-
121 вӱр ырен кая
кипит (закипит) кровь (о страсти, волнении, которые охватывают кого-л.)Тидым кольымат, чыла вӱрем ырен кайыш. Ф. Москвин. Я услышал это, и вся кровь у меня закипела.
Идиоматическое выражение. Основное слово:
ыраш -
122 ишак
ишакзоол.1. ишак, осёл (имне ешыш пурышо вольык)Толын имньым таганлаш апшат, нӧлтал шогалын йолжым ишакат. Калыкмут. Пришёл кузнец подковать лошадь, приподнял ногу и ишак.
2. перен. ишак; человек, безропотно выполняющий самую тяжёлую работу(Пӧтыр:) Эх, тый, аҥыра ишак! Г. Ефруш. Пётыр: Эх, ты, глупый ишак!
-
123 йолко
йолко1. диал.Г.лентяй, ленивый; не желающий работать или заниматьсяЙолко лияш быть ленивым.
Йолколан кечын пайрем. Калыкмут. Лентяю каждый день праздник.
Йолко улат, паша деч шылат... Ом йӧрате тыгайым. Муро. Ленивый ты, прячешься от работы... Не люблю я такого.
2. в поз. опр. ленивыйЙолко айдеме ленивый человек.
Йолко еҥ паша ыштышыжла кылма, кочшыжла ыра. Калыкмут. Ленивый человек мёрзнет, когда работает, согревается, когда ест.
Смотри также:
його -
124 йӱкшыктараш
йӱкшыктараш-ем1. студить, остудить; охлаждать, охладить; делать, сделать холоднымЧайым йӱкшыктараш охладить чай;
шолшо вӱдым йӱкшыктараш остудить кипяток.
Лу-лучко минут жапыште заготовка ыра. Вара прессым почыт, йӱкшыктарат. «Ончыко» В течение десяти-пятнадцати минут заготовка нагревается. Потом открывают пресс, охлаждают.
(Кутий ден Тоймет) кишым, ведраш шолтен, йӱкшыктарышт. «Ончыко» Кутий и Тоймет, прокурив смолу в ведре, охладили её.
2. перен. охлаждать, охладить, расхолаживать; отталкивать, оттолкнуть, умерить силу чувств– Эй, Мичуем! Ала-могай титак дене мемнан деч ойырлышыч. Векат, тыйым йӱкшыктарен колтеныт, – малдалеш (куваже). М. Шкетан. – Эх, Мичуш! По какой-то причине ты ушёл от нас. Наверняка, тебя охладили, – говорит его тётя.
Но тыгай йоҥылышат М. Шкетаным театр деч йӱкшыктарен огыл. А. Асылбаев. Но и такие ошибки не оттолкнули М. Шкетана от театра.
-
125 йырай
йырайдиал. глупыйЙырай лияш быть глупым.
«Йырай-влак, – мане (Эман), – ода уж мо, тендам Орай лӱмын ылыжта». Я. Ялкайн. «Вот глупые, – говорит Эман, – разве не видите, ведь Орай специально вас подстрекает».
-
126 каске
каскеСалтаккаске солдатская каска;
вурс каске стальная каска.
Каскым упшалше еҥ-влак мераҥ дечат аҥыра улыт: мераҥ тупуй кудалеш, а нуно вигак Сакарын винтовкыж ваштареш куржыт. С. Чавайн. Люди, надевшие каски, глупее зайца: заяц бежит от охотника, а эти бегут прямо под дуло винтовки Сакара.
-
127 коҥгыра
коҥгыраIразг. черепКӧн коҥгыраже утен? – кӱдырта орол. В. Колумб. Чей череп стал лишним? – гремит сторож.
Смотри также:
вуйгоҥгыраИдиоматические выражения:
IIКоҥгыра – оҥгыр огыл, ушкаллан, ынже йом манын, шӱйышкыжӧ сакат, «кылток-кылток» шоктен коштеш. Погремушка – это не колокольчик, её вешают корове на шею, чтобы не пропала, она ходит и брякает ею.
2. перен. немелодичный, лишённый благозвучия, приятности для слухаКӱжгӧ коҥгыра йӱканым «коҥгыра оҥгыр» маныт. Обладающего низким немелодичным голосом называют «погремушка-бубенчик».
-
128 край
край, территориальная единица (кугу кундемым авалтыше административный единице)Хабаровский крайым, Мӱндыр Востокым ончен, шӱм ыра. С. Вишневский. Тепло становится на сердце, глядя на Хабаровский край, на Дальний Восток.
См. также в других словарях:
ырақайласу — ырақайлас етістігінің қимыл атауы … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
ыра-ера — рәв. Аралап, этә төртә иптәшләрен ыра ера залга чыга башлады … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
қыраң — 1 (Гур., Есб.) шөптің түрі. Қ ы р а ңд ы мал сүйіп жейді (Гур., Есб.). Жол басына бір ақ үйді тік те, қ ы р а ң ы н а қойыңды өргіз де, шалқаңнан түсіп, шаңыраққа түкіріп жата бер (Ә. Кекіл., Үркер, 76) 2 (Алм., Шел.) алғыр, қыран. Қара чолағым қ … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ыраңда — … «Аты ы р а ң д а п, адамы тыраңдап» дейтін көктемнің рахаты сонда ғана басталады (С.Мұқанов, Өмір мектебі, 1, 34). Адамзат көктемде ы р а ң д а й м ы з, Жылқыдай ыраң жеген тырыңдаймыз. Дүниенің опасызын ойланбастан, Өлгенше қу бақырды… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
қырағат — ар. зат. Құран оқыған кездегі адам даусының ырғағы, мәнері … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
қыра көрсету — (Гур., Маңғ.) қыр көрсету. Бұл – қыздың жігітке к ө р с е т к е н қ ы р а с ы ғой (Гур., Маңғ.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ыра — 1 (Түрікм.: Красн., Небид., Ашх., Таш., Тедж.) өте, тіпті. Ы р а қызық екен (Түрікм., Таш.). ....Нұрлан нағашымның, ы р а ұғымсыз адамға айтар налысты сөйлемін қайталаймын… (Ә. Сәр., Офиц. күн., 78) 2 (Гур., Маңғ.) төмен. Таудан ы р ағ а түсу, ы… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ыра болу — Қ орда., Арал) разы болу. Әуелі қауынға саудаласып көр, ы р а б о л м а с а сұрағанын беріп алып кел. Балалардың көңілі ы р а б о л с ы н, мен біраз әңгемелесейін Қ орда., Арал) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ырағия — (Гур., Мақат) ырық, ерік. Ертаза солардың ы р а ғ и я с ы н а көнбей жүреді екен (Гур., Мақат) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ырақ-жарық — (Орал, Казт.; Гур., Маңғ.) ашық тесік. Құдықтардың аузы әлі ы р а қж а р ы қ (Орал, Казт.). Колхозшылардың ауыз су алатын құдықтарының аузы әлі ы р а қж а р ы қ, әдейі қауға шелек қойылған жоқ (“К з жолы”, 29.06.1941, № 56) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ыраң — 1 1. Қ орда., Арал; Сем., Аяг.; Жамб., Мер.) көктемнің басында шығатын дәнсіз, бойы аласа, жіңішке сабақты құм шөбі, құмдық бетеге. Ы р а ң д ы жеген қой семіреді Қ орда., Арал). – Онда бозқараған да, қалың шығатын ы р а ң да болатын, – деп,… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі