-
21 ис-акыл
ис-акыл бетү — си́льно испуга́ться; приходи́ть/прийти́ в у́жас, ужаса́ться/ужасну́ться ( при виде ядовитой змеи)
ис-акыл китәрлек (китмәле) — удиви́тельный, порази́тельный
ис-акыл китү — удивля́ться/удиви́ться, диви́ться, ди́ву дава́ться
ис-акыл югалту (җую) — теря́ть, потеря́ть спосо́бность сообража́ть, приходи́ть/прийти́ в замеша́тельство
ис-акылны алу (исен дә, акылын да алу) — кра́йне удивля́ть/удиви́ть, приводи́ть/привести́ в изумле́ние
искә-акылга килмәгән — непостижи́мый
-
22 дәгъва
сущ.1) прете́нзия, притяза́ние; реклама́ция книжн.дәгъва белән әйтү — говори́ть с прете́нзией
хаксыз дәгъва — необосно́ванное (незако́нное) притяза́ние
бурыч дәгъвасы — долгова́я прете́нзия
дәгъва белдерү — заяви́ть реклама́цию; предъяви́ть прете́нзию
дәгъва буенча түләү суммасы — рекламацио́нная су́мма
2) иск, жа́лоба || исково́йдәгъва хокукы — пра́во на иск
дәгъва белән алу — получи́ть по и́ску
дәгъва гаризасы — и́сковое заявле́ние
дәгъва срогы — и́сковая да́вность
3) тя́жба, спордәгъва озак дәвам итте — спор продолжа́лся до́лго
•- дәгъва кылу
- дәгъвага каршы дәгъва
- дәгъвада булу -
23 җил
сущ.1) ве́тер || ветрово́й; ветряно́йҗил чыкты — подня́лся ве́тер
җил басылды (тынды) — ве́тер стих, ве́тер улёгся
каршы җил — встре́чный ве́тер
җилдә тору — стоя́ть на ветру́
җил энергиясе — ветрова́я эне́ргия
җил өермәсе — шквал ве́тра
җил тими торган як — подве́тренная сторона́
җилдән саклаучы кишәрлек — ветрозащи́тная полоса́
••җил чәчкән давыл урыр — посл. кто се́ет ве́тер, тот пожнёт бу́рю
2) перен. ве́яние, ве́теразатлык җилләре — ве́тры свобо́ды
3) перен.; разг. возде́йствие, де́йствие, влия́ние•- җил оясы
- җил сындырыгы
- җил тегермәне
- җил уңаена
- җил үлчәгеч
- җил үләне
- җил чәчәге••җил алгандай — как ве́тром сду́ло
җил алу — продува́ть, осты́ть
җил җитмәс (җил җитмәс ат) — быстроно́гий (конь)
җил куу — слоня́ться без де́ла (букв. гоня́ться за ве́тром)
җил уйнатып — спо́ро, бы́стро
җилгә тоту — ве́ять (о зерне́)
җилгә җиленләү — хвали́ться по пустяка́м
җилдән ашалу — геол. вы́ветриться
җилдән килгән акча — лёгкие де́ньги
җилдән туган — пригу́льный, приблу́дный
җилләр искән — и след просты́л; помина́й как зва́ли
җилләр уйный — соверше́нно пусто́й
- җил ашау- җил искән якка аву
- җилгә китү
- җилгә очу
- җилгә очыру -
24 коендыру
перех.1) купа́ть, искупа́ть, вы́купать || купа́ниебаланы коендыру — искупа́ть ребёнка
малайлар атларны коендыралар — ма́льчики купа́ют коне́й
2) ока́тывать, ока́чивать/окати́ть, обдава́ть/обда́ть (чем-л. кого, что-л.) || ока́тывание, ока́чивание, обдава́ниеҗылы су белән коендыру — ока́тывать тёплой водо́й
дулкын мине баштан аяк коендырды — волна́ обдала́ (окати́ла) меня́ с ног до головы́
3)а) облива́ть/обли́ть, обдава́ть/обда́ть (чем-л., кого, что-л.) (водой, грязью, пылью, слезами и т. п.) || облива́ние, обдава́ниебер-береңне салкын су белән коендыру — облива́ть друг дру́га холо́дной водо́й
б) перен. облива́ть/обли́ть, обдава́ть/обда́ть, залива́ть/зали́ть (чем-л.) (светом, запахом, шумом и т. п.)хуш искә коендыру — облива́ть (обда́ть) арома́том
4) перен. осыпа́ть/осы́пать (вопросами, похвалами, ласками, пулями и т. п.)рәхмәтләргә коендыру — осы́пать благода́рностями
• -
25 манзара
сущ.; книжн.1) вид, пейза́ж, панора́магүзәл диңгез манзарасы — краси́вый морско́й вид (пейза́ж)
тау өстеннән гаҗәеп манзара ачыла — с горы́ открыва́ется удиви́тельная панора́ма
2) явле́ние, слу́чай, зре́лищесәяхәт манзараларын искә төшерү — вспомина́ть слу́чаи во вре́мя путеше́ствия
кунакларны каршы алу манзарасы — зре́лище встре́чи госте́й
3) уст. сце́на, карти́на ( в сценических произведениях) -
26 файда
сущ.1) по́льза, вы́года; вы́игрышярдәмнең файдасы — по́льза от по́мощи
укуның файдасы зур булды — по́льза от учёбы была́ большо́й
суд хөкеме зыян күрүче файдасына булды — реше́ние суда́ бы́ло в по́льзу потерпе́вшего
2) прок, толк, смысл; расчётүткәннәрне искә төшерүдән файда юк — како́й толк (смысл) от воспомина́ний о про́шлом
синең сөйләнүләреңнең ни файдасы бар? — како́й толк от твои́х разгово́ров?
3) при́быль, дохо́д, бары́ш; вы́ручка ( от торговли)җиләк-җимештән зур файда алу — име́ть большу́ю вы́ручку от прода́жи фру́ктов
4) по́льза, по́мощь (о положительном влиянии, воздействии)гыйбрәтле сүзнең дә файдасы бар — и назида́тельное сло́во име́ет по́льзу
даруның файдасы тиде — лека́рство пошло́ на по́льзу
үз файдасы өчен тырышу — стара́ться ра́ди свое́й вы́годы (в свои́х интере́сах)
•- файда китерү
- файда бирү
- файда күрсәтү
- файда күрү
- файда чыгу
- файдага калдыру
- файдага калу -
27 характер
сущ.1) хара́ктер, нрав ( человека)см. тж. холыкавыр (йомшак) хара́ктер — тяжёлый (мя́гкий) хара́ктер
кырыс хара́ктер — круто́й нрав
2) хара́ктер (твёрдость, упорство в достижении цели)аның хара́ктеры бар — у него́ есть хара́ктер
хара́ктерын сындыру — сломи́ть хара́ктер
3) хара́ктер ( совокупность свойств предмета или явления)чорның хара́ктерын исәпкә алу — принима́ть во внима́ние хара́ктер эпо́хи
4) лит.; иск. хара́ктер (обобщающий художественный образ, тип)хара́ктерлар комедиясе — коме́дия хара́ктеров
-
28 һаман
нареч.1) всё, всегда́, всё вре́мя, постоя́нноһаман булачак очрашу турында уйлау — всё (вре́мя) ду́мать о предстоя́щей встре́че
һаман эш урынында — всегда́ на рабо́чем ме́сте
һаман искә төшереп торалар — постоя́нно напомина́ют
һаман, һаман майлы ботка (калҗа) булмый — (посл.) не всё коту́ ма́сленица
2) до сих по́р, до сего́ вре́мени, всё ещё, поны́неһаман онытмый әле — до сих по́р не забыва́ет
ярасы һаман төзәлмәгән — ра́на его́ до сего́ вре́мени не зажила́
һаман юк — всё ещё нет; нет и нет, нет да нет
3) всё, всё бо́леешар һаман зурая бара — шар всё увели́чивается
һаман киңрәк колач алу — принима́ть всё бо́лее широ́кий разма́х
4) в знач. противит. союза всё, всё-таки, всё равно́һаман үзенекен сөйли — всё равно́ тверди́т своё
бүрене күпме генә ашатма, һаман урманга таба карый — (посл.) как во́лка не корми́, всё в лес смо́трит
5) в знач. усил. частицы всёһаман ешрак — всё ча́ще и ча́ще
һаман кыюрак — всё смеле́е и смеле́е
һаман бер балык башы — (посл.) всё одно́ и то́ же
•- һаман да әле
- һаман саен••һаман да бер урында — на мёртвой то́чке
-
29 шашу
неперех.1) сойти́ с ума́, лиши́ться здра́вого рассу́дка, ума́; помеша́ться; одуре́ть, ошале́тькайгыдан шаша язу — чуть не помеша́ться от го́ря
2) беси́ться, беснова́ться (от радости, гнева, горя и т. п.), приходи́ть/прийти́ в бе́шенство, в я́рость ( от гнева); разъяря́ться/разъяри́ться; выходи́ть/вы́йти из себя́, быть вне себя́ачудан шашу — разъяри́ться от гне́ва
шатлыгым чиксез, ашкынам, шашам — ра́дость моя́ безграни́чна, рвусь и бешу́сь я
3) бушева́ть, разбушева́ться, свире́пствовать, яри́ться (о стихиях, о природных явлениях)урынсызга, җилләр, шашмагыз — без причи́ны не свире́пствуйте, ве́тры
диңгез дулый, диңгез шаша — бушу́ет мо́ре, свире́пствует
4) беси́ться, резви́ться, дура́читься, вози́ться, шали́ть без у́держу, вести́ себя́ бу́йно (обычно о детях, молодежи)шашмагыз әле, балалар — не беси́тесь, де́ти
5) си́льно увлека́ться чем-л.; быть одержи́мымфән дип шашу — быть одержи́мым стра́стью к нау́ке
6) диал. торопи́ться, заторопи́тьсятукта, шашма — погоди́, не торопи́сь
шашырсың, җилкәңне кашырсың — (посл.) бу́дешь торопи́ться - придётся почеса́ть заты́лок (т. е. раска́яться)
7) в знач. нареч. шашыпа) с аза́ртом, с задо́ром, задо́рно, увлечённо; бе́шено, с исступле́нием, со стра́стью, с я́ростьюшашып бию — пляса́ть с аза́ртом, с исступле́нием
шашып җырлау — петь со стра́стью
шашып гармунда уйнау — с аза́ртом игра́ть на гармо́ни
шашып эшләү — рабо́тать исступлённо
б) стра́стно, безу́мно, до безу́мияшашып ярату (сөю) — люби́ть безу́мно (до безу́мия)
шашып үбү — осыпа́ть (покрыва́ть) стра́стными поцелу́ями
в) я́ростно, неукроти́мо; неи́стовошашып искән җил — неи́стовый ве́тер
тау елгасы шашып ага — го́рная река́ течёт неукроти́мо
•- шашып китү
- 1
- 2
См. также в других словарях:
искә-санга — И. АЛУ (СУГУ, КАТУ) – Зурлау, хөрмәтләү, санлау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
искәү — 1. Борын аркылы һава сулап ис сизү 2. күч. Берәр нәрсәне тотып, күреп, баштан кичереп белү китапның исен дә иснәмәгән 3. Иренү, ялыгу, йокы килү кебек хәлләрдә ирексездән авызны киң ачып тирән сулыш алу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
яд — Истәлек, хатирә; хөрмәт корбаннар ядына тын тора таш таулар. ЯД ИТҮ (КЫЛУ) – Искә алу, искә төшерү, телгә алу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
зекер — КЫЛУ – иск. кит. Искә алу, искә төшереп әйтү, әйтеп үтү. ЗЕКЕР ӘЙТҮ – Алланы зурлап һәм мактап укыла торган доганың бер төре … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кагылу — 1. (Кагу) 2. Орыну, тию, җиңелчә генә бәрелү 3. Юлдан, баскан, утырган урыннан тайпылу, чыгу 4. Тию, орыну. Берәр нәрсәне үзләштерү, алу 5. Берәр нәрсәгә карау, кагылышлы булу сиңа да кагыла 6. Нәрсәгә дә булса тукталу, искә алу 7. Юл уңаенда… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кырыгы — дини. Кеше үлгәннән соң кырык көн үткәч, аны искә алу йөзеннән үткәрелә торган йола. КЫРЫК КАТЛАМА – Өстенә май, мәк, һ. б. ш. якканнан соң кат кат итеп, кисәкләргә турап пешерелгән камыр ашы. КЫРЫК КАРТА – Күшәүче хайваннарның ашказанындагы бер… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
олылау — 1. Хөрмәтләү, тирән ихтирам күрсәтү 2. Мактап, горурланып искә алу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өче — 1. Нин. б. бер иштән булган әйберләрдән яки затлардан өч әйбер яки өч зат 2. Кеше үлгәннән соң өч көн үткәч аны искә алу йөзеннән үткәрелә торган йола өчесен үткәрү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өчесе — 1. Нин. б. бер иштән булган әйберләрдән яки затлардан өч әйбер яки өч зат 2. Кеше үлгәннән соң өч көн үткәч аны искә алу йөзеннән үткәрелә торган йола өчесен үткәрү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
түгем — Акча һ. б. ны хәергә өләшү туй түгеме. ТҮГЕМ КӨНЕ – Керәшеннәрдә үлгәннәрне искә алу көне … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тыгу — 1. Бер нәрсәне икенче нәрсә эченә яки астына бераз тыгызлап кертү, салу, кыстыру 2. Берәр нәрсәгә кадау, чәнчү 3. Тишекне, тишеге булган нәрсәне нин. б. әйбер белән томалау, каплау 4. күч. Кешенең ихтыярыннан, теләгеннән башка яки бернинди… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге