-
101 окружающий
-ая; -ее1) прич. от окружать2) тирә-яктагы, тирә-юньдәге, якын-тирәдәге, әйләнә-тирәдәге3) в знач. сущ. окружающее с тирәлек, мохит, әйләнә-тирәдәге (тирә-юньдәге) нәрсәләр4) в знач. сущ. окружающие мн. тирәдәгеләр; тирәдәге кешеләр, тирә-яктагылар -
102 по-людски
нареч.; разг.кешечә, кешеләрчә, кешеләрдәй, адәмчә -
103 посторонний
-яя; -ее1) ( чужой) чит, ят, таныш оулмаган2) башка, бүтән3) в знач. сущ. (посторонний м) чит кеше -
104 стоянка
ж1) туктау, туктап тору, тукталу2) ( место) [вакытлыча урнашкан] урын, туктап (тукталып тору) урыны, туктау (тукталу) урыны3) ( для транспорта) вакытлыча куеп тору урыны; тукталыш4) археол. [борынгы] кешеләр (торган) урын -
105 шушера
ж; обычно собир.; прост.юк-бар кешеләр, әтрәк-әләм -
106 азиаты
1. мн.Азия кешеләре, Азиянан сыҡҡан кешеләр2. мн. уст., бран.азиат, наҙан, томана, ҡырағайкеше -
107 заселённый
1. прич. от заселить2. прил.халҡы күп булған, кешеләр йәшәй башлаған, күсенеп сыҡҡан, күсенгәнзаселённый дом — кешеләр күсенгән (урынлашҡан) йорт, кеше йәшәгән өй
-
108 избранный
1. прич. от избрать2. прил.һайланма, һайлап алынған3. в знач. сущ. мн. избранныеһайлап алынғандар, айырым хоҡуҡ менән файҙаланған (привилегиялы) кешеләр -
109 карантин
1. мкарантинйоғошло ауырыу менән ауырыған кешеләрҙе ваҡытлыса башҡаларҙан айырыу2. мкарантинйоғошло ауырыу таралған ерҙән килгән кешеләрҙе, тауарҙарҙы һ.б. ҡарап уҙғарыусы санитар урын -
110 коллегия
1. жколлегияадминистратив, башҡарма йәки кәңәшмә орган булып ойошҡан вазифалы кешеләр төркөмө2. жколлегияҡайһы бер профессия кешеләренең бергә эшләү өсөн берләшмәһе3. жколлегияРәсәйҙә ХVIII б. үҙәк хөкүмәт учреждениеларының исеме -
111 людской
1. прил.кешеләр...ы2. в знач. сущ. ж; уст. людскаяхеҙмәтселәр (ялсылар) өйө -
112 мелюзга
1. ж; собир.; разг.ыбыр-сыбыр, ваҡ бала-саға, ваҡ-төйәк хайуандар2. ж; собир.; разг. перен.бәләкәй вазифалы, әһәмиәтһеҙ (дәрәжәһеҙ) кешеләр -
113 общество
1. с в разн. знач.йәмғиәт, ойошма2. скруг людей, объединённых общностью положения, происхожденияҡатлам3. ссреда, компанияҡор, ара, даирә, компания, мәжлес -
114 свет
I1. мяҡтылыҡ, яҡты, нурдневной свет — көндөҙгө яҡтылыҡ, көн яҡтыһы
2. м разг.рассветтаң, таң атыу3. мисточник освещенияут4. м перен.сатҡы, нурни свет ни заря — бик иртә, ҡара таңдан, таң тишегенән
пролить свет — асыҡлау, асыҡлыҡ индереү, төшөндөрөп биреү
II1. мвселеннаядонъя, ер йөҙө, йыһан2. м уст.обществобарлыҡ кешеләр, халыҡ3. мвысшее обществойәмғиәттең (иң) алдынғы вәкилдәре (кешеләре), элитана край света — ҡош та осоп етмәҫ ергә, ер сигенә, йәһәннәм тишегенә
ни за что на свете — һис бер ваҡытта ла, бер ҡасан да, һис тә, бер нисек тә
явиться (появиться) на свет: — 1) донъяға килеү (тыуыу)
2) донъяға сығыу, донъя күреү (баҫылып сығыу – китап һ.б.); на чём свет стоит (ругать) — эттән алып эткә һалыу, эт тиреһен битенә ҡаплау
сжить со света — көн күрһәтмәү, яҡты донъянан ебәреү, башына етеү, ҡәбергә индереү
-
115 служилый
ист.хеҙмәтле, хеҙмәт итеүсеХIV-ХVII бб. Рәсәйҙә дәүләт хеҙмәте йәки хәрби хеҙмәт үтәүсе вазифалы кешеләр -
116 соль
I1. жтоҙ2. ж перен.төп нигеҙ, булмыш, асыл3. ж перен.төп мәғәнә4. жкого-чегоиң яҡшы вәкилдәре, мәртәбәле кешеләр5. жтоҙкислотаның водородын металл алмаштырғандан барлыҡҡа килгән химик матдәсоль земли — донъя тотҡаһы, донъя терәге
пуд соли съесть — бергәләп күпте күреү, күп бергә булыу
IIж нескл.; муз.сольмузыка гаммаһының бишенсе нотаһы -
117 сторона
1. жяҡ, тараф, йүнәлеш2. жсит, ян-яҡ3. ж разг.яҡ, юл, ил4. жяҡ, ян5. ж мат.яҡ, ҡыр6. ж прил.яҡ, сифат7. ж мн. стороныяҡтарстоять в стороне: — 1) (кешеләрҙән) ситтә тороу
2) (кешеләр менән) аралашмау, айырымланыу; со стороны — яғынан, тарафынан
с одной стороны..., с другой стороны — бер яҡтан..., икенсе яҡтан
встать на сторону — кемдеңдер яғына сығыу, яҡлы булыу
-
118 чужой
1. прил.принадлежащий другимкеше...ы, башҡа (сит, икенсе) кеше...ы2. прил.незнакомый для другихтаныш булмаған3. в знач. сущ. с чужоебашҡаныҡы, кешенеке4. в разн. знач.сит, ятв чужие руки (попадать, давать и т.п.) — сит, ят кешеләргә (эләгеү, биреү һ.б.)
есть чужой хлеб — кеше икмәген ашау, башҡалар иҫәбенә йәшәү
-
119 аз
1. нареч.1)а) ма́ло, немно́го (дать, взять, сделать, накопить, узнать, услышать, заниматься ремонтом), незначи́тельно (преуспеть в чём, добавить что); недоста́точно (стараться, проявлять усердие)балык аз эләкте — ры́бы попа́лось немно́го
зоопаркта аз булабыз — в зоопа́рке ма́ло быва́ем
спорт белән аз шөгыльләнү — недоста́точно занима́ться спо́ртом
тәнкыйтьләү генә аз, җәза (бирергә) кирәк аңа — одно́й кри́тики ма́ло (недоста́точно) - наказа́ть его́ ну́жно
б) (чем, в чём) (походить на что-л., кого-л.; напоминать что-л., кого-л.) немно́го, незначи́тельно ( превосходить кого-что); немно́гим (отличаться, разниться)аз аерыла торган принциплар — ма́ло чем (в чём) различа́ющиеся при́нципы; при́нципы, кото́рые ма́ло (чем, в чём) различа́ются; при́нципы, кото́рые различа́ются немно́гим (в немно́гом, в ма́лом)
өлгерлеккә ул синнән аз калыша — в расторо́пности он немно́гим уступа́ет тебе́
аз үзгәргән — ма́ло (в чём, чем) измени́лся; измени́лся ма́ло
в) в сочет. со словами на -лы, -лык, -ган, -чан мало-аз аралашучан — малообщи́тельный ( зал)
аз аңлаешлы — малопоня́тный
аз тикшерелгән — малоиссле́дованный
аз хәрәкәтләнүчәнлек — малоподви́жность
2)а) ма́ло, немно́го, недо́лго (пробыть, проучиться где, проболеть, жить, прожить, спать, ждать, горевать)ул бездә аз эшләде — он прорабо́тал у нас ма́ло
б) ма́ло, недоста́точно ча́сто (приезжать куда, встречаться с кем-л., видеть кого-л.)3) в знач. сравн. ст. ме́ньше, поме́ньше (чего-л., кого-л., чем-л., что-л., кто-л.)ул бездән (безгә караганда) аз эшли — он рабо́тает ме́ньше нас (чем мы)
аз сөйлә, күп эшлә — ме́ньше (поме́ньше) говори́, бо́льше (побо́льше) де́лай
4) при отриц. нема́лоаз тырышмадык без аның өчен — нема́ло постара́лись мы для э́того
кайгыны аз күрмәгән ул — он повида́л нема́ло го́ря
•- аз булу- аз гына
- аз гына да
- аз гына кала
- аз гына калгач
- аз гына калганда
- аз гына ким
- аз гына кимрәк
- аз гына тулмаган
- аз гына элек
- аз җиргә
- аз урынга
- аз җирдә
- аз урында
- аз йөрелгән
- аз йөрелә торган
- аз йөри торган
- аз калу
- азканлылык
- аз кешеле
- аз сөтле
- аз сөтлелек
- аз түгел
- аз уңдырышлы••аз алганда — см. аз дигәндә
аз булса да күп итеп күреп алыгыз — не обессу́дьте, что ма́ло (немно́го); прими́те от чи́стого се́рдца; хоро́шего помале́ньку (понемно́жку) (употр. обычно при вручении гостинцев, в сопроводительных письмах к посылкам, подаркам и т. п.)
аз да түгел, күп тә түгел — ни мно́го ни ма́ло; ни ма́ло ни мно́го; ни бо́льше ни ме́ньше
аз куеп (куйганда) — см. аз дигәндә
- аз сүзле 2. прил.аз гына бер хәл (нәрсә) булса (булдымы, була-нитә калса) — чуть что случи́тся, произойдёт, случи́лось; чуть ( чего) прост.
1) небольшо́й, незначи́тельный ( опыт), ма́лыйаз игътибар бирү — обраща́ть незначи́тельное внима́ние
аз көч белән җиңү — победи́ть (с) ма́лыми си́лами
нәтиҗәгә аз чыгым белән ирешү — добива́ться результа́тов с ма́лыми затра́тами; добива́ться результа́тов при незначи́тельных затра́тах
халыкның аз өлеше генә — лишь небольша́я часть наро́да (люде́й)
2) ма́лое (небольшо́е, незначи́тельное, недоста́точное) число́ (коли́чество, континге́нт, штат и т. п.)аз кеше белән эшләү — рабо́тать с ма́лым число́м люде́й
аз укучылы мәктәп — шко́ла с ма́лым (небольши́м) континге́нтом уча́щихся; шко́ла, где ма́ло уча́щихся
а) ма́ло кто; ма́ло чтоаз кешегә ошый торган кәсеп — ремесло́, кото́рое ма́ло кому по душе́
мин киткәннән соң анда аз нәрсә үзгәргән — по́сле моего́ отъе́зда там ма́ло что измени́лось
б) при отриц. нема́ло, нема́лыйаз көч кермәде аңа — в него́ вло́жено нема́ло сил; в него́ вло́жены нема́лые си́лы
аз машинаның башына җитмәде инде ул — он уже́ угро́бил нема́ло маши́н
4) недо́лгий, непродолжи́тельный, ма́лый, коро́ткий; недолговре́менныйялың аз икән — о́тпуск у тебя́ ко́роток (ока́зывается)
аз вакыт эчендә — в коро́ткий срок
5) предик.а) ма́ло, немно́го; ма́лый редко, мал, незначи́тельный, небольшо́й; недоста́точный; ма́лоүзгәреш аз — переме́н ма́ло (немно́го); переме́ны незначи́тельны
файдаң аз — по́льзы (про́ку) от тебя́ ма́ло (немно́го); по́льза от тебя́ небольша́я; прок от (из) тебя́ небольшо́й (мал, ма́лый, незначи́тельный)
табышы аз — вы́годы ма́ло (немно́го) от чего, кого маловы́годный о чём-л. вы́года небольша́я от чего, кого
көчебез аз иде — сил у нас бы́ло немно́го; си́лы у нас бы́ли незначи́тельны
б) ма́ло, немно́го, ма́лость чего, кого; немногочи́сленныйаларда мал аз — скота́ у них ма́ло; скот у них немногочи́сленный
в) предик. ма́ло-; незначи́телен, ни́зок, недоста́точен; недоста́точноосталыгы аз — малоиску́сный; недоста́точно иску́сный
җитештерүчәнлеге аз — малопроизводи́тельный; недоста́точно производи́тельный
хәзерлеге аз — малоподгото́вленный, он малоподгото́влен (недоста́точно подгото́влен); его́ подгото́вленность низка́
6) в сочет. с прил. на -лыа) мало-; с ма́лым (небольши́м, незначи́тельным) число́м (коли́чеством)аз квартирлы — малокварти́рный ( дом)
аз комплектлы — малокомпле́ктный ( школа)
аз гаиләле кешеләр — малосеме́йные лю́ди
аз сулы — малово́дный (о речке, озере, канале)
аз тиражлы — с ма́лым (небольши́м, незначи́тельным) тиражо́м; малотира́жный ( сборник)
б) мало-; немного-; с небольши́м (ма́лым, незначи́тельным) число́м (коли́чеством)аз санлы — малочи́сленный; немногочи́сленный (отряд, коллектив)
в) мало-; недоста́точно; с ма́лым (небольши́м, незначи́тельным, недоста́точным) чем-л. ма́лой, незначи́тельной, недоста́точной чего-л.аз белемле — малообразо́ванный; малогра́мотный; недоста́точно образо́ванный (гра́мотный); с ма́лым (недоста́точным) образова́нием
аз сәләтле — малоспосо́бный (-одарённый, -дарови́тый); недоста́точно спосо́бный (одарённый, дарови́тый); с ма́лой, недоста́точной спосо́бностью
аз хәбәрдарлы — недоста́точно (мало-) све́дущий в чём
аз ышанычлы — малонадёжный (способ, средство, человек); маловероя́тный; малодостове́рный; недоста́точно надёжный (достове́рный) (источник, факт)
аз әһәмиятле — малозначи́тельный; малова́жный; малозна́чный; малосуще́ственный; малозна́чимый;
г) низко-; мало-; с ни́зким (ма́лым) чем; ни́зкого чегоаз басымлы шина — ши́на ни́зкого давле́ния; ши́на с ни́зким давле́нием
3. в знач. сущ.; обычно в косв. ф.аз түләүле хезмәт — низкоопла́чиваемый (малоопла́чиваемый) труд
1) ма́лое, немно́гое; то ма́лое (немно́гое), что есть (име́ется, бы́ло, име́лось)азга канәгать булу — дово́льствоваться ма́лым (немно́гим); дово́льствоваться тем ма́лым (немно́гим), что есть
күпне өмет итеп аздан коры калу — упусти́ть ма́лое, поза́рившись на бо́льшее
аз да җитә, күп тә бетә (посл.) — и ма́лое доста́нет, и большо́го не ста́нет
2) мн. азлар немно́гиеазлар һөнәре — профе́ссия немно́гих
-
120 алам-салам
прил.; разг.; см. алама 1)-3)алам-салам кешеләр белән аралашу — обща́ться с дурны́ми людьми́
См. также в других словарях:
кешел — (Жезқ., Ж.арқа; Шымк., Кел.) кейін, соң. Ауылдан к е ш е л шыққан машина қалаға уақтында жете алмады (Жезқ., Ж.арқа). Алдыңғы әдіс ауызша таралса, ал кейінгі әдіс – к е ш е л туған әдіс– жазба әдебиетте орын тебеді (С. Талж. Ұлд., 37) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
кешелі бері қарай — (Алм., Жам.) кешеден бері қарай. К е ш е л і б е р і қ а р а й балалар келіп кеуіліміз көтеріліп қалды (Алм., Жам.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
кешелі-бүгінді — (Монғ.) кеше бүгін. К е ш е л і б ү г і н келген біреу обаның дәл ортасында дала гүлін қойыпты (Д. Нав., Тау құп., 154) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
мизантроп — Кешеләрне яратмаучы, кешеләргә нәфрәт белән караучы, алардан читләшүче кеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әхлак — Кешеләрне бер берсенә һәм җәмгыятькә карата мөнәсәбәтләр нормасы һәм принциплар җыелмасы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
вербовка — Кешеләрне берәр эшкә, оешмага тарту, яллау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
катакомба — Кешеләр яшеренеп торыр өчен җайлап казылган җир асты юллары (беренчел мәгънәсе – бор. Рим христианнарының яшерен гыйбадәт мәгарәсе) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
комизм — Кешеләрдә, төрле эш хәлләрдә, вакыйгаларда көлкеле яклар; көлкелек, юмор … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
мәсәл — Кешеләргә, кеше тормышына киная белән хайваннар яки җансыз әйберләр тур. сөйли торган, күбесенчә вәгазь, үгет нәсихәт белән тәмамланган кыска шигъри хикәя … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
мизантропия — Кешеләрне күралмаучылык, алардан читләшү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
мускул — Кешеләрдә һәм хайваннарда кыскару үзлеге булган итләч тукыма … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге