20. – B) in bezug auf Intelligenz: 1) im allg., die angeborene Fähigkeit, natürliche Anlage, der natürliche Verstand, Kopf, tardum, acerrimum, acutum, magnum, Cic.: pulcherrimum, Plin. ep.: ingenii acies, Nep., ingenii acumen, scharfer, durchdringender V., Cic.: promptus ingenio, ein fähiger Kopf, Liv.: cum ingenio (mit Verstand) versari in alqa re, Cic.: extremi ingenii esse, ein gar arger Schwachkopf, ganz unfähig sein, Liv.: ingenio (Anlage) egregio ad miserias natus sum, Ter. – 2) insbes., Begabung, Scharfsinn, Erfindungsgeist, Phantasie u. geistiges Talent, Geist, Witz, a) eig.: accusatoris, Cic.: ad fingendum, Cic.: aemulandi, Solin.: nam et animi et ingenii celeres quidam motus esse debent, Gemüt u. Phantasie müssen eine gewisse Beweglichkeit besitzen, Cic.: Plur., cum ipsi doctrinā et ingeniis abundarent, Cic.: certis ingeniis inmorari et innutriri oportet, Sen. – b) meton.: α) v. der Pers. selbst, Begabung, Geist, Talent, Cic. Brut. 147; de rep. 2, 2. Liv. 21, 4, 3: Plur., Vell. 1, 16, 2 u. 17, 5 u.a. Sen. ad Polyb. 27, 1. Suet. Aug. 89, 3 u. Vesp. 18. – β) eine sinnreiche Erfindung, ein sinnreicher, kluger Einfall, exquisita ingenia cenarum, sinnreich ausgewählte Gerichte, Plin. pan. 49, 7. – / Mask. Nbf. Akk. ingenium mitem, Ven. Fort. carm. 4, 26, 15.

    lateinisch-deutsches > ingenium

  • 18 lautitia

    lautitia, ae, f. (lautus), I) = πολυτέλεια, großer Aufwand, Luxus, Pracht, sowohl in der häuslichen Einrichtung als insbes. in der Besetzung der Tafel mit Speisen, dah. deutsch auch = Herrlichkeiten, luxuriöses (flottes) Leben, üppiger Tisch, Leckereien, Leckerbissen, α) Sing.: mea nova laut, fl. Leb. in neuester Zeit, Cic. ep. 9, 16, 8: illa tua laut., Cic. ep. 9, 20, 1: tripatinium appellabatur summa cenarum lautitia, Plin. 35, 162: columnis utebantur in templis, nec lautitiae causā, Plin. 36, 45: meretrix lautitiam eius (Antonii) apparatumque obtrectans, Plin. 9, 19: ad cenas lautitia transfertur, Sen. ep. 114, 9: invidia (der gehässige Vorwurf) lautitiarum, Suet. Aug. 71, 1. – β) Plur.: reliquus lautitiarum apparatus, Petron. 21, 5: munditiarum lautitiarumque studiosissimus, Suet. Caes. 46: mirari lautitias, Petron. 27, 4 u. 34, 8: in his eramus lautitiis, cum usw., wir schwelgten in diesen Herrlichkeiten, Petron. 32, 1: ut Fortunata disposuerat lautitias suas, Petron. 73, 5: has lautitias aequavit ingeniosus cocus, Petron. 70, 7. – II) = farina ex tritico aquā consperso, Paul. ex Fest. 118, 4. Gloss. Scal. V, 603, 22.

    lateinisch-deutsches > lautitia

  • 19 libator

    lībātor, ōris, m. (libo), der Darbringer einer Libation (eines Trankopfers), cenarum, Fronto de fer. Als. ep. 3. p. 226, 23 N.

    lateinisch-deutsches > libator

  • 20 reliquiae

    reliquiae, ārum, f. (reliquus), das Zurückgebliebene, Übrige von etwas, der Überrest, der Rest, die Trümmer, I) eig.: A) im allg.: alicariae, Abfälle, Plaut.: paucorum mensum, Plaut.: copiarum, Nep.: coniurationis, Cic.: cibi, Ausleerungen, Cic.: hordei, Phaedr.: oppidorum, Verg.: navigii, Wrack, Sen. – m. subj. Genet., Troes, Danaûm r., die von seiten der Danaer übriggelassenen Troer, Verg.: reliquiae pugnae, die nach der Schlacht Übriggebliebenen, Liv.: reliquias tantae cladis velut ex naufragio colligere, Trümmer (von Truppen), Liv. – B) insbes.: a) die Speisereste, Tafelreste, Reste, der Abhub, Abtrag, Plaut., Sen. u.a. (vollst. cenarum r., Apul. met. 2, 24): cenā peractā reliquias circumstantibus dividere, Sen. – sarkastisch, vellem Idibus Martiis me ad cenam (zur (Ermordung Cäsars) invitasses, reliquiarum nihil fuisset, es würden keine Reste (kein Abtrag, d.i. Antonius) übriggeblieben sein, Cic. ep. 12, 4 in. – b) die Überreste eines toten Menschen od. Tieres, das Gerippe, humanorum corporum, Tac. ann. 2, 69: polypi, Plin. 9, 93. – c) die Überreste eines verbrannten Leichnams, die Asche, Marii, Cic.: reliquias gentili Domitiorum monumento condere, Suet.: ossa et reliquias mari mersit, Suet. – u. = Gebeine, Corp. inscr. Lat. 6, 1884 u. 6, 14672: reliciae geschr., Corp. inscr. Lat. 6, 4999. – u. die Gebeine eines Märtyrers, die Reliquie, Hieron. epist. 109, 1. Augustin. serm. 318, 1 u.a. Eccl.; vgl. Elmenhorst zu Gennad. p. 168. – d) die nicht verbrannten Fleischreste des Opfertieres, im Gegensatz zu exta, Suet. Aug. 1. – e) die Ausleerungen, Exkremente, Sen. de const. sap. 13, 2. – f) reliquiae infantis, die Nachgeburt, Soran. – II) übtr.: pristinae fortunae reliquiae miserae et afflictae, Cic.: reliquiae pristinae dignitatis, Cic.: dissipare reliquias (die letzten Kräfte) rei publicae, Cic.: erant haud parvae reliquiae belli circa Agrigentum Romanis, Liv.: avi reliquias persequi, den vom Großvater hinterlassenen Rest (des punischen Krieges), Cic. – / Sing. reliquia, converritor pridianae reliquiae, Apul. apol. 6. – bei Dichtern zur Verlängerung des e auch relliquiae geschrieben; vgl. Lachm. zu Lucr. p. 281.

    lateinisch-deutsches > reliquiae

См. также в других словарях:

  • TRIPATINUM — in cenarum delitiis olim, apud Romanos. Plin. l. 35. c. 12. quod est de Plastices inventoribus et ficlilibus vasis, Atque ut luxu quoque aliqua contingat auctoritas figlinis, tripatinum, inquit Fenestella, appellabatur summa cenarum lautitia. Una …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Кухня Древнего Рима — «Розы Гелиогабала». Картина, иллюстрирующая рассказ «Истории августов» …   Википедия

  • ANTE coenam — in cenarum conviviis lautioribus erant primi ferculorum missus, qui et interdum iterabantur: cum secunda fercula, ipsumque velut solidum cenae, cena dicerentur, Turnebus Adversar. l. 17. c. 10. Casaubono Antecena sive Antecenia dicebantur, qui… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • ASAROTA — fuerunt pavimenta, in quibus auriis coloribus cenarum reliquiae depictae erant, ita, ut facile falli quis potuisset, existimans veras esse reliquias, et totum pavimentum non fuisse versum, cum tamen revera purgatissimum erat. Graece Α᾿σάρωτα, ab… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • COENA — quasi κοινὴ, quia antiquitus seorsim solebant prandere Romani, cenare cum amicis, Plut. Symp. l. 8. c. 6. Comessationem antecedebat et Prandium primo, dein Merendam sequebatur. Olim Vesperna dicta, a vespertino, quô sumebatur, tempore, hora enim… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • DOMINIA — Vett. dicebantur convivia hilariora. A. Gell. l. 2. c. 24. Principes civitatis, qui ludis Megalensibus antiquo ritu mutitarent, i. e. mutua inter sese Dominia agitarent. Nomen iis a Domino sive praebitore convivii: cuius idem meminit l. 13. c. XI …   Hofmann J. Lexicon universale

  • GRANDE Sophos — acclamatio usitata olim, quâ Oratori vel Poetae ab Auditoribus applaudebatur: Σοφῶς, θείως, μεγάλως, Pulchre, bene, recte! Euge, belle! Facete, laute, lepide, nihil supra. Hor. de Arte Poet. v. 428. Clamabat enim, pulchre, bene, recte. Sidon.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • MAGISTER — quantus in Imperio titulus olim fuerit, indicat Cassiodor. Variar. l. 6. form. 6. de Magisteria dignitate. His tribui solet, qui velclassi, societati et muneri praesunt, vel in scientia aliqua, praesertim literaria, eminentiae gradum consecuti… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • PATINA — an a patendo; unde saepe in veter, libris Patena scribitur, ut vidimus supra: an a πατάνη, ut Suidae visum? Graecis Λοπὰς est: a Romanis, luxuriante sequiore aevô, variis argumentis caelari consuevit. Unde Hederatam memorat Treb. Pollio in… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • SODALES — apud Romanos, teste Festô, nonnullis dicti sunt, quod una sederent essentque; aliis, quod ex suo dapibus vesci soliti sint. In quorum priori significatu Appuleius Miles. 10. Hic est, qui sodalem convivamque possidet luctantem asinum, saltantem… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • SUMPTUARIAE Leges — crescente conviviorum apud Romanos luxu modum illis imposuêre, a Viris sapientibus latae. Cum enim a veteri et avitâ Maiorum parsimoniâ posteri in tantum discederent, ut nullum amplius luxuria sciret modum, integrique apri ac ursi mensas ornare… …   Hofmann J. Lexicon universale

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»