-
21 андый-мондый
прил.1) како́й-нибудьандый-мондый кадерсез кунак өчен түгел — не для како́го-нибудь нежела́нного го́стя
андый-мондый тоткарлык килеп чыкса — е́сли случи́тся кака́я-нибудь (там) заде́ржка
андый-мондый хәлгә тарысаң хәбәр ит — е́сли ока́жешься в неприя́тной ситуа́ции, сообщи́
2) вся́кий, случа́йный; како́й попа́лоандый-мондый малайларга иярмә — не обща́йся с каки́ми попа́ло мальчи́шками
андый-мондый әйберне алмый хәзер халык — вся́кую (что попа́ло) вещь наро́д тепе́рь не покупа́ет
3) ничего́ тако́гоаның турында андый-мондый сүз ишеткәнем булмады — ничего́ тако́го о нём не приходи́лось слы́шать
андый-мондый хәбәрләр юкмы? — никаки́х таки́х неприя́тных изве́стий нет?
••андый-мондый гына — како́й-нибудь (там) (незначи́тельный, убо́гий, малозна́чащий, ничто́жный, ме́лкий, пло́хонький, жа́лкий, несча́стный, захуда́лый и т. п.); та́к себе предик.
андый-мондый хәл булса (була калса, була калганда) — в слу́чае (чего́); в слу́чае, е́сли (что случи́тся); е́сли что́-нибудь случи́тся (произойдёт)
-
22 ата-ана
сущ.; собир.роди́тели || роди́тельский ( дом)ата-ана турында кайгырту — забо́титься о роди́телях
ата-ана канаты астында — под роди́тельским кры́лышком
ата-аналар көне — роди́тельский день
- атадан-анадан калуата-ана - алтын канат — (посл.) оте́ц и мать что кры́лья золоты́е
••ата-анасы белән сүгү — руга́ть (обруга́ть, поноси́ть, крыть) ма́том (помина́я мать и отца́)
- ата-анасы юката-анасы белән сүгенү — руга́ться (брани́ться) ма́том; матери́ться прост.; руга́ться, помина́я отца́ и мать || ма́терная ру́гань (брань); мат
- атасы-анасы юк -
23 әләкләү
неперех.1) доноси́ть/донести́ || доно́сул үзе турында үзе әләкләгән — он сам донёс на себя́
2) я́бедничать/ная́бедничать, нау́шничать, накля́узничать, нагова́ривать, ка́пать прост. || я́беда, я́бедничествоәләкләргә ярату — люби́ть я́бедничать
-
24 башлыча
нареч.гла́вным о́бразом, преиму́щественнобашлыча эш турында сөйләштек — говори́ли преиму́щественно о де́ле (рабо́те)
-
25 бәйнә-бәйнә
нареч.; разг.подро́бно, дета́льно, обстоя́тельно, развёрнуто, простра́нно, доскона́льно, во всех подро́бностяхбөтенесе турында бәйнә-бәйнә сөйләү — обо́ всём дета́льно рассказа́ть
бәйнә-бәйнә язу — писа́ть развёрнуто
-
26 бәянында
послелог; уст.; см. турында -
27 беррәттән
нареч.1) ря́дом, в одно́м ряду́скрипка белән бе́ррәттән мылтык эленгән — ря́дом со скри́пкой виси́т ружьё
бабай белән бе́ррәттән балалары утырган — в одно́м ряду́ (ря́дом) с де́дом сидя́т де́ти
2) подря́д, друг за дру́гомбе́ррәттән берничә мәртәбә ату — стреля́ть не́сколько раз подря́д
бе́ррәттән ничә төрле вакыйга булды — ско́лько собы́тий произошло́ одно́ за други́м
алты көн бе́ррәттән яңгыр яуды — шесть дней подря́д лил дождь
3) заодно́, кста́тиәбиләргә баргач, бе́ррәттән сезгә дә керербез — когда́ пойдём к ба́бушке, заодно́ и к вам загля́нем
беренче томны алып кайтчы, бе́ррәттән анда икенчесе турында да белешерсең — купи́, пожа́луйста, пе́рвый том, заодно́ узна́ешь, кста́ти, и о второ́м то́ме
4) одина́ково, наряду́, наравне́башкалар белән бе́ррәттән эшләү — рабо́тать наравне́ с други́ми
ирләр белән бе́ррәттән печән чабу — коси́ть се́но наряду́ с мужчи́нами
5) одновре́ме́нно, вме́сте с тембе́ррәттән кимчелекләрне дә әйтәм — вме́сте с тем скажу́ и о недоста́тках
-
28 ваемлау
неперех.1) забо́титься, беспоко́иться, хлопота́ть || забо́та, беспоко́йство, хло́потыпечән турында ваемлау — беспоко́иться о се́не; забо́та о се́не
2) печа́литься, скорбе́ть, горева́ть || печа́ль, скорбь, го́ре -
29 версия
сущ.ве́рсияКазан тарихы турында берничә ве́рсия бар — об исто́рии основа́ния Каза́ни есть не́сколько ве́рсий
-
30 гном
-
31 гомер-гомергә
нареч.1)а) всю жизнь; всегда́, всё вре́мягомер-гомергә ятимлеге турында уйлау — всю жизнь ду́мать о своём сиро́тстве; всё вре́мя чу́вствовать себя́ сирото́й
б) навсегда́, на ве́ки ве́чные2) ве́чно, испоко́н веко́в, и́здавна, искони́, во ве́ки веко́в уст.безнең ата-бабаларыбыз гомер-гомергә игенчелек белән шөгыльләнгән — испоко́н веко́в (и́здавна) на́ши пре́дки занима́лись хлеборо́бством
-
32 гыйбрәт
1. сущ.уро́к, поучи́тельный приме́р, нау́кагыйбрәт булсын — пусть бу́дет уро́ком
2. прил.гыйбрәт өчен сөйләү — рассказа́ть как поучи́тельный приме́р, показа́ть поучи́тельный приме́р
удиви́тельный; поучи́тельный, слу́жащий приме́ром (уро́ком)3. вводн. сл.; разг.әсәрдә гыйбрәт хәлләр турында сөйләнә — в произведе́нии говори́тся о поучи́тельных веща́х (собы́тиях)
1) удиви́тельно, стра́нно; стра́нное явле́ние, чу́доменә гыйбрәт! ничек син монда эләктең? — вот чу́до! как ты сюда́ попа́л?
2) слово лёгкой ругани вот чёрт, чёрт побери́и гыйбрәт, ни сөйли бит — чёрт побери́! нашёл о чём говори́ть
каян сүзләрен табып бетерә, гыйбрәт — вот чёрт, и где он то́лько нахо́дит э́ти слова́
•- гыйбрәт белән
- гыйбрәт белән карау
- гыйбрәт белән яшәү
- гыйбрәт сүз
- гыйбрәт өчен -
33 гыйшык-мәхәббәт
сущ.; собир.любо́вь, влюблённость; аму́рыгыйшык-мәхәббәт турында җырлар — пе́сни о любви́, о влюблённости
-
34 җай
I 1. сущ.1) в разн. знач. лад: поря́докэшләр үз җаена бара — дела́ иду́т на свой лад
эшнең җае юк — де́ло не ла́дится
сүзнең җае булмады — разгово́р не кле́ился
2) поко́йүз җаең турында гына кайгырту — забо́титься то́лько о своём поко́е
3) возмо́жность, шанс, удо́бный слу́чай ( момент)җай чыкканны көтү — ждать пока́ предста́вится слу́чай
җай барынча — по возмо́жности, наско́лько э́то возмо́жно
берәр җаен табып — ка́к-нибудь, каки́м-либо о́бразом
4) основа́ние; по́вод, предло́гочрашырга җай эзләү — иска́ть предло́г для встре́чи
5) вы́ход, спо́соб ( из затруднительного положения)башка җай юк — нет ино́го вы́хода ( возможности)
җаен табу — найти́ вы́ход, найти́ сре́дство, найти́ спо́соб
6) наме́рение, план, за́мыселәти-әниләреңнең җайлары ничек? — каковы́ пла́ны (наме́рения) у роди́телей?
7) толк, суть, смыслэшнең җаен белү — знать толк в де́ле
җаена төшенү — войти́ в курс де́ла
8) свобо́дное вре́мя, досу́гҗай булса үзем килермен — е́сли бу́дет вре́мя, я сам приду́
9) в знач. послелога җаена по, вдольҗил җаена бару — идти́ по ве́тру
агым җаена йөзү — плыть по тече́нию
2. нареч.кояш әйләнү җаена — по направле́нию движе́ния со́лнца
1) осторо́жно, бе́режно; после́довательно••баланы җай бөксәң - күндерерсең, кинәт бөксәң - сындырырсың — посл. согнёшь ребёнка осторо́жно - уговори́шь, а не то - слома́ешь
2) заме́дленно; пла́вноҗай аккан елга — пла́вно теку́щая река́
••җаен карау — изыска́ть возмо́жность
җаен китерү (җаен табу) — улучи́ть моме́нт, воспо́льзоваться удо́бным слу́чаем ( моментом); вы́брать удо́бный моме́нт, по́льзоваться возмо́жностью
җай килгәндә (җай чыкканда; җае чыкканда; җае килгәндә) — при удо́бном слу́чае ( моменте)
җайга атлау — идти́ свои́м хо́дом
- җаена куюҗаена тору — говори́ть, де́лать в тон, в лад, не пере́чить (кому́-л.)
- үз җаена кую
- җаена тору
- җаеннан тору
- җай гына
- җайга килү II сущ.; уст.край, ме́стность, ме́сто, сторона́ -
35 җентекле
1. прил.тща́тельный, основа́тельный, обстоя́тельный, подро́бный, доскона́льныйҗентекле доклад — обстоя́тельный докла́д
җирне җентекле эшкәртү — тща́тельная обрабо́тка земли́
доклад турында җентекле фикер алышу — обстоя́тельное обсужде́ние докла́да
2. нареч.җентекле тикшерү — тща́тельная прове́рка; дета́льный разбо́р
тща́тельно, основа́тельно, обстоя́тельно, подро́бно, доскона́льноүз эшен җентекле белү — основа́тельно знать своё де́ло
имтиханнарга җентекле хәзерләнү — тща́тельно гото́виться к экза́менам
-
36 иде
вспом. гл.1) в сочет. с именами и модальн. сл. выраж. предикативностьсакчы үз урынында юк иде — охра́нника на ме́сте не́ было
яхшы кеше иде — был хоро́шим челове́ком
2) употр. в образ. аналит. ф. катег. вр.а) прош.; незаконч.очрашу турында уйлый иде — ду́мал о встре́че
ашыгып сөйли иде — говори́л торопли́во
таң атып килә иде — рассвета́ло
б) прош. законч.; страд.бу - студентлар тарафыннан эшләнгән иде — э́то бы́ло сде́лано студе́нтами
в) преждепрош.барган иде — он (тогда́) сходи́л
мин үз фикеремне әйткән идем — я (тогда́) сказа́л своё мне́ние
г) давнопрош.; многокр.кичләрен бара торган иде — он обы́чно вечера́ми ходи́л
ул кызыклы истәлекләр сөйли торган иде — он, быва́ло, расска́зывал интере́сные исто́рии
д) прош.; многокр.җыелышларда чыгыш ясар иде — он, быва́ло, выступа́л на собра́ниях
е) буд.-прош.; ф. долженствованиякиләчәк идем — я до́лжен был прийти́
чакырачак иде — до́лжен был вы́звать
3) употр. в образ. катег. накл.:а) в сочет. с ф. на -са/-сә, -сы/-се, -рга/-ргә выраж. желат. накл.барасы (барырга) иде — на́до бы идти́
менәсе иде Урал тауларына — подня́ться бы на Ура́льские го́ры
б) в сочет. с -макчы/-мәкче выраж. накл. намеренияукымакчы иде — хоте́л чита́ть
ул бүген безгә килмәкче иде — сего́дня он хоте́л к нам прийти́
в) в сочет. с гл. на -р, -ар/-әр, -ыр/-ер образует ф. сослаг. накл.уйларга киңәш итәр идем — я посове́товал бы поду́мать
ул күрсә, бик шатланыр иде — е́сли бы он уви́дел, о́чень обра́довался бы
-
37 информация
сущ.1) информа́ция; сообще́ние, осведомле́ние || информацио́нныйфронттагы хәл турында информа́ция — информа́ция о положе́нии на фронта́х
информа́ция эшләрен башкаручылар — информацио́нная слу́жба
2) информа́ция; све́дения о чём-л.техник информа́ция бюросы — бюро́ техни́ческой информа́ции
• -
38 искәртмә
сущ.1) упомина́ние, замеча́ниеберәр кеше турында өстән-өстән генә искәртмә — бе́глое упомина́ние о ком-л.
2) предупрежде́ние, предупрежда́ющее замеча́ние, предостереже́ние• -
39 ихтилал
сущ.; уст.; книжн.1) револю́цияихтилал турында хәбәрләр — слу́хи о револю́ции
ихтилал ясау — соверша́ть револю́цию
2) бунт, мяте́ж, восста́ниекораллы ихтилал — вооружённое восста́ние
-
40 йорттагы
прил.дома́шний; находя́щийся в до́ме (при до́ме, до́ма)йорттагы хәлләр турында сөйләү — расска́зывать о дома́шних де́лах
йорттагы эшләргә дә өлгерү — упра́виться и с дома́шними дела́ми
См. также в других словарях:
турында — бәйл. Сүзнең сөйләнелә, уйланыла торган кешеләргә, нәрсәләргә, күренешләргә кагылышлы булуын белдерә. Теге яки бу мәсьәләдә, очракта; турысында … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чутында — Турында безнең авыл чутында ни уйлыйсың?. II. ЧУТЛАУ – 1. Исәпләү 2. Кем яки нәрсә турында берәр фикердә булу; тегеләй яки болай дип санау. III. ЧУТЛАУ – Юнып шомарту (бүрәнәне). Бүрәнәдән салына торган өйнең эчке стеналарын юнып шомарту өй… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чутыннан — Турында безнең авыл чутында ни уйлыйсың?. II. ЧУТЛАУ – 1. Исәпләү 2. Кем яки нәрсә турында берәр фикердә булу; тегеләй яки болай дип санау. III. ЧУТЛАУ – Юнып шомарту (бүрәнәне). Бүрәнәдән салына торган өйнең эчке стеналарын юнып шомарту өй… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аттестат — 1. Уку йортын бетерү турында рәсми документ. Гыйльми дәрәҗә бирелү турындагы таныклык 2. Хәрби хезмәткәрләрнең акча, кием ала торган документлары 3. иск. Отставкага чыккан офицерларга хәрби хезмәттә булганлыклары турында бирелә торган таныклык.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйтү — 1. Нин. б. фикерне, уйны телдән белдерү, хәбәр итү; нәр. б. сөйләү. Басма яки язма рәвештә хикәяләү, хәбәр итү, сөйләү Г. Камал бер әсәрендә түбәндәгеләрне әйтә:... . Сәләм, үтенеч һ. б. тапшыру, хәбәр итү 2. Нәр. б. турында аңлату, өйрәтү бу… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җан — 1. Идеалистик, дини карашлар буенча: тәнгә тереклек бирә һәм тәннән башка да яши ала дип каралган, тереклек иясенең психик процессларын чагылдырган мәңгелек башлангыч 2. Кешенең эчке дөньясы: аның табигате, кичерешләре, хисләре, уй фикере,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
килешү — I. 1. Дус булу, тыныч яшәү, бер береңне аңлау, бергә яши алу 2. Дошманлашуны, талашны туктату 3. Солых төзү 4. Тәкъдимне, фикерне дөрес дип табу, шуңа кушылу, риза булу 5. Түземлелек белән карый башлау 6. Сатулашып, әйбернең бәясе турында… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ләм-мим — Бер сүз дә әйтмәү, сөйләмәү турында ләм мим эндәшми утырды – сату турында аңа ләм мим … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
патент — 1. Уйлап табучының авторлык хокукы турында таныклык 2. Берәр аерым эш (сәүдә һ. б.) белән шөгыльләнергә хокук һәм шундый хокук турында документ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
референция — 1. Элеккеге хезмәте турында белешмә, отзыв, рекомендация 2. Берәр фирманың яки шәхеснең кредит түләү мөмкинлеге турында белешмә язуы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
табак — (ТАБАКЛЫ) – I. 1. Металл, агач һ. б. дан эшләнгән, хуҗалыкта төрле максатлар өчен кулл. тор. төрле зурлыктагы тирән савыт. Төрле үлчәүләрдә, приборларда, аппаратларда зур тәлинкә сыман савыт 2. Табакка охшашлы һәм табак зурлыгындагы түгәрәк… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге