कुलसत्त्र

(las + a) shines; plays.

उल्लसत् a. Shining forth.

-Comp. -फलः poppy.

विलसत् pres. p. (

-न्ती f.)

1 Glittering, shining, bright.

-2 Flashing, darting.

-3 Waving.

-4 Sportive, playful; see विलस् above.

with 100 roots.

(vi + las + a) shines forth; dalies; sports.

mfn. ( las), gleaming, flashing Ṡiṡ. V, 2.

f. splendour, brilliancy;

mfn. (pres. p.) shining forth, beaming;

m. poppy Nigh.

n. a family sacrifice KātyṠr.

mf ( antī)n. flashing, shining, glittering etc.;

विलस् 1 P.

1 To shine, flash, glitter; वियति च विललास तद्वदिन्दुर्विलसति चन्द्रमसो न यद्वदन्यः Bk.1.69; Me. 49; R.13.76.

-2 To appear, arise, become manifest; प्रेम विलसति महत्तदहो Śi.15.14;9.87.

-3 To sport, amuse oneself, play, frolic about sportively; कापि चपला मधुरिपुणा विलसति युवतिरधिकगुणा &Gimacr;t.7; or हरिरिह मुग्धवधू- निकरे विलासिनि विलसति केलिपरे Gīt.1; पर्यङ्के तया सह विललास H.1.

-4 To sound, echo, reverberate.

-5 To act upon, work upon, show oneself; (खेदः) त्वयि विलसति तुल्यं वल्लभालोकनेन Māl.3.8.

-6 To move about, dart, shoot upwards.

लस् I. 1 P. (लसति, लसित)

1 To shine, glitter, flash; मुक्ताहारेण लसता हसतीव स्तनद्वयम् K. P.1; करवाणि चरणद्वयं सरसलसदलक्तकरागम् Gīt.1; Amaru.19; बालेन नक्तंसमयेन मुक्तं रौप्यं लसड्डिम्बमिवेन्दुबिम्बम् N.22.53 (v. l.).

-2 To appear, arise, come to light.

-3 To embrace.

-4 To play, frolic about, skip about, dance.

-4 To sound, resound. -Caus. (लासयति-ते)

1 To cause to shine, grace, adorn.

-2 To cause to dance.

-3 To exercise an art.

अनुबन्ध् 9 P.

1 To bind or fasten to, attach, tie, connect; सीमन्तं निजमनुबध्नती कराभ्याम् Śi.8.69 forming, arranging; उभयोरपि राजेन्द्र संबन्धेनानुबेध्यतां (इक्ष्वाकुकुलम्) Rām.; सखीजनानुबद्धां कथाम् Dk.114 connected with.

-2 (a) To have in the train (fig. also); न शिष्याननुबध्नीत Bhāg. (b) To bring about, cause, lead to, result in, produce as a consequence; नामुबध्नाति कुशलम् Mb.; हे वृषल ते तथा विक्षेपो$स्तु यथा हिंसामनुबध्नाति

-3 To press, importune, urge, request; पुनः पुनश्चानुबध्यमाना K.69, 133,27,233.

-4 (a) To attend or follow closely, follow at the heels of, follow; को नु खल्वयमनुबध्यमानस्तप- स्विनीभ्यामबालसत्त्वो बालः Ś.7; मधुकरकुलैरनुबध्यमानम् K.139; दिष्टया तावदयमनङ्गे मामिव तमप्यनुबध्नाति K.158,194,319,347; Ki.6.8; Mv.7.18; Śi.5.26. (b) To chase, pursue; तच्चानुबध्यमानम् K.12; अनुबध्नता तुरगमुखमिथुनम् 132. (c) To adhere or stick to, cling to; धन्या चित्रलेखा यामनुबध्नाति देवीप्रसादः K.221. (d) To continue, take up; तदेवानुबध्यतां तपः 322; तान्येव चिरपरिचितान्यक्षराणि मामनुबध्नन्ति U.3 v.l. for अनुरु- न्धन्ति; वैशम्पायनागमनालापमेवानुबध्य K.262. (e) To follow, suc- ceed, come close upon; सत्यो$यं जनप्रवादो यद्विपद्विपदं संपत्सं- पदमनुबध्नातीति K.73; see अनुबन्धि below.

-5 To foster, cherish, entertain, harbour; तेषु किं भवतः स्नेहमनुबध्नाति मानसम् Mārk. P.

-6 To bear, endure; अन्येद्युश्चानुबध्नत्या राज्ञ्या राजा स यत्नतः Ks.49.47.

-7 Not to burst or break loose, hold or keep together; भङ्गे$पि हि मृणालानामनुबध्नन्ति तन्तवः H.1.91. -pass. To be related to or connected with.

अपदार्थः 1 Nothing, non-entity.

-2 Not the meaning of words actually used in a sentence; अपदार्थो$पि वाक्यार्थः समुल्लसति K. P.2.

अपशब्दः 1 A bad or ungrammatical word, a corrupted word (in form or meaning); त एव शक्तिवैकल्य- प्रमादालसतादिभिः । अन्यथोच्चारिताः शब्दा अपशब्दा इतीरिताः ॥; दूरतश्चापशब्दं त्यक्त्वा Bh.3.134 (where ˚ब्दम् has also sense 4); अपशब्दशतं माघे Subhāṣ. cf. also वैयाकरणकिरातादपशब्द- मृगाः क्व यान्ति संत्रस्ताः । Udb. and Kau. A.2.1.

-2 Vulgar speech.

-3 A form of language not Sanskrit; ungram- matical language.

-4 A reproachful word, offensive expression, censure; प्रापाक्ष्णोर्गलदपशब्दमञ्जनाम्भः Śi.8.43.

-5 Words not in standard use.

अलस a. [न लसति व्याप्रियते, लस्-अच्]

1 Inactive, without energy, lazy, idle, indolent. शठो नैष्कृतिको$लसः Bg.18.28.

-2 Tired, fatigued, languid; मार्गश्रमादल- सशरीरे दारिके M.5; Amaru.4,88; खेदालसेव K.143,197, 211,62,98; Śi.8.7; V.3.2; Dk.2. Śi.13.48;9.39; U.1.24; Ki.1.6, V.5; गमनमलसम् Māl.1.17.

-3 Soft, gentle.

-4 Slow, dull (as in gait or motion); श्रोणीभारादलसगमना Me.84; तस्याः परिस्फुरितगर्भभरालसायाः U. 3.28.

-सः 1 A sore or ulcer between the toes. (Mar. चिखली).

-2 A kind of tree.

-3 N. of a sage.

-4 N. of a small poisonous animal.

-सा N. of a plant (हंसपदा).

-Comp. -ईक्षणा a woman with languishing looks.

अलीक a. [अल्-बीकन् Uṇ.4.25 निपातः]

1 Unpleasing, disagreeable; आ मे शृणुतासिता अलीकाः Av.5.13.5.

-2 Untrue, false, pretended; ˚मुग्धः K.84; अलीककोप- कान्तेन K.147; ˚वचन Amaru.27,37,48.

-3 Little, not much, few.

-कम् The forehead; दिशामलीकालकभङ्गतां गतः K.4.

-2 Anything displeasing; यद्यथा स महाराजो नालीकमधिगच्छति Rām.2.52.26. falsehood, untruth. गुरोश्चालीकनिर्बन्धः समानि ब्रह्महत्यया Ms.11.55. सज्जनस्य हृदयं नवनीतं यद् वदन्ति कवयस्तदलीकम् । अन्यदेहविलसत्परितापात् सज्जनो द्रवति नो नवनीतम् ॥ Subh&amacrṣ.

-3 Heaven.

-4 Sorrow; अलीकं मानसं त्वेकं हृदयं मम Rām.2.19.6. अलीकं त्वप्रिये स्वर्गे सङ्घे$नृतललाटयोः

-Comp. -मत्स्य a kind of dish resembling the taste of fish ('mock-fish').

-सुप्त, -सुप्तक a. pretended sleep; Ks.

उपमा 2 P., 3, 4. Ā.

1 To compare, liken; तेनोपमीयेत तमालनीलम् Śi.3.8; स्तनौ मांसग्रन्थी कनककलशावित्युपमितौ Bh.3.2.

-2 To give, grant (Ved.).

उपमा 1 Resemblance, similarity, equality; स्फुटोपमं भूतिसितेन शम्भुना Śi.1.4,17.69; Ki.6.23; इहोपमा सताम् Pt.2.8 the same is the case with the good.

-2 (In Rhet.) Comparison of two objects different from each other, simile, comparison; साधर्म्यमुपमा भेदे K. P.1; or सादृश्यं सुन्दरं वाक्यार्थोपस्कारकमुपमालंकृतिः R. G.; or उपमा यत्र सादृश्यलक्ष्मीरुल्लसतिः द्वयोः । हंसीव कृष्ण ते कीर्तिः स्वर्गङ्गायवगाहते ॥ Chandr.5.3; Kāv.2.14; उपमा कालिदासस्य Subhāṣ. (Daṇdin mentions 32 varie- ties of उपमा; see Kāv.2.15-5; as to words expressive of उपमा see 2.57-65); see K. P.1 ad loc also.

-3 The standard of comparison (उपमान); यथा दीपो निवातस्थो नेङ्गते सोपमा स्मृता Bg.6.19; (आत्मानमुपमां कृत्वा स्वेषु दारेषु रम्यताम् Rām.5.21.8; see ˚द्रव्य below; mostly at the end of comp., 'like', 'resembling'; बुबुधे न वुधोपमः R.1.47; so स्वर्गोपम, अमरोपम, अनुपम &c.

-4 A likeness (as a picture, portrait &c.

-5 Heresy, irreligious doctrine; विधर्भः परधर्मश्च आभास उपमा छलः । अधर्मशाखाः पञ्चेमा धर्मज्ञो$धर्मवत्त्यजेत् ॥ Bhāg.7.15.12.

-Comp. -द्रव्यम् any object used for a comparison; सर्वोपमाद्रव्यसमुच्चयेन Ku.1.49.

-रूपकम् a figure in Rhetoric being a mixture of simile and metaphor.

-व्यतिरेकः A parti- cular figure combining comparison and contrast.

उल्लस् 1 P.

1 To jump up, sport, play, wave, flutter; उल्लसितासितपताकासहस्रम् K.96; Śi.5.47,53.

-2 To flash, shine, glitter, sparkle; उल्लसत्काञ्चनकुण्डलाग्रम् Śi.3.5, 33;5.55;16.61;2.56; (fig.) to brighten or cheer up; K.189.

-3 To rise, appear forth; अर्कोपलोल्लसितवह्नि- भिरह्नि तप्ताः Śi.4.58,6.51,16.51; यदुल्लसितविस्मयाः Māl. 9.38.

-4 To be reflected;... उल्लसन्त्यः विदधति दशनानां सीत्कृताविष्कृतानामभिनवरविभासः पद्मरागानुकारम् Śi.11.54.

-5 To blow, open, be expanded. -Caus.

1 To cause to jump up or play.

-2 To brighten, illuminate, grace; क्रोधोल्ला- सितशोणितारुणगदस्योच्छिन्दतः कौरवानद्यैकं दिवसं ममासि न गुरुर्नाहं विधेयस्तवः ॥ Ve.1.12; U.4.

-3 To divert, delight;

-4 To shake, move K.22; जिह्वाशतान्युल्लसयन्त्यजस्रम् Ki.16.37.