-
1 алеуахи кæнын
диал. обильно разлитьсяКъуыстил афæрсыл ис æмæ бæгæны зæххыл алеуахи кодта. – Кадка упала на бок и пиво вылилось на землю.
…бæстыл сой алеуахи кæндзæн. – …повсюду разольется жир. (Хуыгаты С., Гандзейы чиныг)
-
2 комдзаг
(мн. комдзæгтæ)кусок, помещающийся во ртуИуахæмы дын æз галлиполийаг æнхъызт æлыджы къуыбар куы аныхъуырин: уæдæй фæстæмæ мын уыцы комдзаг, мæ зæрдæйы билцъ æфтаугæйæ, стонджы бурдзагъд тасæй мæ уд сцæйхауын кæны æмæ мын, цы зæххыл хъуамæ цæрин, уый уæззау мысинæгтæй мæ зæрдæ æлхъивы. – Однажды я проглотил кусок терпкой галлиполийской глины: и вот до сих пор этот комок, прорастающий в моем сердце, давит на меня грузом желтого отчаяния голода и тяжелой памятью о земле, где я должен жить. (Гæздæнты Г., Повесть о трех неудачах)
-
3 предмет
(мн. предметтæ)1) предмет, дисциплина (учебная)скъолайы предметтæ – школьные предметы (дисциплины)
Ау, нæ сæйраг горæты гуырдзиаг сывæллæттæ æппæт предметтæ куы цæуынц сæ мадæлон æвзагыл, æмæ уымæй хæлд куы нæ цæуы «цавæрдæр ахсджиаг» закъон, уæд ирон æвзагæн йæ райгуырæн зæххыл цæуылнæ ис ахæм бартæ? – Как же так, если в нашей столице грузинские дети все дисциплины проходят на своем родном языке и от этого «некий важный» закон не нарушается, то тогда почему у осетинского языка на родной земле нет таких прав? (Абайты Арбилянæ, «Рæстдзинад»)
2) вещь, предмет (всякое конкретное материальное явление, воспринимаемое как нечто существующее особо)Мивдисæг у, предметы архайд æмæ уавæр чи æвдисы, уыцы ныхасы хай. – Глагол – это часть речи, показывающая действие и состояние предмета.
-
4 сцымыдис уын
Цымæ ма Зæххыл, ирон лæг кæдæм нæ фæхæццæ ис, ахæм бынат баззад? Ацы хъуыдымæ не ’ппæт дæр сцымыдис стæм. – Интересно, есть ли еще на Земле такое место, где не побывал осетин? Этот вопрос нас всех заинтересовал. (Газет «Рæстдзинад»)
Цымæ куыдæй бафтыд адæймаджы къухы ахæм æмбисонды хæзна? – сцымыдис вæййы чиныгкæсæг. – Интересно, каким образом приобретается такое чудесное богатство? – заинтересовывается читатель. (Хъодзаты Æхсары уацæй)
Чиныгкæсæг сцыдыдис вæййы: цы уыдзæн дарддæр? – Читатель заинтересовывается: что будет дальше? («Мах дуг», 2008, №9)
-
5 тыд
-
6 æрчъицын кæнын
Усæн зæххыл йæ гуыпп фæцыд. Уынæрмæ Дудæджы мад рауад, чындзы æрчъицын кодта æмæ хойæгмæ дзуры:… – Женщина брякнулась на землю. На шум вышла мать Дудага, привела в чувство невестку и обратилась к постучавшему (в дверь):… (Гæлуаты А., Худæг æмæ Дудæг)
См. также в других словарях:
ДЗЫХ ЗÆХХЫЛ НÆ СÆРФЫН — Кæрдæг нæ хæрын. Фæзæгъынц фосæй. Стæй мæ сихорæй фæстæмæ нал федтой æмæ сæ дзых зæххыл нал асæрфдзысты. (Кæстæрарæх. 120.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
ЗÆХХЫЛ НАЛ ЦÆУЫН — 1. Тынг бирæ адæм æрæмбырд уын. Се рцыдмæ инæлары хæдзары раз æнæхыгъд адæм æрæмбырд ирæй, кæсæгæй, уырысæй. Зæххыл нал цыдысты æмæ æнхъæлмæ кастысты. 2. Тынг схъæлдзæг уын … Фразеологический словарь иронского диалекта
ЗÆХХЫЛ УÆЗ КÆНЫН — Тынг бирæ адæм æрæмбырд уын. Ам адæмы тæригъæдты уæзæй... ныкъæдз дæн. Дæуæн та зæххыл уæз кæнынц, нымæц дæр сын нæй. (Козаты Х. Тæригъæдтæ.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
КЪÆХТÆ НÆ ХÆЦЫНЦ ЗÆХХЫЛ — Цырд змæлын, кæнæ истæуыл тынг цин кæнын. Циндзинад зæрдæйыл базыртæ садзы – къæхтæ нæ хæцынц зæххыл. (Гафез. Уацмыстæ. 1955.) … Фразеологический словарь иронского диалекта
ФЫНДЗ ЗÆХХЫЛ ХАФЫН — Тынг ныззæронд, ныггуыбыр уæвын; ныффæллайын. Нæ кадыл мард мадæлтæ æмæ фыдæлтæм бакæс, уæд бон изæрмæ сæ цоты цотæн хæринаг æмæ æхсыры цъыртт агургæйæ сæ къæхтæ айсын нал фæразынц – фæллад фæлмæстæй сæ фындзтæ зæххыл ахафтой. (Фыдыбæстæ, 1992, 2 … Фразеологический словарь иронского диалекта
АРВ ЗÆХХЫЛ ЙÆХИ ХОСТА — Тынг уарын … Фразеологический словарь иронского диалекта
ЗÆХХЫЛ НАЛ ЛÆУУЫН — Истæмæй тынг сбуц уын, схъæлдзæг, схъал уын … Фразеологический словарь иронского диалекта
НАРТÆ — Нарты кадджыты сæйраг архайджытæ, хъæбатыр, зондджын, зонынджын æмæ æгъдауджын адæмы хатт. Ирон адæм сæ хонынц сæ таурæгъон фыдæлтæ. Хуыцау сæ сфæлдыста уæйгуыты фæстæ. Иу кадæг нын Нарты равзæрды тыххæй афтæ дзуры: – Хуыцау дунейы куы сфæлдыста … Словарь по этнографии и мифологии осетин
ХЕТÆДЖЫ УАСТЫРДЖИЙЫ КУВÆНДОН — см. Священная роща Хетага – Хуыцау, табу Дын уæд! – Хуыцау, хистæрæй, кæстæрæй, сылгоймагæй, нæлгоймагæй Дыл нæхи фæдзæхсæм æмæ нын ахъазгæнæг у. – Хуыцау, зæххыл цыдæриддæр цæуы – цинæй дæр, зианæй дæр – иууылдæр Дæуæй аразгæ сты, æмæ Дæм фылдæр … Словарь по этнографии и мифологии осетин
АРВ — I Небо. кæс СТЪАЛЫТЫ ÆМÆ ÆРВОН ФÆЗЫНДТЫТЫ НÆМТТÆ II Ирон адæм кæд зæххон сты, уæддæр цины æмæ зыны дæр се скаст арвмæ уыд æмæ у. Раст сæм цыма арвæй чидæр кæсы, чидæр хъусы, уыйау хъавгæ у сæ архайд, хъуыдыгонд – се сныхас. Суанг сæ цины фынгыл… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
ХУЫЦАУ — тж. ИУНÆГ СТЫР ХУЫЦАУ Ирон адæм æнусты дæргъы мингай азты табу кæны, кувы æмæ нымдгæнгæ царды хорздзинæдтæ куры Дунескæнæг Иунæг Стыр Хуыцауæй. Ирон адæмы зонды раджы ныффидар, чырыстон, пысылмон дин нæ, фæлæ ма иннæ рагондæр динтæ дæр куы нæма… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
